Δια βίου... Ούγκο Τσάβες: Ένας ισόβιος "στρατιώτης του λαού"

του Γιώργου Φλώκα

Είναι ένας ιδεολόγος, υπέρμαχος των φτωχών και των αδυνάτων, όπως ο ήρωας του Θερβάντες, και άξιος ακολουθητής του Σιμόν Μπολιβάρ και του Τσε Γκεβάρα, ή πρόκειται για έναν αδίστακτο λαϊκιστή που αντλεί στήριξη από τις φτωχές λαϊκές μάζες, τροφοδοτώντας τις με κορώνες εναντίον του ιμπεριαλισμού και των ΗΠΑ που τόσο αγαπούν να μισούν οι Βενεζουελάνοι;

Σε μια άκρως συμβολική κίνηση, το 2006 ο Τσάβες διένειμε δωρεάν στους πολίτες της Βενεζουέλας ένα εκατομμύριο αντίτυπα του «Δον Κιχώτη», μια κίνηση που αποτέλεσε αφορμή και για το ντοκιμαντέρ "Revolution!?" του Σαρλ Ζερβέ που παίζεται αυτή την εβδομάδα στους κινηματογράφους. Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας αυτοαποκαλείται και επικεφαλής της Μπολιβαριανής Επανάστασης, θεωρώντας τον εαυτό του συνεχιστή του έργου του Σιμόν Μπολιβάρ. Η πολιτική του σκέψη κινείται στα όρια του σοσιαλισμού με τον εθνικοσοσιαλισμό ενώ δεν είναι κρυφές και οι βλέψεις ενοποίησης της Λατινικής Αμερικής στα πρότυπα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μετά από μεγάλη στρατιωτική καριέρα, προσπάθησε αρχικά να πάρει την εξουσία με πραξικόπημα το 1992, το οποίο όμως απέτυχε. Ωστόσο, ό,τι δεν κατάφερε με τα όπλα, το κατάφερε δια της δημοκρατικής οδού το 1998, ενώ επανεξελέγη το 2000 και το 2006. Γεννημένος και ο ίδιος από φτωχή οικογένεια, ο Τσάβες είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τις δυσκολίες των οικονομικά αδύνατων της χώρας. Γεννήθηκε στο χωριό Σαμπατίνα, αλλά η έλλειψη σχολείων και η οικονομική ένδεια ανάγκασε τους γονείς του να τον στείλουν αρχικά στον παππού του, έως το γυμνάσιο, και εν συνεχεία στην Ακαδημία Στρατιωτικών Επιστημών της Βενεζουέλας, για να ακολουθήσει -σίγουρη- καριέρα στο στρατό.

Στο πανεπιστήμιο, γνωρίστηκε με τις ιδέες του λατινοαμερικάνου επαναστάτη Σιμόν Μπολιβάρ, αλλά και άλλων φιλοσόφων αριστερών καταβολών, όπως ο Μάρξ, ο Λένιν και ο Τρότσκι, οι οποίες και καθόρισαν την μετέπειτα σκέψη του. Με την ολοκλήρωση των σπουδών του, κατετάγη στο στρατό όπου και υπηρέτησε 17 χρόνια, ολοκληρώνοντας τη θητεία του με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Παράλληλα, διατήρησε θέση καθηγητή στην Στρατιωτική Ακαδημία, από όπου και άσκησε έντονη κριτική κατά της κυβέρνησης του τότε προέδρου, Κάρλος Πέρεζ. Το 1992, υπερεκτιμώντας ίσως την έντονη επιρροή που είχε στις στρατιωτικές δυνάμεις της χώρας, επιχείρησε να ανατρέψει την κυβέρνηση Πέρεζ με πραξικόπημα.

Ωστόσο, μια σειρά από παραδοσιακές λατινοαμερικάνικες προδοσίες και λιποταξίες της τελευταίας στιγμής καταδίκασε το πραξικόπημα σε αποτυχία, με την ομάδα του Τσάβες αποκλεισμένη στο κτίριο του Μουσείου Ιστορίας της Βενεζουέλας, ενώ δεν μεταδόθηκαν ποτέ τα μαγνητοφωνημένα καλέσματα του ηγέτη για γενικό ξεσηκωμό των πολιτών εναντίον της κυβέρνησης. Δεν είναι υπερβολή ότι οι περισσότεροι Βενεζουελάνοι έμαθαν για το πραξικόπημα από το μήνυμα του ίδιου του Τσάβες, αφού είχε συλληφθεί, στην κρατική τηλεόραση, όπου τόνιζε ότι είχε αποτύχει «προς το παρόν».

Μετά από διετή φυλάκιση, και με τη φήμη του να εξαπλώνεται σε όλη τη χώρα, ο πρόεδρος Ραφαέλ Καλντέρα του έδωσε άφεση το 1994 και ο Τσάβες εισήλθε στην πολιτική σκηνή της χώρας δια της δημοκρατικής οδού. Συνέστησε το κόμμα του, την Πέμπτη Κίνηση για τη Δημοκρατία, ενώ το 1998 κέρδισε τις εκλογές. Αμέσως μετά την ορκωμοσία του στο ανώτατο αξίωμα της Βενεζουέλας, έθεσε σε δράση το Σχέδιο Μπολιβάρ 2000 που περιλάμβανε μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού, κατασκευές σπιτιών και δρόμων, εντατικοποίηση των φόρων στις μεγάλες επιχειρήσεις και «πάγωμα» όλων των ιδιωτικοποιήσεων.

Μάλιστα, από την πρώτη του θητεία στον προεδρικό θώκο έδειξε τις προθέσεις του, προχώρησε σε αναθεώρηση του συντάγματος, το 1999, όπου ενίσχυε τις εξουσίες του προέδρου και επέκτεινε την παραμονή του στα έξι από πέντε χρόνια. Παράλληλα, μετονόμασε τη χώρα σε Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας. Στις εκλογές του 2000, ο Τσάβες επανεκλέχτηκε, αυξάνοντας τα ποσοστά του στο 60%. Στα επιτεύγματά του έως το 2002 συγκαταλέγεται επίσης, το δωρεάν σύστημα υγείας, η ελεύθερη μόρφωση έως το Πανεπιστήμιο αλλά και οικονομικά θαύματα όπως η υποχώρηση του πληθωρισμού και η βελτίωση των ρυθμών ανάπτυξης της Βενεζουέλας.

Ώσπου ξαφνικά, μια βραδιά του 2002, ο στρατηγός Λούκας Ρινκόν, ανακοινώνει μέσω τηλεόρασης στο λαό της Βενεζουέλας ότι ο πρόεδρος Τσάβες υπέβαλε την παραίτησή του. Με τον ίδιο τον Τσάβες υπό κράτηση, διορίστηκε νέος πρόεδρος, ο Πέδρο Καρμόνα, ο οποίος ακύρωσε άμεσα τις μεταρρυθμίσεις του Τσάβες, διέλυσε τα δικαστήρια και άλλαξε το όνομα της χώρας ξανά σε Δημοκρατία της Βενεζουέλας. «Βρωμούσε» πραξικόπημα από παντού, πόσο μάλλον από τη στιγμή που οι ΗΠΑ αναγνώρισαν αμέσως τη νέα κυβέρνηση, παρέχοντάς της διπλωματική στήριξη. Ο άτυπος εμφύλιος που ακολούθησε, βυθίζοντας τη χώρα στο χάος για τέσσερις ημέρες, οδήγησε στην επιστροφή του Τσάβες στην προεδρία, με τον στρατηγό Ρινκόν να επιστρέφει στη θέση του αρχηγού του στρατού, ενώ έναν μόλις χρόνο μετά, αναβαθμίστηκε και σε υπουργό Εσωτερικών.

Στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, ο Τσάβες τροφοδότησε περαιτέρω την αντιπαλότητα των ΗΠΑ προς το άτομό του, διακόπτοντας τους εναπομείναντες δεσμούς, σταματώντας τα προγράμματα εξοπλισμού από τις ΗΠΑ και συσφίγγοντας τις σχέσεις του με την Αργεντινή, την Κίνα, το Ιράν, τη Ρωσία και φυσικά, την Κούβα του Φιντέλ Κάστρο. Σε μια πρωτοφανή κίνηση, το 2006, αμέσως μετά το αμερικανικό βέτο στο αίτημα της Βενεζουέλας για θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο Τσάβες ανακοίνωσε την παροχή φθηνού πετρελαίου θέρμανσης σε χαμηλόμισθους των ΗΠΑ, όταν το ακριβό πετρέλαιο ταλάνιζε την αμερικανική οικονομία.

Οι αμερικανικές εφημερίδες τον κατηγόρησαν ανοιχτά ως «νταβατζή του πετρελαίου» ενώ ο ίδιος, αναφερόμενος στα διεθνή φόρα στον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζωρτζ Μπους, τον αποκαλούσε «διάβολο». Στην Ιβηροαμερικανική Σύνοδο του 2007, δεν δίστασε να αποκαλέσει «φασίστα» τον πρώην πρωθυπουργό της Ισπανίας, Χοσέ Μαρία Αθνάρ, προκαλώντας την οργή του βασιλιά της Ισπανίας, Χουαν Κάρλος.

Ο Τσάβες κέρδισε εκ νέου τις εκλογές στη χώρα του το 2006, ανεβάζοντας τα ποσοστά του στο 63%, ενώ κήρυξε νέες ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις, με επανεθνικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, με τον ίδιο να μιλά για «απόλυτη επανάσταση» και τους επικριτές του να κάνουν λόγο για ένα ακόμη βήμα προς ένα απολυταρχικό καθεστώς. Μόλις πριν από δυο εβδομάδες, στο τρίτο δημοψήφισμα που επιχείρησε, ο Τσάβες κατάφερε να προχωρήσει στη συνταγματική αναθεώρηση που είχε εξαγγείλει από το 1999, αίροντας τους περιορισμούς που υπήρχαν στις προεδρικές θητείες. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας του επιτρέπει να διεκδικήσει και νέα θητεία μετά τη λήξη της σημερινής, το 2013. Ενώ ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του «στρατιώτη του λαού» πολλοί φοβούνται ότι αυτός ο πρώην αξιωματικός του στρατού ίσως να γίνει ένας ισόβιος πρόεδρος.

Πάντως, η οικονομική κρίση και η ισχυρή υποχώρηση των πετρελαϊκών τιμών οδηγεί τη Βενεζουέλα και τον Τσάβες σε μια δυσκολότερη περίοδο. Όπως αναφέρει με άρθρο του στην Ελ Παϊς ο Μοϊσές Ναΐμ, διευθυντής του περιοδικού Foreign Policy, «ο Ούγκο Τσάβες θα κληθεί να κυβερνήσει τα επόμενα χρόνια μια χώρα πολύ διαφορετική, σε έναν κόσμο πολύ διαφορετικό. Θα έχει λιγότερα χρήματα για να ικανοποιήσει ανάγκες που αυξάνονται με μεγάλη ταχύτητα και θα κληθεί να ανταποκριθεί σε κοινωνικές προσδοκίες που αυξάνονται ακόμη πιο γρήγορα.

Ο δημόσιος τομέας από τον οποίο εξαρτάται το μοντέλο Τσάβες φημίζεται για την αναποτελεσματικότητά του. Και το πρόβλημα αυτό θα οξύνεται όσο μειώνονται οι διαθέσιμοι πόροι. Τα επόμενα χρόνια, ο Τσάβες θα τραγουδά λιγότερο και θα κραυγάζει περισσότερο».