Πορτοκάλογλου - Αρβανιτάκη: Η ομορφιά είναι στη σύνθεση

του Παναγιώτη Κωνσταντίνου

Ξεκίνησαν σχεδόν ταυτόχρονα, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, αλλά από διαφορετικές αφετηρίες. Η Ελευθερία Αρβανιτάκη από το χώρο του ρεμπέτικου με την «Οπισθοδρομική Κομπανία». Ο Νίκος Πορτοκάλογλου από το χώρο του ροκ και τους Φατμέ.

Όμως οι δυο τους μόνο ξένοι δεν ήταν. Κατά καιρούς ο ένας εμφανιζόταν ως καλεσμένος του άλλου. Έτσι τους είδαμε και σε μια από τις πρώτες τους κοινές εμφανίσεις, στα πρώτα τους βήματα, στην εκπομπή «Πρόβα» της ΕΡΤ. Ήρθε χρόνια μετά η δισκογραφική συνεργασία στο soundtrack της ταινίας «Μπραζιλέρο» και τελευταία το «Καταστροφή και Ελπίδα», το τραγούδι που έγραψε ο Νίκος Πορτοκάλογλου για τον καινούργιο δίσκο της Ελευθερίας Αρβανιτάκη «9+1 Ιστορίες».



Φέτος όμως είπαν να «μπλέξουν τις γραμμές» τους για τα καλά. Εξάλλου και οι δύο είχαν πάντα μια βασική αρχή: Η ομορφιά κρύβεται στη σύνθεση και σίγουρα μακριά από στερεοτυπικές αντιλήψεις.

Η ίδια αρχή αποτελεί και τη βάση της πρώτης «εφ όλης της ύλης» συνεργασίας τους. Η Ελευθερία Αρβανιτάκη και ο Νίκος Πορτοκάλογλου όλο το χειμώνα ζέσταναν το κοινό με ένα ξεχωριστό Live Party, μπλέκοντας ομοιότητες και αντιθέσεις, ηλεκτρισμό και ευαισθησία, Δύση και Ανατολή, και τώρα είναι έτοιμοι να σεργιανίσουν όλη την Ελλάδα, σε θέατρα ανοιχτά, σε φεστιβάλ και δίπλα στη θάλασσα.

«Δυνατά... το Καλοκαιράκι» με μουσικές αγάπες και τραγουδιστικά «απωθημένα», αλλά και καινούργιο υλικό. Η Ελευθερία θα συνεχίσει να αφηγείται ιστορίες από το τελευταίο της άλμπουμ "9+1 Ιστορίες" ενώ θα μας βάλει στον ρυθμό του νέου της σινγκλ από το άλμπουμ με τίτλο "Μακριά Απ'Την Τρικυμία" σε μουσική Θέμη Καραμουρατίδη και στίχους Λήδας Ρουμάνη. Ο Νίκος θα παίξει ζωντανά για πρώτη φορά τραγούδια από τον νέο του δίσκο που αυτό τον καιρό ολοκληρώνεται όπως το "Αν Μια Φορά Ρωτούσες".

Το ταξίδι τους ξεκινάει από το Αμαλίειο Θέατρο (Λεωφόρος Κηφισίας 219) την Τρίτη 19 Ιουλίου. Οι μηχανές του μουσικού τους λεωφορείου έχουν ζεσταθεί και πριν επιβιβαστούν, η Ελευθερία Αρβανιτάκη και ο Νίκος Πορτοκάλογλου μιλούν στο In2life.gr.

Το “Καταστροφή και Ελπίδα” στον δίσκο “9+1 ιστορίες” εξελίχθηκε τελικά και σε μια συνεργασία επί σκηνής. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία, πώς “μπλέξαν οι γραμμές σας”;
E.A. Πρώτα ήρθε η συνάντησή μας σχεδόν στο ξεκίνημα του καθένα μας. Ο Νίκος γράφει τα πρώτα του τραγούδια και το ίδιο κι εγώ ξεκινώντας προσωπική δισκογραφία ενώ η «Οπισθοδρομική Κομπανία» είναι σε εξέλιξη. Και οι δύο από γκρούπ. Οπισθοδρομική κομπανία και Φατμέ. Μετά συνεργαστήκαμε στο «Τι Λείπει» και το «Όλα αρχίζουν εδώ» και τέλος οι «9 +1 Ιστορίες». Κι έτσι αποφασίσαμε να πούμε μαζί τις ιστορίες μας φέτος.

Ν.Π.: Ναι, υπήρχε πάντα μια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας. Το τραγούδι που έγραψα στον δίσκο της Ελευθερίας ήταν η αφορμή να έρθουμε πιο κοντά και να συζητήσουμε ξανά για μια συνεργασία, γιατί αυτή η κουβέντα είχε γίνει πολλές φορές στο παρελθόν αλλά δεν είχε προκύψει τελικά... Φέτος τα καταφέραμε να κάνουμε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα μαζί.

Παρουσιάζετε ένα πρόγραμμα με συνεχή παρουσία και των δύο πάνω στη σκηνή και βασικό στοιχείο τη σύνθεση των αντιθέσεων. Πόσο εύκολη ή δύσκολη ήταν τελικά αυτή η σύνθεση και ποια ήταν η “μαγιά” της;
Ν.Π: Δεν θα έλεγα πως ήταν δύσκολη η σύνθεση γιατί είναι ένα συστατικό στοιχείο της δουλειάς και των δύο μας. Η σύνθεση των αντιθέσεων είναι το σήμα κατατεθέν της μουσικής μου, από το ξεκίνημα μέχρι τώρα. Η σύνθεση της Ανατολής με τη Δύση, του παραδοσιακού με το σύγχρονο, της λογικής και του συναισθήματος, της πειθαρχίας και της τρέλας. Αυτά τα δίπολα των αντιθέσεων που όμως όταν βρίσκεις τρόπο να τα ισορροπήσεις παράγουν και το πιο ενδιαφέρον έργο. Είτε αυτό είναι μουσική, είτε λογοτεχνία, είτε κινηματογράφος. Οπότε αυτό που κάνουμε και σε αυτό το πρόγραμμα, συνθέσαμε αντιθέσεις μας κάτι που ούτως ή άλλως κάνουμε και οι δύο στις προσωπικές δουλειές μας.

Ε.Α: Με τον Νίκο αντιλαμβανόμαστε με τον ΄ίδιο τρόπο την μουσική. Τι ενδιαφέρον μπορεί να αντληθεί από την μίξη διαφορετικών στυλ, μέχρι την ευκολία του να ενοποιήσεις τα διαφορετικά στύλ, ή να τονίσεις επιθετικά τις αντιθέσεις τους δημιουργώντας όμως καινούργια τοπία. Να μπορεί λοιπόν να συνυπάρξουν οι Κούπες με τη Δίψα. Αυτή είναι και η γοητεία της συνεργασίας. Η συνεχής παρέα πάνω στη σκηνή και η μίξη των στυλ.

Τι θα έλεγε ο Νίκος για την Ελευθερία και τι η Ελευθερία για τον Νίκο; Ποια είναι τα ιδιαίτερα στοιχεία του καθενός, που έκαναν τόσο ελκυστική αυτή τη συνεργασία.
Ε.Α.: Ο Νίκος, στην σχολή των τραγουδοποιών, είναι από τους σημαντικότερους της γενιάς του, με τραγούδια που έχουν γίνει κλασικά, αλλάζοντας στυλ, και κυρίως στιχουργικά γράφοντας με έναν λαικό τρόπο και ευθύ και λιτό, που χρειάζεται πολύ δουλειά και πολύ μαστοριά για να το πετύχεις. Είναι από τους συναδέλφους που παρακολουθώ στενά όλα αυτά τα χρόνια, συμμεριζόμενη τις μουσικές του ανησυχίες και τα διαφορετικά μουσικά μονοπάτια που δοκιμάζει.
Ν.Π.: Και εγώ παρακολουθώ την Ελευθερία από το ξεκίνημα. Ξεκινήσαμε ταυτόχρονα. Είμαστε η ίδια γενιά. Μπορεί φαινομενικά να ξεκινήσαμε από διαφορετικές αφετηρίες, αυτή από μια ρεμπέτικη κομπανία και εγώ από ένα ροκ συγκρότημα, αλλά και οι δύο κοιτούσαμε ταυτόχρονα και απέναντι. Η Ελευθερία ήταν πάντα ένα ανήσυχο πνεύμα και είναι κάτι που εκτιμάω και θαυμάζω σε αυτήν. Εκτός από τη μοναδική φωνή της και τον τρόπο ερμηνείας της, είναι και μια τραγουδίστρια που εξερευνά και πειραματίζεται.

Και είναι γεγονός πως ένα από τα κοινά στοιχεία της πορεία σας μέχρι σήμερα είναι πως και οι δύο τολμήσατε να βαδίσετε σε πολλά και διαφορετικά μουσικά μονοπάτια. Τι είναι αυτό που σας «παρασύρει» σε αυτές τις μουσικές αναζητήσεις;
Ε.Α.: Νομίζω η αποφυγή των στερεότυπων. Με θαυμασμό για την μουσική μας ιστορία και παράδοση, και ανοιχτοί στη μουσική του κόσμου.

Ν.Π.: Ακριβώς αυτό. Από μικρός απεχθανόμουν τα στερεότυπα και τη στενόμυαλη αντιμετώπιση της μουσικής: Το ροκ πάει με αγγλικό στοίχο, τα ρεμπέτικα με μουστάκι και κομπολόι. Νομίζω ότι η γενιά μας, ή τουλάχιστον κάποιοι από τη γενιά μας, κάναμε μια προσπάθεια να ανατρέψουμε τέτοια στερεότυπα. Πιτσιρικάς σε ένα αυταρχικό σχολείο της Χούντας ανακάλυψα μέσα από την κιθάρα τον μαγικό κόσμο του ροκ, ερωτεύτηκα τη μουσική για την ελευθερία που αισθάνθηκαν ότι μου χαρίζει. Δεν σκέφτηκαν ποτέ να ασχοληθώ με τη μουσική γιατί θέλω να είμαι ένας συνεπής ροκάς ή ένας συνεπής έντεχνος ή ένας συνεπής ρεμπέτης. Δεν με ενδιέφερε ποτέ η συνέπεια με ενδιέφερε η αίσθηση του ανοίγματος. Ακριβώς δηλαδή το αντίθετο από αυτό που ζούσα στο σχολείο και στη κοινωνία της Χούντας. Και μετά στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης μου έδινε αυτήν την αίσθηση του ανοίγματος και της ελευθερίας απέναντι σε αυτήν την έντονη πολιτικοποίηση που ήταν εξίσου καταπιεστική για τη γενιά μου. Απαλλαχθήκαμε από τον αυταρχισμό της χούντας για να υποταχθούμε στον αυταρχισμό ενός κόμματος. Μέσα σε αυτή την ασφυξία η μουσική ήταν ένας ανοιχτός ορίζοντας, ένα πεδίο ελευθερίας και παιχνιδιού και προσωπικής έκφρασης χωρίς περιορισμούς.

Είστε δύο καλλιτέχνες που έχετε αφήσει το στίγμα σας στην ελληνική μουσική με μια πλούσια δισκογραφία. Συμπτωματικά ξεκινήσατε την ίδια χρονιά, το 1982. Τι έχει αλλάξει από τότε μέχρι σήμερα. Είναι γεγονός πως η οικονομική κρίση άλλαξε ριζικά την κατάσταση. Είναι όμως το μόνο ζήτημα;
Ε.Α.: Η κρίση στην δισκογραφία έχει ξεκινήσει πολύ νωρίτερα και δυστυχώς δεν φαίνεται να είναι αναστρέψιμη. Οι ρόλοι έχουν αλλάξει εντελώς. Η επανάσταση στην επικοινωνία βέβαια οδηγεί σε άλλους τρόπους να δείξεις την δουλειά σου. Υπάρχει όμως τέτοια πληροφορία ασήμαντη που το πιο εύκολο είναι να χαθείς.

Ν.Π.: Ναι, η δισκογραφία έχει καταρρεύσει πριν από την κρίση για άλλους λόγους. Η πειρατεία, το ίντερνετ... Ο ένας πυλώνας της δουλειάς μας λοιπόν κατέρρευσε πριν από την κρίση. Ο άλλος πυλώνας, οι συναυλίες, κατέρρευσε μέσα στην κρίση με την τάση των καλλιτεχνών για το ποιος θα παρουσιαστεί πιο «φιλολαϊκός» και τελικά η τιμή του εισιτηρίου κατέβηκε από τα 20 ευρώ στα 10. Σίγουρα, υπάρχει η κρίση, αλλά πουθενά αλλού δεν έπεσε η τιμή εισιτηρίου στο μισό. Και καλά εμείς οι παλιότεροι, που έχουμε μεγάλο ρεπερτόριο και έσοδα από πνευματικά δικαιώματα κλπ. Αλλά για τους νεότερους είναι καταστροφικό αυτό που έχει συμβεί. Όμως πέρα από όλα αυτά, νομίζω πως στην ουσία του πράγματος, δηλαδή η ανάγκη για το τραγούδι για τη συντροφιά που σου προσφέρει το τραγούδι που αγαπάς, αυτή η ανάγκη εξακολουθεί να είναι το ίδιο ζωντανή, όπως τότε, όπως πάντα.

Έχετε ακούσει κάτι σήμερα (στην εγχώρια αλλά και στην ξένη σκηνή) που να σας έχει κάνει εντύπωση ή ισχύει τελικά η άποψη πως “όλα έχουν γραφτεί”;
Ε.Α. Ναι υπάρχουν πράγματα στα οποία έχω σταθεί...Το άλμπουμ του Σωκράτη Σινόπουλου Eight Winds που κυκλοφόρησε από την ECM, το άλμπουμ του Alex Drakos Trio “Tora”, η Μαρίνα Σάττι και οι Κούπες της, το άλμπουμ του Δημήτρη Τσάκα “A man dreams”...

Ν.Π. Αν ρωτάς για τα όσα σπουδαία έγιναν τη δεκαετία του ‘60 ή του ’70 και αν αρχίσουμε τις συγκρίσεις νομίζω πως το σημερινό τραγούδι θα φανεί πολύ πιο αδύναμο. Προσωπικά όμως έχω την ανάγκη να ακούω νέα πράγματα. Δεν μπορώ να ακούω ξανά και ξανά τα ίδια. Σίγουρα πάντα θα ακούω και Beatles και Stones και Ντίλαν και Χέντριξ και Κοέν και όλα αυτά που αγαπάω, αλλά έχω την ανάγκη να ακούω και καινούργια πράγματα και μου αρέσουν πολλές νέες μπάντες όπως οι Black Keys, οι National, οι Αrcade fire, οι Arctic Monkeys ή Cold Play, παλιότερα, και βρίσκω πως υπάρχουν ταλέντα που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους σπουδαίους του παρελθόντος. Ίσως τα περιθώρια να έχουν στενέψει. Οι συνθέτες το ‘50 και το ‘60 ήταν σαν να ανακάλυπταν μια νέα ήπειρο, έναν νέο πλανήτη. Τώρα κάνουμε βόλτες στον ίδιο πλανήτη προσπαθώντας να ανακαλύψουμε άγνωστες, κρυμμένες γωνιές. Ίσως απλά να πρέπει να δούμε τον πλανήτη με άλλη ματιά.

“Δυνατά... το καλοκαιράκι” σε Ελλάδα και Κύπρο. Τι να περιμένουμε από το πρώτο κοινό καλοκαιρινό σας ταξίδι;
Ε.Α.: Εμείς περιμένουμε ανυπόμονα την επόμενη φορά στη σκηνή, την επόμενη συνάντηση με το κοινό, και το μουσικό μας λεωφορείο, με μουσικούς, τεχνικούς και συνεργάτες, έχει ξεκινήσει για 20 συναυλίες σ όλη την Ελλάδα. Η ομάδα μας είναι έτοιμη να παίξει ξανά μουσική και να λειτουργήσει θεραπευτικά σε μας που παίζουμε και σε σας που συμμετέχετε.