Γιατί έχουν γίνει όλοι τόσο εγωιστές;
Μεταξύ όλων των προβλημάτων που ήρθαν με την εμφάνιση του κορωνοϊού, η πανδημία λειτούργησε και σαν τεστ προσωπικότητας.
Γιατί αυτόν τον καιρό μία μεγάλη μερίδα ανθρώπων τρέφει όλο και περισσότερο τον εγωισμό της και βάζει σε προτεραιότητα τις ανάγκες της; Μεταξύ όλων των προβλημάτων που έχει επιφέρει η εμφάνιση του κορωνοϊού, η πανδημία λειτούργησε και σαν κάποιου είδους τεστ προσωπικότητας. Ένα τεστ στο οποίο συνολικά σαν κοινωνία φαίνεται να αποτυγχάνουμε. Όλοι υποστηρίζουμε σθεναρά την άποψή μας, πεπεισμένοι ότι έχουμε δίκιο, γιατί το έχουμε ψάξει και γνωρίζουμε καλύτερα∙ άλλοι έχουν εκφράσει ρατσιστικού χαρακτήρα απόψεις, και το πολιτικό πρόσημο δεν θα μπορούσε να λείπει. Το ερώτημα που αναγεννάται είναι από πού πηγάζει αυτή η συμπεριφορά η οποία επιδεινώνεται μετά από μία σειρά κρίσεων.
Αρχικά, είναι φυσικό σε κάποιο βαθμό να επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας. Άλλωστε για εμάς το κέντρο του δικού μας «σύμπαντος» είναι ο εαυτός μας και θέλουμε να ενδυναμώνουμε το εγώ μας. Ο άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς υποστήριζε ότι το προσωπικό συμφέρον είναι το πιο θεμελιώδες ανθρώπινο κίνητρο. Ωστόσο το να ενεργούμε βασισμένοι στο προσωπικό μας συμφέρον δεν είναι απαραίτητο το μόνο μας κίνητρο. Όπως έχουν δείξει έρευνες, η ανθρώπινο συμπεριφορά υποκινείται εξίσου και από τον αλτρουισμό και από την προσωπική ηθική του καθενός. Κάποιος πονηρός θα πει ότι και εδώ υπάρχουν εγωιστικά κίνητρα, αλλά αυτό είναι μία εντελώς διαφορετική φιλοσοφική συζήτηση. Το θέμα είναι σε ποιο βαθμό η ενασχόληση με τον εαυτό μας αρχίζει και γίνεται αρνητικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας.
Οι ψυχολόγοι, όπως η F. Diane Barth, θεωρούν πως ο εγωισμός έχει δύο βασικούς πυλώνες: «Το υπερβολικό ή αποκλειστικό ενδιαφέρον για τον εαυτό μας» και «Το να μη σεβόμαστε τις ανάγκες ή τα συναισθήματα των άλλων». Φυσικά, οι περισσότεροι από εμάς καθημερινά κινούμαστε σε ένα φάσμα ανιδιοτελών και εγωιστικών συμπεριφορών. Ωστόσο, αν και λανθασμένα, ο εγωισμός στη συνείδηση του μέσου ανθρώπου συνδέεται με το να γίνεις πιο επιτυχημένος, παρόλο που τα γεγονότα δεν το επιβεβαιώνουν απαραίτητα.
Μια μελέτη του 2020 που δημοσιεύτηκε στο Journal of Personality and Social Psychology προσπάθησε να καταλάβει εάν τα άτομα που δίνουν προτεραιότητα στην αυτοπροσανατολισμένη συμπεριφορά είχαν περισσότερες επιτυχίες στη ζωή τους. Η ομάδα με επικεφαλής τον Kimmo Eriksson του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης συνέκρινε παράγοντες όπως το ετήσιο εισόδημα και τον αριθμό των βιολογικών παιδιών. Ανέλυσαν ένα μεγάλο δείγμα απαντήσεων από 5.294 Αμερικανούς στη Γενική Κοινωνική Έρευνα της κοινής γνώμης (GSS) μεταξύ 2002 και 2014, καθώς και απαντήσεις ευρωπαίων πολιτών στην Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα (ESS). Οι επιστήμονες ταυτοποίησαν τους πιο εγωιστές ανθρώπους από τις απαντήσεις τους σε διάφορες ερωτήσεις της έρευνας. Συνολικά, ενώ οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι στη δημόσια αντίληψη, το 68 τοις εκατό των ανθρώπων πίστευαν ότι ο εγωισμός ήταν ένα κοινό χαρακτηριστικό όσων έβγαζαν περισσότερα χρήματα, στην πραγματικότητα, τα άτομα με ανιδιοτελείς στάσεις και συμπεριφορά είχαν υψηλότερα εισοδήματα και επίσης περισσότερα παιδιά. «Η γενναιοδωρία πληρώνει», όπως αναφέρει ο τίτλος της μελέτης τους.
Επιπλέον, η αλτρουιστική συμπεριφορά μπορεί να είναι η «προεπιλεγμένη» ρύθμιση στον εγκέφαλό μας, προτείνει έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2017 από μια ομάδα με επικεφαλής τον Leonardo Christov-Moore από το UCLA. Βρήκαν μια περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού η οποία αν επηρεαστεί με συγκεκριμένο τρόπο, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους λιγότερο γενναιόδωρους.
Αν λοιπόν η ανιδιοτέλεια είναι ριζωμένη στον εγκέφαλο, γιατί μερικοί άνθρωποι δυσκολεύονται τόσο πολύ να νοιαστούν για τις ανάγκες των άλλων; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στη συναισθηματική νοημοσύνη, όπως τόνισε η ψυχολόγος Lisa Marie Bobby σε συνέντευξή της. «Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι “μετρήσιμη” και ορισμένα άτομα έχουν υψηλότερη συναισθηματική νοημοσύνη από άλλα», επεσήμανε. «Ένα σύμπτωμα της χαμηλής συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η τάση να είστε απορροφημένοι από το “εγώ” σας ή να ανησυχείτε αποκλειστικά και μόνο για το τι σκέφτεστε, αισθάνεστε, χρειάζεστε και θέλετε, αντί να λαμβάνετε υπόψη τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων».
Ένας ακόμη παράγοντας είναι ότι πολλοί δυσκολεύονται να εντοπίσουν τον εγωισμό στον εαυτό τους. Όπως διαπίστωσε μια μελέτη του 2020 από ψυχολόγους και οικονομολόγους του Yale στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, οι εγωιστές άνθρωποι προσαρμόζουν με τέτοιο τρόπο τις αναμνήσεις τους ώστε να μην αισθανθούν άσχημα για την εγωιστική συμπεριφορά τους. Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στις 29 Απριλίου στο περιοδικό Nature Communications, αποκάλυψε ότι οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται ότι φέρονται καλύτερα στους άλλους ανθρώπους από ό,τι φέρονται στην πραγματικότητα.
«Όταν οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τρόπους που υπολείπονται των προσωπικών τους προτύπων, για να διατηρήσουν τη θετική εντύπωση που έχουν για τον εαυτό τους θυμούνται λανθασμένα τις παρατυπίες τους», εξήγησε η Μόλι Κρόκετ, επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
Σε λίγα χρόνια από τώρα, αρκετοί άνθρωποι θα θυμούνται τις σημερινές τους πράξεις με μια πολύ διαφορετική τρόπο, ή έστω επιείκεια, σε σχέση με αυτό που πραγματικά συνέβη. Όπως και να ‘χει, η βέλτιστη κατανόηση εκείνης της συμπεριφοράς που δεν λαμβάνει υπόψη τους άλλους είναι προσωπική ευθύνη του καθενός. Πού τελειώνει το ένα δικαίωμα (ας πούμε, η ελευθερία να μην φοράμε μάσκες) και το δικαίωμα όλων των άλλων στην καλή υγεία; Σε ποιο σημείο το δικαίωμά σας να μην νοσήσετε υπερβαίνει το δικαίωμα κάποιου άλλου να επιδιώκει την οικονομική ευημερία; Πόσο εξαρτάται το δικαίωμά μου να επιβιώσω από την καλή θέληση και τη συνεργασία των άλλων; Αν καταφέρουμε να απαντήσουμε ειλικρινά σε αυτές τις ερωτήσεις, χωρίς να αισθανόμαστε ότι κάποιος μας επιτίθεται, μπορεί να ανακόψει τον εγωισμό που έρχεται σε αντίθεση με την καλύτερη εκδοχή της φύση μας και κοστίζει ζωές και κοινωνική υποβάθμιση.
Αρχικά, είναι φυσικό σε κάποιο βαθμό να επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας. Άλλωστε για εμάς το κέντρο του δικού μας «σύμπαντος» είναι ο εαυτός μας και θέλουμε να ενδυναμώνουμε το εγώ μας. Ο άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς υποστήριζε ότι το προσωπικό συμφέρον είναι το πιο θεμελιώδες ανθρώπινο κίνητρο. Ωστόσο το να ενεργούμε βασισμένοι στο προσωπικό μας συμφέρον δεν είναι απαραίτητο το μόνο μας κίνητρο. Όπως έχουν δείξει έρευνες, η ανθρώπινο συμπεριφορά υποκινείται εξίσου και από τον αλτρουισμό και από την προσωπική ηθική του καθενός. Κάποιος πονηρός θα πει ότι και εδώ υπάρχουν εγωιστικά κίνητρα, αλλά αυτό είναι μία εντελώς διαφορετική φιλοσοφική συζήτηση. Το θέμα είναι σε ποιο βαθμό η ενασχόληση με τον εαυτό μας αρχίζει και γίνεται αρνητικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μας.
Οι ψυχολόγοι, όπως η F. Diane Barth, θεωρούν πως ο εγωισμός έχει δύο βασικούς πυλώνες: «Το υπερβολικό ή αποκλειστικό ενδιαφέρον για τον εαυτό μας» και «Το να μη σεβόμαστε τις ανάγκες ή τα συναισθήματα των άλλων». Φυσικά, οι περισσότεροι από εμάς καθημερινά κινούμαστε σε ένα φάσμα ανιδιοτελών και εγωιστικών συμπεριφορών. Ωστόσο, αν και λανθασμένα, ο εγωισμός στη συνείδηση του μέσου ανθρώπου συνδέεται με το να γίνεις πιο επιτυχημένος, παρόλο που τα γεγονότα δεν το επιβεβαιώνουν απαραίτητα.
Μια μελέτη του 2020 που δημοσιεύτηκε στο Journal of Personality and Social Psychology προσπάθησε να καταλάβει εάν τα άτομα που δίνουν προτεραιότητα στην αυτοπροσανατολισμένη συμπεριφορά είχαν περισσότερες επιτυχίες στη ζωή τους. Η ομάδα με επικεφαλής τον Kimmo Eriksson του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης συνέκρινε παράγοντες όπως το ετήσιο εισόδημα και τον αριθμό των βιολογικών παιδιών. Ανέλυσαν ένα μεγάλο δείγμα απαντήσεων από 5.294 Αμερικανούς στη Γενική Κοινωνική Έρευνα της κοινής γνώμης (GSS) μεταξύ 2002 και 2014, καθώς και απαντήσεις ευρωπαίων πολιτών στην Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα (ESS). Οι επιστήμονες ταυτοποίησαν τους πιο εγωιστές ανθρώπους από τις απαντήσεις τους σε διάφορες ερωτήσεις της έρευνας. Συνολικά, ενώ οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι στη δημόσια αντίληψη, το 68 τοις εκατό των ανθρώπων πίστευαν ότι ο εγωισμός ήταν ένα κοινό χαρακτηριστικό όσων έβγαζαν περισσότερα χρήματα, στην πραγματικότητα, τα άτομα με ανιδιοτελείς στάσεις και συμπεριφορά είχαν υψηλότερα εισοδήματα και επίσης περισσότερα παιδιά. «Η γενναιοδωρία πληρώνει», όπως αναφέρει ο τίτλος της μελέτης τους.
Επιπλέον, η αλτρουιστική συμπεριφορά μπορεί να είναι η «προεπιλεγμένη» ρύθμιση στον εγκέφαλό μας, προτείνει έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2017 από μια ομάδα με επικεφαλής τον Leonardo Christov-Moore από το UCLA. Βρήκαν μια περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού η οποία αν επηρεαστεί με συγκεκριμένο τρόπο, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους λιγότερο γενναιόδωρους.
Αν λοιπόν η ανιδιοτέλεια είναι ριζωμένη στον εγκέφαλο, γιατί μερικοί άνθρωποι δυσκολεύονται τόσο πολύ να νοιαστούν για τις ανάγκες των άλλων; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στη συναισθηματική νοημοσύνη, όπως τόνισε η ψυχολόγος Lisa Marie Bobby σε συνέντευξή της. «Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι “μετρήσιμη” και ορισμένα άτομα έχουν υψηλότερη συναισθηματική νοημοσύνη από άλλα», επεσήμανε. «Ένα σύμπτωμα της χαμηλής συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η τάση να είστε απορροφημένοι από το “εγώ” σας ή να ανησυχείτε αποκλειστικά και μόνο για το τι σκέφτεστε, αισθάνεστε, χρειάζεστε και θέλετε, αντί να λαμβάνετε υπόψη τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων».
Ένας ακόμη παράγοντας είναι ότι πολλοί δυσκολεύονται να εντοπίσουν τον εγωισμό στον εαυτό τους. Όπως διαπίστωσε μια μελέτη του 2020 από ψυχολόγους και οικονομολόγους του Yale στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, οι εγωιστές άνθρωποι προσαρμόζουν με τέτοιο τρόπο τις αναμνήσεις τους ώστε να μην αισθανθούν άσχημα για την εγωιστική συμπεριφορά τους. Η έρευνα, που δημοσιεύτηκε στις 29 Απριλίου στο περιοδικό Nature Communications, αποκάλυψε ότι οι άνθρωποι τείνουν να θυμούνται ότι φέρονται καλύτερα στους άλλους ανθρώπους από ό,τι φέρονται στην πραγματικότητα.
«Όταν οι άνθρωποι συμπεριφέρονται με τρόπους που υπολείπονται των προσωπικών τους προτύπων, για να διατηρήσουν τη θετική εντύπωση που έχουν για τον εαυτό τους θυμούνται λανθασμένα τις παρατυπίες τους», εξήγησε η Μόλι Κρόκετ, επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
Σε λίγα χρόνια από τώρα, αρκετοί άνθρωποι θα θυμούνται τις σημερινές τους πράξεις με μια πολύ διαφορετική τρόπο, ή έστω επιείκεια, σε σχέση με αυτό που πραγματικά συνέβη. Όπως και να ‘χει, η βέλτιστη κατανόηση εκείνης της συμπεριφοράς που δεν λαμβάνει υπόψη τους άλλους είναι προσωπική ευθύνη του καθενός. Πού τελειώνει το ένα δικαίωμα (ας πούμε, η ελευθερία να μην φοράμε μάσκες) και το δικαίωμα όλων των άλλων στην καλή υγεία; Σε ποιο σημείο το δικαίωμά σας να μην νοσήσετε υπερβαίνει το δικαίωμα κάποιου άλλου να επιδιώκει την οικονομική ευημερία; Πόσο εξαρτάται το δικαίωμά μου να επιβιώσω από την καλή θέληση και τη συνεργασία των άλλων; Αν καταφέρουμε να απαντήσουμε ειλικρινά σε αυτές τις ερωτήσεις, χωρίς να αισθανόμαστε ότι κάποιος μας επιτίθεται, μπορεί να ανακόψει τον εγωισμό που έρχεται σε αντίθεση με την καλύτερη εκδοχή της φύση μας και κοστίζει ζωές και κοινωνική υποβάθμιση.
