Η καρδιά του Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ (ξανα)χτύπησε στη Σάμο  

«Πέστε η τέχνη πού φυτρώνει/στην καρδιά ή στον νου ριζώνει/πώς γεννιέται πώς φουντώνει/Πέστε μου, παρακαλώ!». Η παράφραση του Σαίξπηρ- που αναρωτιόταν για τις ρίζες του πόθου και όχι της τέχνης- προέκυψε αυθορμήτως από την παρακολούθηση των προβολών και των εκδηλώσεων του νεοσύστατου Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ που πραγματοποιήθηκε στη Σάμο από τις 15 έως τις 18 Σεπτεμβρίου.

Εκεί, στο ακριτικό νησί του Αιγαίου, ο σκηνοθέτης Βασίλης Βαφέας αναβίωσε τον θεσμό της συνάντησης των κινηματογραφιστών από όλη τη Μεσόγειο και της πολιτικής και πολιτισμικής συζήτησης των ίδιων και του έργου τους. Δεν είναι τυχαίο ότι το συγκεκριμένο φεστιβάλ στη νέα του μορφή ονομάστηκε «Μεσογειακοί Διάλογοι». Αυτή είναι η βούληση των δημιουργών που πηγαίνουν τις ταινίες τους εκεί και η επιδίωξη του εμπνευστή του. Λέει ο Βασίλης Βαφέας:     

«Θέλουμε να εκφράσουμε έμπρακτα την αντίληψη ότι η Μεσόγειος δεν είναι μια θάλασσα που χωρίζει τους κατοίκους των χωρών που την περιβάλλουν, αλλά το στοιχείο που τους ενώνει πολιτισμικά. Έτσι, θεωρούμε ότι απαιτούνται ευκαιρίες διαλόγου μεταξύ των καλλιτεχνών και των διανοουμένων των χωρών αυτών, προκειμένου να αναζητηθούν η κοινή ταυτότητα και τα κοινά ενδιαφέροντα τους στον 21ο αιώνα.  Γι’ αυτό και, παρόλο που οι οικονομικές δυνατότητες του φεστιβάλ είναι ελάχιστες, προσκαλέσαμε δημιουργούς από διάφορες χώρες. Στόχος είναι να δώσουμε όλοι μαζί αγώνα, ώστε από θάλασσα θανάτου που έχει καταστεί τα τελευταία χρόνια η Μεσόγειος να γίνει θάλασσα ειρήνης και πολιτισμού».

Σαράντα ταινίες, από αυτές που συνηθίζαμε παλιά να αποκαλούμε «τεκμηρίωσης», με καταγωγή από την Ελλάδα και από διάφορες χώρες του μεσογειακού χώρου συνέθεσαν το κινηματογραφικό μωσαϊκό που επιμελήθηκε η ομάδα των διοργανωτών για να παρουσιαστεί στην αίθουσα του Δημαρχείου και στο θερινό σινεμά της πόλης, το οποίο βγήκε από τον εικοσιπενταετή του λήθαργο για τις βραδινές προβολές κάτω από τον έναστρο ουρανό.   

Το φεστιβάλ έχει μια προϊστορία που ακουμπά και στο νησί της Σάμου. Επί σειρά ετών διοργανωνόταν με άλλη μορφή στην ανατολική Σάμο και, στη συνέχεια, για τέσσερα χρόνια στο Λαύριο. Την πρώτη εκείνη εκδοχή του φεστιβάλ ξεκίνησε ο Βασίλης Βαφέας στα τέλη της δεκαετίας του 1990 μαζί με τον σπουδαίο κινηματογραφιστή Λάκη Παπαστάθη που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Στον Λάκη Παπαστάθη ήταν αφιερωμένη η φετινή αναβίωση, ενώ την πρώτη ημέρα του φεστιβάλ υπήρχε σχετική εκδήλωση με συζήτηση, και προβλήθηκε ένα εξαιρετικό επεισόδιο από την εκπομπή Παρασκήνιο, όπου μαζί με τον Νίκο Κούνδουρο συζητούσαν για τον «Δράκο».    

Πέρα από τον διεθνή διάλογο, η επιλογή των ταινιών που προβλήθηκαν είχε σκοπό να αποτελέσει μια χωροχρονική γέφυρα: να φέρει κοντά, στη Σάμο, το χθες και το σήμερα του ελληνικού ντοκιμαντέρ. Να δείξει δείγματα της γενεαλογίας της εγχώριας παραγωγής δίπλα σε ταινίες της τελευταίας δεκαετίας και σημερινές, αναδεικνύοντας το πόσο έχει αλλάξει η γλώσσα της κινηματογράφισης, τα θέματά της και η ματιά των δημιουργών.

Από τις διεθνείς συμμετοχές διακριτή θέση είχε η κυπριακή παρουσία με ταινίες καταγραφής και μαρτυριών για την τραγική μοίρα του νησιού, όπως και οι τουρκικές συμμετοχές που μίλησαν για τις χρόνιες κοινωνικές και πολιτικές δυσλειτουργίες της γειτονικής χώρας. 

Σε όλη τη διάρκεια του Φεστιβάλ η προσέλευση του κόσμου ήταν μεγάλη. γεγονός που δείχνει πόσο διψούν οι περιοχές της περιφέρειας για πολιτιστικά δρώμενα και για υψηλής ποιότητας τέχνη. Όταν μάλιστα αυτές οι περιοχές βρίσκονται στην παραμεθόριο, είναι εύκολα αντιληπτό γιατί η στήριξη παρόμοιων προσπαθειών θα πρέπει να αποτελέσει μέρος ενός εθνικού πολιτιστικού σχεδίου- αν βέβαια υποθέσουμε ότι υπάρχει τέτοιο ή ότι το υπουργείο Πολιτισμού έχει την βούληση να το εφαρμόσει.    

Στην φετινή πρώτη διοργάνωση οι «Μεσογειακοί Διάλογοι» είχαν μόνο την υποστήριξη της δημοτικής αρχής, αλλά και του πανεπιστημίου που λειτουργεί στο Καρλόβασι. Αμφότεροι οι θεσμοί προσέφεραν υλικοτεχνική υποδομή και συνέβαλαν στην φιλοξενία των ανθρώπων που επισκέφθηκαν το φεστιβάλ. Στις συνεργασίες που εμπλούτισαν το φετινό πρόγραμμα αξίζει να αναφερθεί η πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση του Film o’ Clock, ενός άλλου νεαρού διεθνούς φεστιβάλ, το οποίο φιλοξενεί ταινίες από τον ίδιο μεσημβρινό, δηλαδή από χώρες που βρίσκονται στην ίδια ζώνη ώρας. Όπως έκανε γνωστό η επικεφαλής του Film o;’ Clock, Myrona Radu, μέσα στο φθινόπωρο θα υπάρξει πρόσκληση ενδιαφέροντος προς Έλληνες καλλιτέχνες ώστε να λάβουν μέρος στο φεστιβάλ με ντοκιμαντέρ ή ταινίες μυθοπλασίας, μικρού ή μεγάλου μήκους.

Το Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ έριξε αυλαία την Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου αφήνοντας υποσχέσεις για την συνέχεια και εξαιρετικές εντυπώσεις από την γενέθλια διοργάνωσή του.   

Γιατί, ένα φεστιβάλ δεν είναι οι προβολές του- ή, για την ακρίβεια, δεν είναι μόνο αυτές. Είναι η περίεργη ιδιότητα του τουρίστα-φεστιβαλιστή που αποκτάς για λίγο, είναι η μετακίνηση από μια προβολή σε μια άλλη, η γεύση από μια ταινία που σε άγγιξε και η άλλη από μια ταινία που σε κούρασε, τα συναπαντήματα με φάτσες που τις βλέπεις στις προβολές και μετά ξανά σε διάφορα σημεία της πόλης, η εφήμερη διαμονή που δημιουργεί, θα έλεγε κάποιος, «αδρές μνημονικές καταγραφές» και ισόβιες αναμνήσεις.

Είναι και όλα εκείνα τα απρόσμενα, εκείνα που δεν περιμένεις να ζήσεις όπως η περιπέτεια των τριών καλεσμένων του σαμιώτικου Φεστιβάλ που κόλλησαν σε έναν κακοτράχαλο δρόμο και διασώθηκαν αρμοδίως ή η διαπίστωση ότι μετά το τέλος των νυχτερινών προβολών η εύρεση φαγητού έχει δυσκολίες· όπως οι βουτιές στη σεπτεμβριάτικη θάλασσα της Σάμου, τα γέλια και οι συζητήσεις για τις ταινίες μετά, κάτω από τα αστέρια· όπως το να κάνεις νέους φίλους- αδιάψευστος μάρτυρας ότι άξιζε το ταξίδι.

Cut.

Πρωί. Εσωτερικό πλάνο στο μικρό αεροδρόμιο της Σάμου. Άυπνοι φεστιβαλιστές ψάχνουν χώρο για να γείρουν κατάκοποι περιμένοντας το αεροπλάνο της επιστροφής. Ανακοίνωση για επιβίβαση. Αποχαιρετισμοί. Ένα ξάφνιασμα. Σαν να τελειώνουν απότομα διακοπές που δεν ήταν να πας. Ή μήπως ήταν;

Ραντεβού τον επόμενο Σεπτέμβριο; Ε, ναι.