Είδαμε τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή με τον Γιάννη Στάνκογλου στην Επίδαυρο

«Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή ένα από τα πιο αγαπημένα και πολυπαιγμένα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως,  από τα Θεατρικά Δρώμενα ΙΑΣΜΟΣ σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα με στάση στους Δελφούς  στις 16 Αυγούστου 2023 και στην Επίδαυρο στις 25 και 26 Αυγούστου 2023 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Έχουν προηγηθεί ανοιχτές πρόβες στην Κομοτηνή και την Αλεξανδρούπολη, που παρακολούθησαν χιλιάδες θεατές, και πραγματοποιήθηκαν με την υποστήριξη της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ενώ η πρεμιέρα  έλαβε χώρα στο Θέατρο Δάσους στη Θεσσαλονίκη.

Την τραγωδία του Σοφοκλή  σε μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα  σκηνοθετεί ο Σίμος Κακάλας , ο οποίος ερμηνεύει και τον Εξάγγελο.  Η ιδιαιτερότητα αυτής της παράστασης είναι ότι  όλοι οι ρόλοι ξεπηδούν μέσα από τον Χορό (Γιώργος Αμούτζας, Μάρκος Γέττος, Πανάγος Ιωακείμ, Σίμος Κακάλας, Απόστολος Καμιτσάκης, Γιώργος Κορομπίλης, Αυγουστίνος Κούμουλος, Μαριλίτα Λαμπροπούλου, Γιώργος Λόξας, Χρήστος Μαλάκης, Γιάννης Νταλιάνης, Παύλος Παυλίδης, Γιάννης Στάνκογλου). Οι καταπληκτικές μάσκες της Μάρθας Φωκά που φορούν οι  ερμηνευτές του Χορού με διαφορετική έκφραση αγωνίας, φόβου και ανησυχίας η καθεμιά αποδίδουν ακριβώς τον στόχο του σκηνοθέτη. Πόσο  το κοινωνικό σύνολο έχει πράγματι  επηρεαστεί από τις ενέργειες της εξουσίας,  οι  οποίες αποκρυσταλλώνονται στο πρόσωπο του Οιδίποδα; Πόσο ενεργά προσπαθεί να διαλευκάνει την υπόθεση για να σωθεί η Θήβα από το λοιμό, γιατί τι νόημα έχουν τα μεγαλεία όταν δεν υπάρχει ο λαός να κυβερνηθεί, όταν ο λοιμός θα τους έχει όλους εξολοθρεύσει;  Το σημαντικό είναι το σύνολο.

Οι ερμηνευτές του Χορού μπαίνουν ένας με μαύρα κοστούμια. Το κοινό χειροκροτεί σε κάθε είσοδο. Καλό θα ήταν να μην αντιμετωπίζουν οι θεατές το θέατρο και πόσο μάλλον την τραγωδία, ενθαρρυνόμενοι από την  τηλεοπτική αναγνωρισιμότητα των ηθοποιών. Δεν χειροκροτούμε έτσι στο θέατρο , δεν είναι μουσικό πάλκο. 

Ο Χορός μπαίνει στη σκηνή παλικαρίσια και σταθερά, κρατώντας τη μάσκα του. Όταν φορούν το προσωπείο η κίνησή τους, που επιμελείται  η Σοφία Πάσχου, αποκτά μια διαφορετική δυναμική. Τρομαγμένοι, κινούνται σαν μια οντότητα.  Ο Οιδίποδας (Γιάννης Στάνκογλου) με  πυγμή μεγάλου ηγέτη  τους καθησυχάζει. Εκείνοι ανησυχούν γιατί η γη τους δε δίνει καρπούς,  τα παιδιά πεθαίνουν  και εκλιπαρούν  τον Οιδίποδα να τους σώσει, αλλιώς θα κυβερνά μιαν άδεια πόλη, χωρίς ανθρώπους. Η Σφίγγα και το αίνιγμά της όμως  δεν τον αφήνει να δει την αλήθεια

Η μουσική του Φώτη Σιώτα, με πολλά παραδοσιακά στοιχεία, παρακολουθεί το νόημα του έργου. Το εκπληκτικό χορικό είναι δέηση στον Απόλλωνα . Ο Χορός ενεργεί σαν ένα σώμα με πολλά πρόσωπα.

Οι φωτισμοί του Αλέκου Γιάνναρου αναδεικνύουν τα  πρόσωπα και τη δράση.

Ο Οιδίποδας (Γιάννης Στάνκογλου) διατάζει να βρεθεί ο φονιάς του Λάιου, γιατί μάλλον αυτός ο φονιάς ευθύνεται για το μίασμα της πόλης. Αν του ξεφύγει , τον καταριέται να σκοντάφτει και να πέφτει ως το τέλος της ζωής του. Είναι δεσποτικός και αυταρχικός .  Ο Φώτης Σιώτας παίζοντας βιολί επί σκηνής  εντείνει την ατμόσφαιρα έντασης. Ο Τειρεσίας (Χρήστος Μαλάκης)  ήταν προετοιμασμένος να σιωπήσει ,  όμως τα λόγια του Οιδίποδα τον  εξώθησαν να του αποκαλύψει ότι αυτός είναι ο ανόσιος , το μίασμα και ο φονιάς που ψάχνει.  Ο Χρήστος Μαλάκης  υποδύεται τα πάντα μόνο με την κίνησή του, αβέβαιο βήμα του, του τυφλού, τεντωμένα χέρια που ανιχνεύουν τον αέρα.   Ο Οιδίποδας τον κατηγορεί ότι ετοιμάζει σκευωρία με τον Κρέοντα (Γιάννης Νταλιάνης) εναντίον του.

Βλέποντας την ταραχή τους ο Χορός ανησυχεί. Ο Κρέων (Γιάννης Νταλιάνης) τοποθετείται σωστά λέγοντας ότι  προτιμά να είναι αδελφός της Ιοκάστης, να χαίρεται την ανέξοδη εξουσία  και  να μην είναι ο ίδιος ο κυβερνήτης του τόπου να έχει όλες τις ευθύνες και τα καθήκοντα.  Εμβριθής η ερμηνεία του ηθοποιού και συγκλονιστική η σκηνή που λογοφέρει με τον Οιδίποδα , ενώ παρεμβάλλεται ο Χορός για να τους χωρίσει. Το κοινωνικό σύνολο στη θέση αυτή μοιάζει να συμμετέχει σε διελκυστίνδα της εξουσίας  ή να γίνεται σάκος  εκτόνωσης.

Η Ιοκάστη (Μαριλίτα Λαμπροπούλου) προκύπτει, όπως όλοι από τον Χορό. Το κοστούμι της πολυμορφικό εξελίσσεται από παντελόνι- σακάκι σε μακρύ φόρεμα.  Τα σκηνικά και τα κοστούμια έχει επιμεληθεί ο  Γιάννης Κατρανίτσας.

 Ο Χορός ανεβάζει την Ιοκάστη σε  πιο ψηλό επίπεδο, αποκτά άλλη  κίνηση σα βασίλισσα  και διερευνά τη διένεξη Οιδίποδα - Κρέοντα.  Επιχειρεί  σα σύζυγος  αλλά και μητέρα να τους συμφιλιώσει , όπως επίσης να καθησυχάσει τον  Οιδίποδα  σχετικά με τον φόνο του Λάιου.  Διακρίνεται από μια βαρύτητα, μια εύθραυστη σοβαρότητα.  Δεν είναι  υβριστική και εκκεντρική, αντιθέτως, είναι μια μετρημένη βασίλισσα, που θα ήθελε να αποφύγει την αλήθεια, που ξέρει ότι θα την σκοτώσει.

Η διήγησή της για τη δολοφονία του Λαΐου βάζει σε υποψίες τον Οιδίποδα, ο οποίος αν και πάντα κραταιός και νευρικός σε όλη την παράσταση , εδώ απευθυνόμενος  στον Δία αναρωτιέται τι άλλο του επιφυλάσσει. Κάθε βήμα προς τα εμπρός στην απάντηση των ερωτήσεων γύρω από τη δολοφονία και την καταγωγή του Οιδίποδα οδηγεί τον Οιδίποδα ένα βήμα πίσω στο χρόνο προς την πλήρη αποκάλυψη και την αυτοανακάλυψη.

 Ο Οιδίποδας μιλώντας για  το φονικό στο τρίστρατο,  λέει ότι τότε δεν άφησε ζωντανό ούτε τον ίδιο του τον εαυτό.

Η Ιοκάστη αποδεικνύεται αλλάζων απέναντι στους θεούς και περιφρονεί τους χρησμούς, ωστόσο καταφεύγει στον Απόλλωνα, καθώς αρχίζει να υποψιάζεται μια δυσοίωνη έκβαση.

Το Χορικό καταπληκτικό «Κάθε χρησμός και μια αμφιβολία. Όσο κάρπιζε η εξουσία, κάρπιζε το θράσος και η αυθαιρεσία.»  Η Ιοκάστη συρρικνώνεται, καταλαβαίνει ότι τους πλησιάζει τρικυμία.

Ο Αγγελιαφόρος(Γιώργος Αμούτζας) φέρνει την είδηση του θανάτου του Πόλυβου και αποκαλύπτει  ότι δεν ήταν ο πραγματικός πατέρας του Οιδίποδα. Ο ίδιος του τον έφερε όταν ήταν βρέφος και τον είχε πάρει από έναν βοσκό.

Η Ιοκάστη εύθραυστη , ακυρωμένη, πλέον άυλη κυριεύεται από τα ουρλιαχτά των φόβων της. Στην παράσταση ο ρόλος της είναι  υποστηρικτικός της εικόνας της κατάρρευσης του Οιδίποδα. Αφού δεν μπορούσε να τον πείσει να πάψει να αναζητά την ταυτότητά του, όταν καταλαβαίνει τι έχει συμβεί επιδέξια η  βασίλισσα ξεροκαταπίνει, χάνει τον κόσμο, χλωμιάζει επί σκηνής, οπισθοχωρεί και οδηγείται στην αυτοκτονία.

Οι μαυροφορεμένοι  Θηβαίοι  εντείνουν την εφιαλτική εξέλιξη με την τρομερή παραδοχή ότι  κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τη μοίρα του.

Ο  βοσκός (Πανάγος Ιωακείμ )που έδωσε το βρέφος στον αγγελιαφόρο είναι και κατά σύμπτωση ο μόνος επιζών από την επίθεση του Λαΐου.  Η διήγησή του μια προσπάθειά  να αποφύγει να αποκαλύψει την αλήθεια, που τόσα χρόνια κράταγε κρυφή. Η κίνηση του ηθοποιού, ήταν απόδειξη του αναπόφευκτου της μοίρας .  Ό, τι και να έκανε τελικά και αυτός ηττήθηκε από τη μοίρα και η αγνή του πρόθεση.

Ο Οιδίποδας αναφωνεί «Ανάθεμα σε φως έπεσες πάνω μου σαν το σκοτάδι!». Ο Χορός σε ταραχή « δεν υπάρχει άνθρωπος να έχει  ζήσει μεγαλύτερη δυστυχία!». Πέφτουν όλοι κάτω καταρρακωμένοι, σπασμένο καράβι.

Ο Εξάγγελος (Σίμος Κακάλας)  ενημερώνει τους πολίτες της χώρας ότι οι χειρότερες πληγές είναι αυτές που  ανοίγουμε εμείς στον εαυτό μας.

Ο Οιδίποδας (Γιάννης Στάνκογλου )με πληγωμένα κατάμαυρα από ξεραμένο αίμα μάτια αναφωνεί « Ανάθεμά σας μάτια! Τι να σας κάνω;  Δυο μάτια, δυο λασπωμένοι τάφοι για εκείνον και εκείνη.»  Τα μάτια του πια έχουν μαραθεί. Ο λυγμός του είναι ιαχή πληγωμένου ζώου. Το βιολί του Φώτη Σιώτα επί σκηνής φωνάζει την οδύνη του. Σπαρακτικός ο δυνατός, απροσπέλαστος Οιδίποδας της αρχής του έργου, τώρα αναρωτιέται « πώς να αντέξει το αίσχος του, τυφλός γεννήθηκε , τυφλός έζησε και τώρα τους ζητά να τον πετάξουν στη θάλασσα». Ο Κρέων (Γιάννης Νταλιάνης) αν και τον αδίκησε ο Οιδίποδας, δεν τον χλευάζει. Ο χαρακτήρας κρατά το ύψος του , το ίδιο και η ερμηνεία του ηθοποιού.

Ο Οιδίποδας τον παρακαλεί να τον αφήσει να πεθάνει εκεί που τον πέταξε ο πατέρας του στον Κιθαιρώνα. Υπέροχη η ερμηνεία του ηθοποιού Γιάννη Στάνκογλου για άλλη μια φορά.

Ελάχιστα έργα έχουν ασχοληθεί τόσο ακλόνητα με υπαρξιακές αλήθειες ή έχουν ορίσει τόσο γενναία τον ανθρώπινο ηρωισμό με την ικανότητα να βλέπει, να υποφέρει και να υπομένει.

Μια ωραία παράσταση με έξοχες ερμηνείες και σπουδαία μουσική.