Πώς οι σαπουνόπερες βοηθούν στην πρόληψη του αλκοολισμού
Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, οι σαπουνόπερες και ο τρόπος που παρουσιάζουν τους ανθρώπους που έχουν εθιστεί στο αλκοόλ βοηθούν στην πρόληψη του αλκοολισμού.
Σε ένα επεισόδιο του Eastenders, βλέπουμε τους χαρακτήρες Lauren Branning και Phil Mitchell να παλεύουν με τους εαυτούς τους και την κατάχρηση αλκοόλ. Έρχονται αντιμέτωποι με δοκιμασίες και εμπόδια που πρέπει να ξεπεράσουν. Με την υποστήριξη της οικογένειας τους, κέντρα θεραπείας εξαρτημένων ατόμων και group therapy, τους βλέπουμε σταδιακά να βελτιώνονται και να βγαίνουν πιο δυνατοί μέσα από αυτό το ταξίδι απεξάρτησης.
Αν και αντιμετωπίζουν στιγμές υποτροπής, όπως και τα εξαρτημένα άτομα στην πραγματική ζωή, που παλεύουν με τον αλκοολισμό, οι οικογένειές τους και η κοινότητά που συνεργάζονται είναι εκεί για να τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν τους πειρασμούς τους. Για να προσδιοριστεί αυτό το είδος σειρών, δηλαδή μία ιστορία σαπουνόπερας, η οποία τελικά ελπίζει να εκπαιδεύσει και να ενημερώσει σχετικά με κοινωνικά ζητήματα, δημιουργήθηκε ο όρος infotainment.
Σε μία μελέτη του 2021 http://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/42369/ μετρήθηκε η αποτελεσματικότητα τέτοιου είδους «εκπαίδευσης» μέσω συνεντεύξεων σε ομάδες εστίασης με συμμετέχοντες 31 Βρετανούς εφήβους ηλικίας μεταξύ 16 και 18 ετών στο Νότιγχαμ. Ο στόχος ήταν να διερευνηθεί πώς οι έφηβοι λάμβαναν και ερμήνευαν τα μηνύματα που προσπαθούσε να περάσει η σειρά, σε αυτήν την περίπτωση, τις συνέπειες της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ όπως απεικονίζονται στο EastEnders.
Σύνδεση με χαρακτήρες
Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις προκειμένου να αποτυπωθούν διαφορετικές πολιτιστικές και κοινωνικές οπτικές. Πριν ξεκινήσουν οι συζητήσεις, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να παρακολουθήσουν επιλεγμένα επεισόδια του EastEnders, τα οποία περιείχαν ιστορίες κατάχρησης αλκοόλ.
Αυτό που διαπιστώθηκε είναι ότι οι νεαροί θεατές προτιμούσαν το infotainment για την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ παρά τα επίσημα μαθήματα παρέμβασης και τις ενημερωτικές διαλέξεις. Οι έφηβοι σημείωσαν ότι αυτός ο τρόπος πληροφόρησης τους βοήθησε να οπτικοποιήσουν και να κατανοήσουν πληρέστερα τις συνέπειες του αλκοολισμού μέσω χαρακτήρων με τους οποίους μπορούσαν να ταυτιστούν και να συνδεθούν συναισθηματικά.
Ένας άλλος συμμετέχων εκθείασε το EastEnders που χρησιμοποίησε τον Phil Mitchell και τη Lauren Branning για να υπενθυμίσει στους θεατές τη σημασία της υποστήριξης της οικογένειας και των φίλων ώστε να τους αποτρέψει από το να επιστρέψουν στο ποτό. Σημείωσε:
«Ο Phil και η Lauren έπιναν πριν από αρκετό καιρό και τελικά ξεπέρασαν το πρόβλημά τους, αλλά αυτό που παρατήρησα είναι ότι στο EastEnders αυτό αναφέρεται συχνά. [Το Eastenders θέλει …] απλώς να είσαι ρεαλιστής, για παράδειγμα, αν έχεις έναν φίλο ή μέλος της οικογένειας που μπορεί να ήταν πρώην αλκοολικός, ίσως θα έπρεπε να έχεις ακόμη τον νου σου γιατί ποτέ δεν ξέρεις αν θα αρχίσει να πίνει ξανά»
Πραγματικό δράμα
Η δραματοποίηση μηνυμάτων για το αλκοόλ φάνηκε επίσης να έχει πιο μακροχρόνιο αντίκτυπο από τα επίσημα προγράμματα παρέμβασης σχετικά με τις εξαρτήσεις που διεξάγονται στα σχολεία. Αυτά όχι μόνο θεωρήθηκαν λιγότερο αποτελεσματικά, αλλά και ως χειριστικά κατά καιρούς.
Ένας από τους συμμετέχοντες σημείωσε: «Αν είχαμε έναν εκπαιδευτικό να μας μιλάει ή να μας κάνει διαλέξεις, θα ήταν βαρετό, θα το ξεχνούσαμε τη στιγμή που βγαίναμε από την αίθουσα, θα θυμόμασταν απλώς ορισμένα μέρη, αλλά καθώς το EastEnders είναι μια σαπουνόπερα και υπάρχει για να διασκεδάζει, είναι εύκολο για εμάς να θυμόμαστε».
Όλες οι γυναίκες που συμμετείχαν εξέφρασαν την προτίμηση τους στο edutainment . Ωστόσο, ορισμένοι άνδρες συμμετέχοντες προτίμησαν να εκπαιδεύονται για την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μέσω επίσημων προγραμμάτων ευαισθητοποίησης σε συνδυασμό με ψυχαγωγία. Αυτοί οι άντρες συμμετέχοντες θεώρησαν ότι αυτό εξασφάλιζε ότι θα λάμβαναν τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με το θέμα της εξάρτησης.
Συνολικά, η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για να είναι ελκυστικά τα τηλεοπτικά μηνύματα υγείας στο νεανικό κοινό, πρέπει να είναι ρεαλιστικά και να βασίζονται σε πραγματικές εμπειρίες, ώστε να μπορούν οι έφηβοι να ταυτιστούν. Σε ένα επεισόδιο του EastEnders, για παράδειγμα, ο Phil Mitchell φαίνεται να ασκεί σωματική βία στα μέλη της οικογένειας και να καταστρέφει πράγματα ενώ είναι μεθυσμένος. Αυτό θεωρήθηκε από πολλούς ερωτηθέντες αρκετά ρεαλιστικό. Μερικοί συμμετέχοντες αποκάλυψαν ότι αυτή και άλλες αντίστοιχες σκηνές αντανακλούσαν τις δικές τους εμπειρίες από την πραγματική ζωή με μέλη της οικογένειας που παλεύουν με το αλκοόλ.
Για να διασφαλίσουν ότι οι ιστορίες τους είναι πραγματικές και ακριβείς και ως εκ τούτου πειστικές για τους θεατές τους, οι σεναριογράφοι σαπουνόπερας έρχονται σε επαφή με τους σχετικούς οργανισμούς. Αυτό γίνεται για να μην δίνονται στους θεατές παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά με τις καταστάσεις που αναπαρίστανται.
Αν και αντιμετωπίζουν στιγμές υποτροπής, όπως και τα εξαρτημένα άτομα στην πραγματική ζωή, που παλεύουν με τον αλκοολισμό, οι οικογένειές τους και η κοινότητά που συνεργάζονται είναι εκεί για να τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν τους πειρασμούς τους. Για να προσδιοριστεί αυτό το είδος σειρών, δηλαδή μία ιστορία σαπουνόπερας, η οποία τελικά ελπίζει να εκπαιδεύσει και να ενημερώσει σχετικά με κοινωνικά ζητήματα, δημιουργήθηκε ο όρος infotainment.
Σε μία μελέτη του 2021 http://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/42369/ μετρήθηκε η αποτελεσματικότητα τέτοιου είδους «εκπαίδευσης» μέσω συνεντεύξεων σε ομάδες εστίασης με συμμετέχοντες 31 Βρετανούς εφήβους ηλικίας μεταξύ 16 και 18 ετών στο Νότιγχαμ. Ο στόχος ήταν να διερευνηθεί πώς οι έφηβοι λάμβαναν και ερμήνευαν τα μηνύματα που προσπαθούσε να περάσει η σειρά, σε αυτήν την περίπτωση, τις συνέπειες της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ όπως απεικονίζονται στο EastEnders.
Σύνδεση με χαρακτήρες
Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις προκειμένου να αποτυπωθούν διαφορετικές πολιτιστικές και κοινωνικές οπτικές. Πριν ξεκινήσουν οι συζητήσεις, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να παρακολουθήσουν επιλεγμένα επεισόδια του EastEnders, τα οποία περιείχαν ιστορίες κατάχρησης αλκοόλ.
Αυτό που διαπιστώθηκε είναι ότι οι νεαροί θεατές προτιμούσαν το infotainment για την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ παρά τα επίσημα μαθήματα παρέμβασης και τις ενημερωτικές διαλέξεις. Οι έφηβοι σημείωσαν ότι αυτός ο τρόπος πληροφόρησης τους βοήθησε να οπτικοποιήσουν και να κατανοήσουν πληρέστερα τις συνέπειες του αλκοολισμού μέσω χαρακτήρων με τους οποίους μπορούσαν να ταυτιστούν και να συνδεθούν συναισθηματικά.
Ένας άλλος συμμετέχων εκθείασε το EastEnders που χρησιμοποίησε τον Phil Mitchell και τη Lauren Branning για να υπενθυμίσει στους θεατές τη σημασία της υποστήριξης της οικογένειας και των φίλων ώστε να τους αποτρέψει από το να επιστρέψουν στο ποτό. Σημείωσε:
«Ο Phil και η Lauren έπιναν πριν από αρκετό καιρό και τελικά ξεπέρασαν το πρόβλημά τους, αλλά αυτό που παρατήρησα είναι ότι στο EastEnders αυτό αναφέρεται συχνά. [Το Eastenders θέλει …] απλώς να είσαι ρεαλιστής, για παράδειγμα, αν έχεις έναν φίλο ή μέλος της οικογένειας που μπορεί να ήταν πρώην αλκοολικός, ίσως θα έπρεπε να έχεις ακόμη τον νου σου γιατί ποτέ δεν ξέρεις αν θα αρχίσει να πίνει ξανά»
Πραγματικό δράμα
Η δραματοποίηση μηνυμάτων για το αλκοόλ φάνηκε επίσης να έχει πιο μακροχρόνιο αντίκτυπο από τα επίσημα προγράμματα παρέμβασης σχετικά με τις εξαρτήσεις που διεξάγονται στα σχολεία. Αυτά όχι μόνο θεωρήθηκαν λιγότερο αποτελεσματικά, αλλά και ως χειριστικά κατά καιρούς.
Ένας από τους συμμετέχοντες σημείωσε: «Αν είχαμε έναν εκπαιδευτικό να μας μιλάει ή να μας κάνει διαλέξεις, θα ήταν βαρετό, θα το ξεχνούσαμε τη στιγμή που βγαίναμε από την αίθουσα, θα θυμόμασταν απλώς ορισμένα μέρη, αλλά καθώς το EastEnders είναι μια σαπουνόπερα και υπάρχει για να διασκεδάζει, είναι εύκολο για εμάς να θυμόμαστε».
Όλες οι γυναίκες που συμμετείχαν εξέφρασαν την προτίμηση τους στο edutainment . Ωστόσο, ορισμένοι άνδρες συμμετέχοντες προτίμησαν να εκπαιδεύονται για την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ μέσω επίσημων προγραμμάτων ευαισθητοποίησης σε συνδυασμό με ψυχαγωγία. Αυτοί οι άντρες συμμετέχοντες θεώρησαν ότι αυτό εξασφάλιζε ότι θα λάμβαναν τεκμηριωμένες πληροφορίες σχετικά με το θέμα της εξάρτησης.
Συνολικά, η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για να είναι ελκυστικά τα τηλεοπτικά μηνύματα υγείας στο νεανικό κοινό, πρέπει να είναι ρεαλιστικά και να βασίζονται σε πραγματικές εμπειρίες, ώστε να μπορούν οι έφηβοι να ταυτιστούν. Σε ένα επεισόδιο του EastEnders, για παράδειγμα, ο Phil Mitchell φαίνεται να ασκεί σωματική βία στα μέλη της οικογένειας και να καταστρέφει πράγματα ενώ είναι μεθυσμένος. Αυτό θεωρήθηκε από πολλούς ερωτηθέντες αρκετά ρεαλιστικό. Μερικοί συμμετέχοντες αποκάλυψαν ότι αυτή και άλλες αντίστοιχες σκηνές αντανακλούσαν τις δικές τους εμπειρίες από την πραγματική ζωή με μέλη της οικογένειας που παλεύουν με το αλκοόλ.
Για να διασφαλίσουν ότι οι ιστορίες τους είναι πραγματικές και ακριβείς και ως εκ τούτου πειστικές για τους θεατές τους, οι σεναριογράφοι σαπουνόπερας έρχονται σε επαφή με τους σχετικούς οργανισμούς. Αυτό γίνεται για να μην δίνονται στους θεατές παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά με τις καταστάσεις που αναπαρίστανται.
