A Serious Man: Οι αδελφοί Κοέν για τις εβραϊκές (τους) ρίζες

του Λουκά Τσουκνίδα

Οι αδερφοί Κοέν είναι μέλη κι αυτοί της τεράστιας εβραϊκής κοινότητας του Χόλιγουντ, που πολύ συχνά αντλεί θέματα και ιστορίες απ' την κοινή της παράδοση. Είναι βέβαια πολύ σπάνιο η ματιά ενός δημιουργού, όσο αφοσιωμένος κι αν είναι στις ρίζες του, να αντλεί ολοκληρωτικά απ' την εβραϊκή κουλτούρα με κίνδυνο το αποτέλεσμα να είναι από ακατάληπτο έως αδιάφορο για κάποιον που παρακολουθεί απ' έξω και δεν ξέρει τι εστί γκετ, ντιμπούκ και μπαρ-μίτζβα. Όμως πού αλλού από μια κλειστή αμερικανοεβραϊκή μεσοαστική κοινότητα, θα μπορούσε κανείς να μεταφέρει την ιστορία του Ιώβ, των παθών και της δοκιμασίας της πίστης του;

Τη θέση του Ιώβ παίρνει στην ιστορία των Κοέν ο Λάρι Γκρόπνικ, ένας μεσοαστός Καθηγητής Φυσικής στη Μινεσότα της δεκαετίας του '60, μιας δεκαετίας που σημαδεύτηκε απ' τη ρήξη με τις παραδόσεις και τη μετάβαση στο αστικό μοντέλο ζωής. Ο Λάρι λοιπόν, διάγει βίον ανθόσπαρτο με τη γυναίκα του Τζούντιθ, τα δυο παιδιά τους Ντάνι και Σάρα και τον χαραμοφάη αδερφό του Άρθουρ που έχει στρωθεί στον καναπέ τους για μήνες. Προσπαθεί σταθερά να παραμένει ένας σοβαρός άνθρωπος μέσα στο πλαίσιο της κοινότητάς του, ότι κι αν σημαίνει αυτό, αλλά εκεί που όλα μοιάζουν να πηγαίνουν ομαλά, η ζωή του Λάρι αρχίζει να διαλύεται μπροστά στα μάτια του.

Η Τζούντιθ του αποκαλύπτει τη σχέση της με τον φίλο του Σάι Έιμπλμαν, του ζητά διαζύγιο και να φύγει απ' το σπίτι, ένας Κορεάτης φοιτητής του τον δωροδωκεί για να περάσει το μάθημα κι ύστερα τον απειλεί με μύνηση, ενώ το μέλλον του στη δουλειά υπονομεύεται από κάποιες ανώνυμες επιστολές που σπιλώνουν την εικόνα του στα μάτια της σχετικής επιτροπής. Παράλληλα, τα παιδιά του του κλέβουν λεφτά, ο αδερφός του τζογάρει παράνομα κι ο ίδιος ποθεί με ανάρμοστο τρόπο τη γειτόνισσα. Αυτό που ο Λάρι όμως δεν μπορεί να καταλάβει όσο κι αν προσπαθεί, είναι γιατί συμβαίνουν όλα αυτά σ' εκείνον που δεν πείραξε ποτέ κανέναν κι ήταν πάντα τόσο σοβαρός ενώπιον Θεού και ανθρώπων...

[Το trailer της ταινίας]

Η μαύρη ηθογραφική κωμωδία είναι ένα είδος πολύ γνωστό στους αδερφούς Κοέν, οι οποίοι λατρεύουν ν' αφηγούνται ιστορίες με φαινομενικά απλούς, καθημερινούς χαρακτήρες που η ζωή τους παίρνει ασυνήθιστη τροπή και γεμίζει μ' αντιφάσεις. Εδώ περιλαμβάνουν έναν άνθρωπο της επιστήμης, που έχει ξοδέψει τη μισή ζωή του να διδάσκει πράγματα στα οποία δε χωρά αμφιβολία κι η εξήγησή τους είναι συγκεκριμένη κι ακλόνητη και τον ταλαιπωρούν χωρίς έλεος. Τον βγάζουν απ' τη σιγουριά του μαυροπίνακά του και τον ρίχνουν στο βασίλειο της αβεβαιότητας, την πραγματική ζωή, όπου τίποτε δεν έρχεται με εγγυήσεις κι οι εξηγήσεις είναι συχνά περισσότερες της μίας.

Ένας άλλος διάσημος εβραίος, ο κόουτς Αλ Μαγκουάιρ, είχε πει κάποτε ότι το μοναδικό ανεξήγητο πράγμα στον κόσμο είναι το γιατί οι πιλότοι καμικάζι φορούσαν κράνος. Ο Λάρι Γκρόπνικ έχει πολύ περισσότερες απορίες, αλλά ο Θεός και οι εκπρόσωποί του είτε τον αγνοούν είτε του απαντούν με αοριστίες και γενικότητες, πράγματα ανεπίτρεπτα για έναν φυσικό. «Πρέπει πού και πού να βλέπεις τα πράγματα με άλλη προοπτική» του λέει ο νεαρός ραββίνος Σκοτ, αφού έχει πρώτα παραδεχτεί ότι κι εκείνος διακατέχεται πού και πού από έλλειμα πίστης.

Συγχρόνως βέβαια, εκεί που ο Λάρι αναρωτιέται γιατί όλα αυτά συμβαίνουν σ' αυτόν, ξεχνά ν' αναρωτηθεί, απλώς, γιατί συμβαίνουν και να ζητήσει την ευθύνη απ' τη γυναίκα του, το φίλο του, τον αδερφό του, το γιο, την κόρη και τον Κορεάτη φοιτητή του. Δεν είναι συγκρουσιακός τύπος κι έτσι καταφεύγει στο μεταφυσικό πεδίο για να βρει τις λύσεις, επιλέγει τη σύγκρουση με το Θεό αντί για 'κείνη με τους ανθρώπους, ελπίζοντας να είναι κάτι μεγαλύτερο απ' αυτά που λογικά θα μπορούσε ν' αντιμετωπίσει.

Απ' την εισαγωγή ακόμη της ταινίας, οι αδερφοί Κοέν μας έχουν δώσει την απάντηση που ο Λάρι μάταια ψάχνει κι είναι ακριβώς αυτή που κι εκείνος θα ήθελε για να τον απαλλάξει απ' την ευθύνη. Σε μια παλαιότερη εποχή, κάπου στη χιονισμένη Πολωνία, ένας εβραίος πρόγονός του επιστρέφει στη γυναίκα του και της λέει ότι συνάντησε στο δρόμο εναν παλιό φίλο. Μόλις εκείνη ακούει τ' όνομα, σκοτεινιάζει και του λέει ότι αυτός έχει πεθάνει εδώ και μια τριετία από τύφο κι αυτό που συνάντησε είναι ένα ντιμπούκ, μια καταραμένη ψυχή. Μετά από λίγο το ντιμπούκ τους επισκέπτεται κι έτσι η κατάρα πέφτει επάνω τους...

Με σχετικά άγνωστους ηθοποιούς και με άψογο κωμικό τάιμινγκ, οι αδερφοί Κοέν αποδίδουν με το γνωστό τους διασκεδαστικό τρόπο μια νέα εκδοχή ενός παλιού μύθου.