Σκαραβαίος: Από εικόνα των Ναζί, σύμβολο ελευθερίας

του Γιώργου Φλώκα

Ο γνωστός σε όλους σκαραβαίος (*) είναι, αν όχι το πιο επιτυχημένο αυτοκίνητο, σίγουρα ανάμεσα στα πρώτα. Ξεκίνησε την παραγωγή του το 1938 και από τότε συνέχισε μέχρι πολύ πρόσφατα. Σε κάποιες χώρες μάλιστα συνέχισε μέχρι το 1998, οπότε και κυκλοφόρησε το ”NewBeetle”.

Όμως, προτού γίνει μόδα και αποτελέσει διαχρονική αξία, ο Σκαραβαίος έκανε εφικτό το όνειρο της αυτοκίνησης για πολλές οικογένειες, και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, οι οποίες δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν μεγαλύτερο όχημα. Παράλληλα, αποτέλεσε ”δεύτερο αυτοκίνητο” για πολλές περισσότερες.

Η ειρωνεία είναι ότι το αυτοκίνητο που έφερε επανάσταση και δημοκρατία, κατά μια έννοια, στην αυτοκίνηση, είχε αποτελέσει ιδέα και δεν θα μπορούσε να προχωρήσει σε μαζική παραγωγή χωρίς την αρωγή ενός δικτάτορα, του Αδόλφου Χίτλερ.

Όλα ξεκίνησαν στα τέλη του καλοκαιριού του 1933, όταν ο Ferdinand Porsche βρέθηκε στο ξενοδοχείο Kaiserhof στο Βερολίνο για μια συνάντηση με τον δικτάτορα. Ο Πόρσε είχε εξαιρετική φήμη ως μηχανικός, έχοντας ήδη διατελέσει επικεφαλής στο τμήμα μηχανικών της Daimler-Benz.

Ο Χίτλερ ανέλυσε στον Πόρσε τα σχέδιά του για ένα αυτοκίνητο. Θα έπρεπε να είναι μικρό, ίσως τεσσάρων θέσεων, με αξιόπιστη μηχανή, να καίει 40 μίλια ανά γαλόνι βενζίνης. Το 1933, ο Χίτλερ είχε περιγράψει ένα σύγχρονο Volkswagen!

Έτσι ακριβώς το αποκαλούσε -το αυτοκίνητο του λαού στα γερμανικά- και ζήτησε να πωλείται σε ιδιαίτερα χαμηλή τιμή. Όταν ο Πόρσε τον ρώτησε τι είχε στο μυαλό του, ο Χίτλερ φέρεται να απάντησε: ”Οποιαδήποτε τιμή, χερ Πόρσε. Οποιαδήποτε τιμή κάτω από τα 1.000 μάρκα”.

Η τιμή ήταν εξευτελιστική για τα τότε δεδομένα. Τα 1.000 μάρκα του 1933 αντιστοιχούσαν σε 250 δολάρια στις ΗΠΑ. Ούτε ο Ford δεν μπορούσε να κατασκευάσει αυτοκίνητο τόσο φθηνά. Ήταν φανερό ότι ο Χίτλερ ήθελε ένα πάμφθηνο, ανθεκτικό αυτοκίνητο ως πολιτικό όχημα για να κερδίσει τους Γερμανούς, μετά το επιτυχημένο παράδειγμα του Μουσολίνι που τύγχανε ευρείας αποδοχής στην Ιταλία επειδή είχε πετύχει τα έγκαιρα δρομολόγια των τρένων.

Αυτό που δεν ήξερε ο Χίτλερ ήταν ότι ο Πόρσε είχε ήδη σχεδιάσει και κατασκευάσει ένα μικρό αυτοκίνητο το 1932, με καλή μηχανή, air cooler και καμπύλες. Ακόμη και το όνομα ήταν παρόμοιο -Volksauto. Όμως ποτέ δεν είχε προχωρήσει σε μαζική παραγωγή μέχρι το αίτημα του δικτάτορα που άλλαξε τα δεδομένα.

Ωστόσο, ο πόλεμος άλλαξε τα πάντα. Με την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων, και με τον Σκαραβαίο να μην έχει βγει ακόμη σε μαζική παραγωγή, ο Χίτλερ ζήτησε από τον Πόρσε να ανακατασκευάσει το Volkswagen σε στρατιωτικό όχημα.

Ο Πόρσε επανασχεδίασε το Σκαραβαίο, βελτιώνοντας τη μηχανή, ενισχύοντας τις αναρτήσεις, ενώ το πρωτότυπο ήταν ”ανοιχτό” για να μπορούν να τοποθετηθούν πυροβόλα όπλα. Εκτός από την μηχανή που ήταν στο πίσω μέρος του οχήματος, o ”πολεμικός” Σκαραβαίος έμοιαζε πολύ με το αμερικάνικο Jeep. Το μεγάλο του πλεονέκτημα ήταν ότι ζύγιζε μόνο 1.100 pounds.

Ο Σκαραβαίος υπηρέτησε σε όλα τα μέτωπα. Στις λάσπες της Πολωνίας, στον παγωμένο χειμώνα της Ρωσίας αλλά και στην καυτή άμμο της Αφρικής. Ο Στρατηγός Ρόμμελ κάποτε υποστήριξε ότι ένα Volkswagen θα δούλευε εκεί που σταματούσαν και οι καμήλες.

Μεταπολεμικά, ο Σκαραβαίος ξεπέρασε εύκολα το ναζιστικό του παρελθόν και έως τα μέσα της δεκαετίας του ’50 αποτελούσε ήδη το αυτοκίνητο με τις καλύτερες πωλήσεις στη Γερμανία και πιθανό σύμβολο του οικονομικού θαύματος της Δυτικής Γερμανίας.

Στη δεκαετία του ’60, ο Σκαραβαίος είχε τεράστια επιτυχία στις ΗΠΑ, όπου το πρωτότυπο σχήμα του αλλά και η έλλειψη εγχώριου ανταγωνισμού, του εξασφάλισε την πρώτη θέση στις πωλήσεις μικρών ΙΧ καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας, με ιδιαίτερη αποδοχή από τη νεολαία ως σύμβολο επανάστασης και αντικονφορμισμού.

Ο Χένρι Φόρντ κάποτε το είχε περιγράψει ως ”μικρό σκατόκουτο” από την οργή του επειδή ο Σκαραβαίος ήταν το κορυφαίο σε πωλήσεις ξένο αυτοκίνητο στις ΗΠΑ.

Παρά τις ρίζες του στο Γ’ Ράιχ, το Beetle κατάφερε να γίνει διεθνές σύμβολο ελευθερίας, ενώ αποτελεί ορόσημο καθώς αυτό και μόνο αυτό κατάφερε να σηματοδοτήσει το στιλ δυο συνεχόμενων δεκαετιών, περνώντας κατευθείαν από την πρόσκαιρη μόδα στο κλασσικό και το διαχρονικό, χωρίς να χάσει τη λάμψη του ακόμη και στον 21ο αιώνα. Παράλληλα, αποτέλεσε πηγή αστείρευτης καλλιτεχνικής έμπνευσης.

Όπως και οι μεγάλοι ανταγωνιστές του στην ιστορία της μηχανοκίνησης, το Μίνι Κούπερ και το 2CV της Citroen, το Σκαθάρι θεωρείται cult λόγω της διασύνδεσής του με το κίνημα των χίπις κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60 αλλά και του πρωτότυπου σχεδιασμού του. Πολλοί Σκαραβαίοι στην Ευρώπη και την Αγγλία εμφανίζονταν ζωγραφισμένοι με ψυχεδελικά χρώματα, κάτι που τον καθιστά αρχέτυπο της μετέπειτα μόδας των art cars.

Σήμερα ο παλιός καλός σκαραβαίος αποτελεί αντικείμενο συλλογής και ενασχόλησης μιας και είναι πάρα πολλοί αυτοί που ασχολούνται με την αναπαλαίωσή του και τον ”αισθητικό πειραματισμό”.

(*) Το VW Beetle είναι γνωστό με διάφορα ονόματα σε διάφορες χώρες, συνήθως παραλλαγές της λέξης σκαθάρι στην τοπική διάλεκτο. Ωστόσο, η ισχυρή προσωπικότητα του αυτοκινήτου έχει προκαλέσει και διάφορες άλλες ονομασίες, όπως καμπούρης στην Πολωνία, Βάτραχος στο Ιράκ, ψύλλος στο Μεξικό, φούσκα στη Φινλανδία και τη Νορβηγία, χελώνα στη Βολιβία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία και κατσαρίδα στη Γουατεμάλα και τις Ονδούρες.