"Ανήθικες" εταιρείες: Υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά;

της Ηρώς Κουνάδη

«Και πού ξέρεις, στο κάτω κάτω, ότι αυτές οι ιστορίες είναι αληθινές; Μπορεί κάλλιστα να τις κατασκευάζουν οι ανταγωνιστές». Προσπερνούσα το τρίτο στη σειρά ανοιχτό βενζινάδικο, με το λαμπάκι της βενζίνης να με κοιτά απειλητικά στα μάτια, και όχι, δεν είχα επιχειρήματα, ούτε διάθεση να το συζητήσω: η όποια ενέργεια μου είχε απομείνει ήταν πολύτιμη για τον ποδαρόδρομο που φάνταζε απειλητικός σαν πιθανότατο ενδεχόμενο αν δεν έβρισκα έναν «ηθικό», ή τουλάχιστον έναν που να μην έχει κατηγορηθεί ακόμα, παροχέα καυσίμων στο επόμενο τετράγωνο. Ούτως ή άλλως, τα επιχειρήματά μου θα εξαντλούνταν στον τίτλο του παρόντος κειμένου. Και μικρή πιθανότητα να υπήρχε οι φρικιαστικές ιστορίες που είχα ακούσει να είναι αλήθεια, δεν ήθελα να το ρισκάρω.

Μια γρήγορη αναζήτηση στο Google για θέματα όπως τα διεθνή μποϊκοτάζ και οι «μη ηθικές» πρακτικές εταιρειών επιστρέφουν εκατομμύρια επί εκατομμυρίων αποτελεσμάτων. Αν, παρασυρμένος από απλή περιέργεια ή από τα e-mail που κατά καιρούς λαμβάνεις, ανοίξεις δυο-τρεις από τις σχετικές λίστες, αισθάνεσαι υποχρεωμένος να κόψεις τον καφέ, το τσιγάρο, το αυτοκίνητο, τα καλλυντικά, τα σαπούνια, τα απορρυπαντικά, τα ξυραφάκια, το ποτό, τα αναψυκτικά, τις σοκολάτες, τα παγωτά, τους τραπεζικούς σου λογαριασμούς, το fast food, τα ρούχα, τα παπούτσια –ιδιαίτερα τα αθλητικά–, την τηλεόραση, τις κρουαζιέρες, τα αεροπορικά ταξίδια, τα ξενοδοχεία, τη σύνδεση στο internet και τα computer εν γένει.

Πόσες από τις ιστορίες που κυκλοφορούν είναι αληθινές, πόσες κατασκευασμένες και πόσες μισές αλήθειες ή φουσκωμένα γεγονότα, δύσκολα θα το μάθουμε. Εξίσου δύσκολο, όμως, μας φαίνεται να βγουν και φήμες τέτοιου μεγέθους από το πουθενά. Το να σε κατηγορούν ότι ξήλωσες το μισό Αμαζόνιο μόνος σου μπορεί να είναι υπερβολικό, για να βρίσκεται, όμως, το όνομά σου στην ίδια πρόταση με τις λέξεις καταστροφή και Αμαζόνιος δεν μπορεί, τα δεντράκια σου στην περιοχή θα τα έχεις κόψει. Και όχι, το ότι εδώ και πολλή ώρα δε μας έρχεται στο μυαλό καμία εταιρεία που να μη συμπεριλαμβάνεται σε κάποια από τις λίστες «κακής διαγωγής» δεν αποτελεί ελαφρυντικό για τους δημοφιλέστερους, αλλά και πλέον ύποπτους, κατηγορούμενους που ακολουθούν (με αλφαβητική σειρά).

Adidas: Κατηγορείται για τη χρησιμοποίηση δέρματος καγκουρό στην κατασκευή παπουτσιών ποδοσφαίρου. Σύμφωνα με την καμπάνια για το μποϊκοτάζ της, εκατομμύρια καγκουρό σκοτώνονται κάθε χρόνο για να γίνουν αθλητικά παπούτσια, στη μεγαλύτερη παγκοσμίως σφαγή άγριας ζωής. Ως αποτέλεσμα της εν λόγω καμπάνιας, ο David Beckham, που πληρώνεται αδρά για να διαφημίζει τα προϊόντα της εταιρείας, προτιμά πλέον τα συνθετικά μοντέλα για τις εμφανίσεις του εντός και εκτός γηπέδων, αλλά αυτό δεν έχει εμποδίσει μέχρι στιγμής την Adidas να συνεχίσει να στηρίζει το εμπόριο δέρματος καγκουρό.

Bacardi: Η οικογένεια Μπακαρντί μετανάστευσε στο Μαϊάμι όταν ο Φιντέλ Κάστρο άνοιξε, λίγο μετά την επανάσταση, τα σύνορα για να αφήσει τους αντιφρονούντες να φύγουν. Οι Κουβανοί τους κατηγορούν ότι πούλησαν τη συνταγή του εθνικού ποτού στη χώρα που είναι υπεύθυνη για το εμπάργκο και την ανέχεια του λαού. Όλος ο υπόλοιπος κόσμος τους κατηγορεί, απλά, για το γεγονός ότι χρησιμοποιούν την κουβανική καταγωγή της συνταγής και των ιδιοκτητών για το marketing της εταιρείας, ενώ ταυτόχρονα δραστηριοποιούνται ανοικτά στα αντικουβανικά lobby των ΗΠΑ.

Caterpillar: Μία από τις χειρότερες κατηγορίες που μπορούμε να φανταστούμε είναι αυτή που έχει εκφραστεί κατά της εταιρείας, ότι πούλησε μπουλντόζες στον ισραηλινό στρατό, γνωρίζοντας ότι θα χρησιμοποιηθούν για την κατεδάφιση κατοικιών και υποδομών στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Πολύ κακό για να είναι αληθινό; Οι ακτιβιστές της ομάδας War on Want, μέλος της οποίας είναι και η Cindy Corrie, μητέρα της τραγικής Rachel, που σκοτώθηκε το 2003 στην Παλαιστίνη από μία τέτοια μπουλντόζα, υποστηρίζουν ότι, δυστυχώς, είναι.

Chevron Texaco: Θεωρείται υπεύθυνη για τη σοβαρή μόλυνση του Αμαζονίου στο Εκουαντόρ, όπου εκτελούσε εργασίες εξόρυξης πετρελαίου από το 1964 έως το 1992. Οι 627 χωματερές τοξικών αποβλήτων που έμειναν στην περιοχή αφότου η εταιρεία έφυγε εξακολουθούν να μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα, απειλώντας την υγεία των τοπικών κοινοτήτων, συνολικού πληθυσμού 30.000 κατοίκων.

Chiquita: Θα λέγαμε για τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας στις φυτείες της Κεντρικής Αμερικής, την εκμετάλλευση των παραγωγών και την κατ’ εξακολούθηση καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων από την αμερικανική εταιρεία, αν αυτά δεν ήταν μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Συνεργασία και χρηματοδότηση παραστρατιωτικών οργανώσεων στην Κολομβία, ανεπανόρθωτη ζημιά στο φυσικό περιβάλλον, χρήση επικίνδυνων για την υγεία όχι μόνο των εργαζομένων αλλά και των τοπικών κοινοτήτων χημικών και παρασιτοκτόνων, ακόμη και δολοφονίες συνδικαλιστών είναι τα… πολύ χειρότερα.

DKNY/Donna Karan: Οι εργασιακές συνθήκες στο εργοστάσιο υψηλής ραπτικής στο Manhattan, σύμφωνα με επτά πρώην εργαζόμενες που αποφάσισαν να παραιτηθούν και να κινηθούν δικαστικά ενάντια στη σταρ των catwalks έχουν ως εξής: το ωράριο είναι 10 ώρες την ημέρα 6 ημέρες την εβδομάδα με ένα και μοναδικό 40λεπτο διάλειμμα, τα «διαλείμματα» για χρήση της τουαλέτας δεν επιτρέπονται, οι ανταλλαγές βλεμμάτων ή κουβεντών μεταξύ των εργαζομένων επίσης, τα τηλεφωνήματα, ακόμη και σε περιπτώσεις οικογενειακού προβλήματος υγείας, είναι εκτός συζήτησης. Οι φωναχτές διαταγές τύπου «πιο γρήγορα!» από τους προϊσταμένους είναι κάτι συνηθισμένο, πληρωμένες άδειες ή απουσίες λόγω ασθένειας δεν υπάρχουν, και το ίδιο ισχύει για τις άδειες εγκυμοσύνης.
 
Nike: Δε φαίνεται να υπάρχει εταιρεία με περισσότερες επίσημες ιστοσελίδες αφιερωμένες στο μποϊκοτάζ εναντίον της. Επίσης, δε φαίνεται να υπάρχει εργασιακό δικαίωμα που η εταιρεία δεν έχει καταπατήσει στα εργοστάσιά της ανά την Ασία. Άθλιες συνθήκες εργασίας, ωράρια πέραν κάθε φαντασίας και μισθοί πείνας είναι τα βασικά. Συνεργασίες με δικτατορικά καθεστώτα, απολύσεις «εκδίκησης» και κατηγορίες σεξουαλικής παρενόχλησης των υπαλλήλων το… κερασάκι στην τούρτα. Και η λίστα συνεχίζεται: 350.000 αποτελέσματα επιστρέφει η αναζήτηση “nike boycott” στο Google. Όρεξη να ‘χουμε…

Shell: Εδώ, δυστυχώς, δεν τίθεται θέμα φήμης ή διαστρεβλωμένης αλήθειας. Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους: η περιοχή Ogoni της Νιγηρίας έχει αποδειχθεί πραγματικό χρυσωρυχείο για την εταιρεία, η οποία εκμεταλλεύεται, σύμφωνα με στοιχεία, την τοπική κοινότητα, προσφέροντας μηδαμινά οφέλη στους ανθρώπους της, από τους οποίους απασχολεί ελάχιστους (μόλις 2% των εργαζομένων της είναι ντόπιοι) και αφήνοντάς τους να ζουν χωρίς καθαρό νερό, χωρίς ηλεκτρισμό, σε συνθήκες εξαθλίωσης και φτώχειας και σε ένα περιβάλλον η μόλυνση του οποίου συνεχώς αυξάνεται εξαιτίας της. Το 1995, εννέα περιβαλλοντικοί ακτιβιστές που έθιξαν το πρόβλημα κρεμάστηκαν με εντολή της νιγηριανής κυβέρνησης. Τότε ήταν που ξέσπασε ο διεθνής σάλος.

Starbucks: Είναι μάλλον διασκεδαστικό να διαβάζεις για πόσες διαφορετικές ανήθικες πρακτικές έχουν κατηγορηθεί τα Starbucks: για το ότι διατηρούν ξεχωριστό family section που ακολουθεί την πρακτική της ξεχωριστής, μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα αίθουσας όπου –και μόνο όπου– μπορούν να καθίσουν οι γυναίκες στα καταστήματά τους στη Σαουδική Αραβία –όπου μάλλον δεν μπορούσαν να κάνουν και διαφορετικά–, για το ότι χρηματοδοτούν εξτρεμιστικές ισραηλινές οργανώσεις, για το ότι εκμεταλλεύονται τους παραγωγούς στην Αιθιοπία πληρώνοντάς τους 25 λεπτά για κάθε ποτήρι καφέ που πουλάνε –αυτός μάλλον είναι και ο σοβαρότερος λόγος– και τέλος –το αγαπημένο μας– για το ότι υποστηρίζουν τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων διαφθείροντας τη νεολαία –λατρεύουμε τις αμερικανικές χριστιανικές οργανώσεις όταν προκηρύσσουν μποϊκοτάζ. Εμείς προς το παρόν λέμε να συνεχίσουμε να τα μποϊκοτάρουμε γιατί μας επιβάλλουν την απαγόρευση του καπνίσματος –μέχρι αυτή να γίνει καθολική και, με τα χρόνια, να ξεχάσουμε ότι στη Σαουδική Αραβία υιοθέτησαν το «χώρο οικογενειών» αλλά στην Ευρώπη παρέβλεψαν το «χώρο καπνιστών».