Η επιστροφή της χειροτεχνίας: Πλέκοντας ενάντια στο στρες

Σε μια καθημερινότητα με ειδοποιήσεις, οθόνες και μόνιμη υπερδιέγερση, η χειροτεχνία επιστρέφει αθόρυβα αλλά σταθερά ως μια πράξη αντίστασης. Το πλέξιμο, ειδικά, παύει να είναι απλώς ένα δημιουργικό χόμπι και μετατρέπεται σε εργαλείο ρύθμισης. Ένας ρυθμός που σε κατεβάζει ταχύτητα, σε φέρνει στο παρόν και σου θυμίζει ότι μπορείς να φτιάξεις κάτι με τα χέρια σου, σε έναν κόσμο που σε τραβά συνεχώς αλλού.

Η επαναληπτική κίνηση του πλεξίματος έχει κάτι βαθιά καθησυχαστικό. Καθώς τα χέρια μπαίνουν σε έναν σταθερό ρυθμό, το σώμα αρχίζει να χαλαρώνει και ο νους να αποσυμπιέζεται. Πολλοί περιγράφουν το πλέξιμο ως μια μορφή «ενεργού διαλογισμού»: δεν κάθεσαι ακίνητος με κλειστά μάτια, αλλά μένεις παρών, μετρώντας πόντους, νιώθοντας το νήμα, ακούγοντας την αναπνοή σου. Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί λένε πως μόνο έτσι καταφέρνουν πραγματικά να σταματήσουν τον εσωτερικό θόρυβο.

Τι δείχνουν οι έρευνες

Η επιστημονική εικόνα δεν παρουσιάζει το πλέξιμο ως θεραπεία, αλλά εξηγεί γιατί τόσοι άνθρωποι το βιώνουν ως ρυθμιστικό. Η επανάληψη και η ήπια συγκέντρωση φαίνεται να ενεργοποιούν αυτό που έχει περιγραφεί ως “relaxation response”, μια φυσιολογική κατάσταση που σχετίζεται με χαμηλότερη ένταση, μειωμένο στρες και πτώση της κορτιζόλης.

Παράλληλα, πληθυσμιακές μελέτες σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας έχουν δείξει ότι η συχνή ενασχόληση με χειροτεχνίες όπως το πλέξιμο και το βελονάκι σχετίζεται με μικρότερη πιθανότητα ήπιας γνωστικής έκπτωσης και απώλειας μνήμης. Άλλες παρεμβατικές μελέτες έχουν δείξει ότι η εκμάθηση νέων, απαιτητικών δεξιοτήτων, μπορεί να ενισχύσει τη μνήμη και τη γνωστική λειτουργία σε μεγαλύτερους ενήλικες σε σύγκριση με πιο παθητικές δραστηριότητες. Με απλά λόγια, οι χειροτεχνίες φαίνεται να συνδυάζουν κάτι πολύτιμο για την ψυχή, τον ρυθμό και την ηρεμία, με κάτι ουσιαστικό για τον εγκέφαλο, τη μάθηση και τη συγκέντρωση.

Βελόνες εναντίον στρες

Αυτό που επιβεβαιώνει όμως πιο έντονα την αξία του πλεξίματος είναι οι ίδιες οι εμπειρίες των ανθρώπων. Πολλοί λένε ότι το ξεκίνησαν συνειδητά για να διαχειριστούν το άγχος ή την ψυχική τους υγεία.

Μια γυναίκα που ζει με σύνθετο μετατραυματικό στρες περιγράφει στο reddit ότι, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, «παίρνω μια βαθιά ανάσα και πιάνω τις βελόνες», γιατί το πλέξιμο την αναγκάζει να επιβραδύνει και να σταματήσει τον φαύλο κύκλο της εξάντλησης. Άλλοι λένε πως είναι η μόνη δραστηριότητα που δεν τους αφήνει να βαρεθούν, γιατί μπορούν να έχουν διαφορετικά σχέδια, διαφορετικής δυσκολίας, ανάλογα με τη διάθεση και τη συγκέντρωσή τους.

Το πλέξιμο λειτουργεί και σαν ανάχωμα απέναντι σε πιο αυτόματες, αγχώδεις συμπεριφορές. Πολλοί αναφέρουν ότι όταν τα χέρια τους είναι απασχολημένα, μειώνεται η παρόρμηση για ατελείωτο scrolling στο κινητό, νευρικό τσιμπολόγημα, κάπνισμα ή άλλες συνήθειες που συνδέονται με το στρες.

Υπάρχει επίσης το στοιχείο της επίτευξης. Σε περιόδους κατάθλιψης ή έντονης ψυχικής κόπωσης, όπου όλα μοιάζουν στάσιμα, το πλέξιμο αφήνει κάτι χειροπιαστό πίσω του. Κάποιοι περιγράφουν ότι, ακόμη κι αν δεν κατάφεραν τίποτα άλλο μέσα στη μέρα, το να μπορούν να πουν «έπλεξα» τους έδινε μια αίσθηση σκοπού και αξίας. Το τελικό αντικείμενο, ένα κασκόλ, ένα σκουφί, μια κουβέρτα, λειτουργεί σαν απόδειξη ότι ο χρόνος πέρασε δημιουργικά.

Τα πουλόβερ της κοινωνικοποιήσης

Για αρκετούς, το πλέξιμο είναι και κοινωνική εμπειρία. Ομάδες πλεξίματος, δια ζώσης ή διαδικτυακές, προσφέρουν έναν χαμηλής πίεσης τρόπο σύνδεσης με άλλους ανθρώπους. Είναι πιο εύκολο να βρεθείς δίπλα σε κάποιον όταν τα χέρια δουλεύουν και η συζήτηση έρχεται φυσικά.

Η επιστροφή της χειροτεχνίας δεν είναι μόδα. Είναι ανάγκη. Το πλέξιμο δεν υπόσχεται να λύσει όλα τα προβλήματα ούτε αντικαθιστά την επαγγελματική βοήθεια όταν αυτή χρειάζεται.

Όμως για πολλούς ανθρώπους λειτουργεί σαν ένα προσωπικό κουμπί αποσυμφόρησης. Μια αργή, επαναλαμβανόμενη πράξη που μειώνει τον θόρυβο, φέρνει το σώμα στο παρόν και κάνει τη μέρα λίγο πιο υποφερτή. Έναν πόντο τη φορά, αυτό αρκεί.

Και μια προσωπική μαρτυρία

Για τη Γιώτα, το πλέξιμο είναι μια δεξιότητα που κουβαλά από παιδί. Το έμαθε από τη γιαγιά της, στη δεκαετία του ’90, παρατηρώντας απλώς τα χέρια της να κινούνται με αργό, σταθερό ρυθμό. «Δεν μου εξηγούσε πολλά, μου έδειχνε», μας λέει, θυμίζοντας ότι από τότε κατάλαβε πως το πλέξιμο απαιτεί χρόνο, ρυθμό και υπομονή.

Σήμερα πλέκει σχεδόν μηχανικά και μπορεί να διαβάζει ταυτόχρονα, κάτι που παλιότερα της φαινόταν αδιανόητο. Περιγράφει τη διαδικασία ως μια μικρή, καθημερινή πολυτέλεια: «Κάθομαι, ανοίγω ένα βιβλίο, πιάνω το νήμα και αφήνω τα χέρια μου να κάνουν τη δουλειά τους. Είναι μια μικρή πολυτέλεια καθημερινότητας».

Όπως λέει, τα λάθη δεν την απασχολούν ιδιαίτερα. Άλλοτε τα διορθώνει, άλλοτε τα αφήνει εκεί, σαν ίχνος της στιγμής. «Αν γίνει λάθος, το διορθώνω ή το αφήνω εκεί, σαν αποτύπωμα της στιγμής. Κάθε πλεκτό κουβαλάει τη διάθεσή μου, τον χρόνο μου και, όσο κι αν γελάω με αυτό, έχει πάντα και τις τρίχες μου μέσα. Ίσως γι’ αυτό μου αρέσει τόσο το πλέξιμο: γιατί δεν είναι απλώς κάτι φτιαγμένο, αλλά κάτι δικό μου, ήσυχο και αληθινό».