Afterimage: Τα κύκνειο άσμα ενός μεγάλου σκηνοθέτη
Ο Αντρέι Βάιντα, λίγο πριν πεθάνει, ολοκλήρωσε το κύκνειο άσμα του, ένα βιογραφικό δράμα με θέμα την ελευθερία της τέχνης.
Παλαιότερο των 360 ημερών
του Λουκά Τσουκνίδα
Λίγο καιρό πριν μας αφήσει για τα καλά στα 90 του χρόνια, ο πολωνός δάσκαλος Αντρέι Βάιντα πρόλαβε να μας χαρίσει μία τελευταία, πολύ ενδιαφέρουσα ταινία. Συμπτωματικά, το “Afterimage” εξιστορεί τα δύο τελευταία χρόνια στη ζωή ενός άλλου θρυλικού πολωνού καλλιτέχνη, του ζωγράφου και θεωρητικού Βλάντισλαβ Στσεμίνσκι, ο οποίος ποδοπατήθηκε στην κυριολεξία απ’ το σοβιετικού τύπου καθεστώς, καθώς αυτό έσφιγγε τον κλοιό του στην πληγωμένη μεταπολεμική Πολωνία. Ποδοπατήθηκε, φυσικά, όχι επειδή ξεσήκωσε καμιά επανάσταση, αλλά επειδή αρνήθηκε να ευθυγραμμιστεί ο ίδιος με τις ιδέες του Κόμματος περί τέχνης.
Η υπόθεση
Μόνος και χτυπημένος απ’ τη φυματίωση, ο πρωτοπόρος ζωγράφος Βλάντισλαβ Στσεμίνσκι παρακολουθεί ανήμπορος καθώς η σοσιαλιστική πραγματικότητα τσακίζει μέρα με τη μέρα την καλλιτεχνική του ουτοπία, ενώ οι πιστοί μαθητές, ο μοναδικός φίλος και η μοναχοκόρη του δεν μπορούν να κάνουν τίποτα ουσιαστικό για να τον βοηθήσουν...
Η κριτική
Τέχνη που θυμίζει στον λαό τη δύναμή του, υπερτονίζει τις αξίες της κυρίαρχης πολιτικής ιδεολογίας και απεικονίζει την καθημερινή ζωή του εργάτη-στυλοβάτη της με τρόπο που διογκώνει τη σημασία του, όσο κοινότυπος και ασήμαντος και αν μοιάζει. Αυτό ήταν, χοντρικά, το σταλινικό καλλιτεχνικό δόγμα που, αν και δεν κυριάρχησε αμέσως, έφτασε σιγά-σιγά να καταπνίγει οτιδήποτε διαφορετικό, περιορίζοντας με το ιδεολογικό στανιό το φύσει απεριόριστο φάσμα της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας και οδηγώντας ταλαντούχους ανθρώπους και εξαιρετικούς δάσκαλους, σαν τον Βλάντισλαβ Στσεμίνσκι, στον εξευτελισμό και την εξόντωση.
Ο Βάιντα, βεβαίως, είχε ήδη κλείσει τους λογαριασμούς του με τον σταλινισμό όταν, τρία χρόνια μετά το “Katyn”, μία ταινία που έδειχνε τους σοβιετικούς ως υπαίτιους για μία σφαγή που αποδιδόταν (σαν μπαλάκι) πότε σ’ εκείνους και πότε στους Nαζί, το ρωσικό κράτος αποδέχθηκε επισήμως την ευθύνη του Στάλιν ως εντολέα. Το θέμα ήταν προσωπικό, αφού στη “Σφαγή του Κατίν” είχε δολοφονηθεί ο πατέρας του σκηνοθέτη. Οι λογαριασμοί του ως καλλιτέχνης, όμως, δεν είχαν κλείσει οριστικά.
Μεταγενέστερος του Στσεμίνσκι, ο Αντρέι Βάιντα υπήρξε ένας απ’ τους μεγαλύτερους πολωνούς δημιουργούς, ο οποίος ταλαιπωρήθηκε με τη σειρά του απ’ το μακρύ χέρι του καθεστώτος, αφού δεν σκόπευε ποτέ να ευθυγραμμίσει το σινεμά του με τον διαβόητο “σοσιαλιστικό ρεαλισμό”. Ως κύκνειο άσμα του, το “Afterimage” δεν είναι δα και η ταινία με την οποία θα τον θυμόμαστε ως δημιουργό. Είναι όμως μία έγκυρη και αξιόλογη τελευταία δήλωση απόρριψης οποιουδήποτε ολοκληρωτικού “οράματος” για την τέχνη και τον δημιουργικό μας βίο. Απογυμνωμένη, μάλιστα, από ρομαντικά κλεισίματα ματιού που μας λένε ότι το πνεύμα δε νικιέται ακόμη και αν η σάρκα μαρτυρήσει, συντηρώντας μεν την ελπίδα, εξωραΐζοντας όμως ένα υποτιμημένο (αν και εξίσου στυγερό) έγκλημα του ολοκληρωτισμού.
Μονόχειρας και κουτσός απ’ τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο κιόλας, ο Βλάντισλαβ Στσεμίνσκι ζει μόνος, διαζευγμένος, με μία κορούλα, σ’ ένα διαμέρισμα στο Λοτζ όπου ζωγραφίζει με το χαρακτηριστικό του στιλ και ολοκληρώνει σταδιακά τα θεωρητικά του κείμενα. Παράλληλα, διδάσκει στη σχολή της οποίας είναι ιδρυτής μέσα στο χώρο του Μουσείου Στούκι. Ο Βάιντα εικονογραφεί την ρήξη του ζωγράφου με το καθεστώς σύντομα, μα γλαφυρά. Μια μέρα, ένα τεράστιο πανό με τη φάτσα του Στάλιν καλύπτει την πρόσοψη του κτιρίου του και κόβει το φως που μπαίνει απ’ το παράθυρό του ή, μάλλον, το κάνει κατακόκκινο. Ο καλλιτέχνης τότε, ανήμπορος να δημιουργήσει και να ζήσει χωρίς φως και αέρα, χωρίς παράθυρο, σκίζει το πανί και το κυνηγητό αρχίζει: Ή θα συμμορφωθεί ή τον τελειώνουν.
Από εκεί κι έπειτα, παρακολουθούμε τη ζωή του Στσεμίνσκι να μετατρέπεται σε μία διαρκή κόλαση καθώς οι ιθύνοντες της πολιτιστικής πολιτικής βάζουν σκοπό όχι μόνο να του κόψουν, κατά κάποιον τρόπο, και το άλλο χέρι, αλλά να του απαγορεύσουν κάθε οδό προς τον βιοπορισμό και να σβήσουν και τα ίχνη του απ’ την καλλιτεχνική ιστορία του τόπου του. Βοήθεια ουσιαστική δεν έρχεται από πουθενά παρά μόνο απ’ τους μαθητές του, μαζί με λίγη συμπαράσταση απ’ τον “συμμορφωμένο” ποιητή φίλο του και την πολύτιμη αγάπη της πραγματίστριας (και πρόωρα ενηλικιωμένης) κόρης του, καρπό του ταραχώδους έρωτά του με τη γλύπτρια και άλλοτε συνοδοιπόρο Καταρίνα Κόμπρο που υποκύπτει, εν τω μεταξύ, στην αρρώστια που κουβαλά κι εκείνος.
Στο ρόλο του Βλάντισλαβ Στσεμίνσκι, ο σπουδαίος πολωνός ηθοποιός Μπόγκουσλαβ Λίντα δίνει μία ερμηνεία εξαιρετική, αποδίδοντας με εγκράτεια την συναισθηματική παλέτα ενός χαρακτήρα ο οποίος, μέσα σε 2 χρόνια, ξαναζεί τα βάσανα μιας ολόκληρης ζωής. Το υπόλοιπο καστ αποδεικνύεται αντάξιο του πρωταγωνιστή, αν και οι χαρακτήρες τους μοιάζουν περισσότερο δορυφόροι του κεντρικού, σα να μη βγαίνουν ποτέ εξ’ ολοκλήρου απ’ το παρασκήνιο.
Η αλήθεια είναι ότι, με το σενάριό του, ο Βάιντα δεν επιχειρεί να εμβαθύνει σ’ αυτές τις λιγοστές σχέσεις που, υπό άλλες συνθήκες, θα αρκούσαν ίσως για να δώσουν δύναμη σε έναν βαθιά πληγωμένο άνθρωπο να σηκωθεί. Ίσως γιατί, εδώ, το διακύβευμα δεν είναι ο Στσεμίνσκι, ο οποίος ξέρει κιόλας ότι, σαρκικά τουλάχιστον, αργοπεθαίνει. Ένας απ’ τους πιο αιματηρούς πολέμους στην ιστορία του πήρε δύο άκρα, αλλά δεν τον σταμάτησε απ’ το να γεννά ιδέες και να τις εφαρμόζει στην τέχνη του. Τώρα, ο ιδεολογικός πόλεμος των ομοεθνών του αποδεικνύεται πιο συντριπτικός κι η αδιαφορία των συμπολιτών του αμείλικτη, κάτι που ο σκηνοθέτης αποδίδει με στοιχειωτική έμφαση στην τελική του σκηνή. Ο φόβος του είναι ότι, μαζί του, αργοπεθαίνει και το καλλιτεχνικό του όραμα και το διακύβευμα είναι, τελικά, η ίδια η ελευθερία του δημιουργού να προχωρήσει εμπρός, πέρα απ’ τα νοητά όρια της έκφρασης. Ως φαινομενικά περιττή, η τέχνη είναι συχνά το πρώτο θύμα, προάγγελος ενός ελέγχου που φτάνει μέχρι τις απλές, απολύτως απαραίτητες καθημερινές μας επιλογές.
Το “Afterimage” είναι ένα λιτό, έντονο, όσο και μονοδιάστατο βιογραφικό δράμα. Είναι εξαιρετικά επίκαιρο όμως, σε μία εποχή που η Τέχνη παραμένει ακατανόητη και περιττή για τους πολλούς, εύκολος στόχος δηλαδή για κάθε είδους εξουσιαστική αντίληψη.
Βγαίνουν ακόμη:
Το ιστορικό δράμα “Blood of my Blood” του Μάρκο Μπελόκιο, το πολωνικό δράμα “United States of Love”, η γαλλική κομεντί “Tour de France”, το δράμα του Τζόζεφ Σίνταρ “Norman: The Moderate Rise and Tragic Fall of a New York Fixer” με τον Ρίτσαρντ Γκιρ, η ταινία επιστημονικής φαντασίας “Life”, το “Πέντρο Νούλα” του Κάρολου Ζωναρά, η ταινία κινουμένων σχεδίων “Rock Dog” και τα ντοκιμαντέρ “Bosch, the Garden of Dreams” και “Night Will Fall”.
Όλες οι Ταινίες
100 χρόνια από τον Οδυσσέα
Ντοκιμαντέρ
3 Queer μικρού μήκους
Μικρού μήκους
Aespa World Tour in Cinemas
Μουσική
Animal
Δράμα
Back to Black
Δράμα
Demon Slayer: Kimetsu No Yaiba - To the Hashira Training (με υπότιτλους)
Δράσης
Dune: Μέρος δεύτερο
Δράσης
Ennio - The maestro
Ντοκιμαντέρ
Ghostbusters: Η αυτοκρατορία του πάγου
Περιπέτεια
Horrorant Film Festival - Νύχτες τρόμου 2024
Τρόμου
Joe Strummer: The Future Is Unwritten
Ντοκιμαντέρ
Kung Fu Panda 4 (με υπότιτλους)
Δράσης
Kung Fu Panda 4 (μεταγλωττισμένη)
Δράσης
Mistaken for Strangers
Κωμωδία
Playtime
Κωμωδία
Poor Things
Κωμωδία
Shayda
Δράμα
Spy x Family Code: White (με υπότιτλους)
Δράσης
Stop making sense
Ντοκιμαντέρ
Take a Trip
Ντοκιμαντέρ
Αγνωστοι μεταξύ μας
Φαντασίας
Αδέσποτα κορμιά
Ντοκιμαντέρ
Αμπιγκέιλ
Θρίλερ
Ανατομία μιας πτώσης
Αστυνομική
Αντίλαλος
Ντοκιμαντέρ
Απαγορευμένα παιχνίδια
Κωμωδία
Από την άκρη της πόλης
Δράμα
Αποκάλυψη τώρα: Final Cut
Δράμα
Αρθουρ ο βασιλιάς
Περιπέτεια
Ασπιλη
Τρόμου
Γάτες στο μουσείο (μεταγλωττισμένη)
Περιπέτεια
Γκοτζίλα x Κονγκ: Η νέα αυτοκρατορία
Δράσης
Γυάλα
Τρόμου
Δύο δάχτυλα μέλι 2
Κωμωδία
Δύο φίλοι και ένας ασβούλης (μεταγλωττισμένη)
Κωμωδία
Εγώ, καπετάνιος
Δράμα
Εμφύλιος πόλεμος
Δράσης
Ενα ταξίδι για πάπιες (μεταγλωττισμένη)
Δράσης
Ένας προφήτης, μα τι προφήτης
Κωμωδία
Ενθύμιον
Ντοκιμαντέρ
Εξέλιξη
Κωμωδία
Επαγγελματίας υπνοβάτης
Κωμωδία
Ευχή (μεταγλωττισμένη)
Περιπέτεια
Ζώνη ενδιαφέροντος
Δράμα
Ζωντανό πνεύμα
Δράμα
Η αρπαγή
Δράμα
Η κιβωτός του Νώε (μεταγλωττισμένη)
Περιπέτεια
Η Μία και εγώ: Η ταινία (μεταγλωττισμένη)
Περιπέτεια
Η περιπέτεια
Δράμα
Η τελευταία παμπ
Δράμα
Η Χίμαιρα
Περιπέτεια
Κάμπια νύμφη πεταλούδα
Δράμα
Μάμα Γκλόρια
Δράμα
Μετέωρο και Σκιά
Δράμα
Μη μου λες ψέματα
Δράμα
Μην ανοίγεις την πόρτα
Φαντασίας
Μην περιμένετε και πολλά από το τέλος του κόσμου
Κωμωδία
Ο Δράκος
Αστυνομική
Ο καταδικασμένος
Δράμα
Ο μικρός Νικόλας: Τι περιμένουμε για να είμαστε ευτυχισμένοι; (μεταγλωττισμένη)
Κωμωδία
Ο Μύλος και ο σταυρός
Δράμα
Ο τελευταίος ήρωας
Κωμωδία
Ο Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος
Δράσης
Ο χορός των φαντασμάτων (μεταγλωττισμένη)
Κωμωδία
Οι αντίπαλοι
Δράμα
Οι άποικοι
Αστυνομική
Οι Ελευσίνιοι
Ντοκιμαντέρ
Περασμένες ζωές
Δράμα
Πεσμένα φύλλα
Κωμωδία
Ράδιο Γούλφμαν
Μυστηρίου
Σούπερ Μάγκι (μεταγλωττισμένη)
Κιν. σχέδια
Σπίθα στη θάλασσα
Οικογενειακή
Στενές επαφές με τον Διάβολο
Τρόμου
Στη φωτιά
Δράμα
Στην τύχη ο Μπαλταζάρ
Δράμα
Στο γραφείο καθηγητών
Δράμα
Στο ποταμόπλοιο
Ντοκιμαντέρ
Συνάδελφοι ηρωικοί οικοδόμοι
Ντοκιμαντέρ
Τα μαθήματα της Μπλάγκα
Δράμα
Το αγόρι και ο ερωδιός
Περιπέτεια
Το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο
Δράμα
Το μπλε καφτάνι
Δράμα
Το περασμένο καλοκαίρι
Θρίλερ
Τοτέμ
Δράμα
Υπέροχες μέρες
Δράμα
Χαίρε, Μαρία
Δράμα
Χάος
Κωμωδία
Χορεύοντας με τον Μπέκετ
Δράμα
Χρήστος, το τελευταίο παιδί
Ντοκιμαντέρ
Χωρίς οξυγόνο
Δράσης
Ψάχνοντας τον Sugar man
Ντοκιμαντέρ
100 Years of Ulysses
Ντοκιμαντέρ
2 Fingers Honey 2
Κωμωδία
3 Queer shorts
Μικρού μήκους
9th Horrorant International Film Festival
Τρόμου
Abigail
Θρίλερ
Aespa World Tour in Cinemas
Μουσική
All of Us Strangers
Φαντασίας
Alma Viva
Δράμα
Ama Gloria
Δράμα
Anatomy of a Fall
Αστυνομική
Animal
Δράμα
Apocalypse Now: Final Cut
Δράμα
Arrete avec tes mensonges
Δράμα
Arthur the King
Περιπέτεια
Au Hasard Balthazar
Δράμα
Back to Black
Δράμα
Blaga's Lessons
Δράμα
Breathe
Δράσης
Cats in the Museum (dubbed)
Περιπέτεια
Challengers
Δράμα
Civil War
Δράσης
Combat Wombat: Back 2 Back (dubbed)
Κιν. σχέδια
Dance First
Δράμα
Demon Slayer: Kimetsu No Yaiba - To the Hashira Training (subbed)
Δράσης
Do Not Expect Too Much from the End of the World
Κωμωδία
Don't Open the Door
Φαντασίας
Dune: Part Two
Δράσης
Embryo Larva Butterfly
Δράμα
Ennio
Ντοκιμαντέρ
Fallen Leaves
Κωμωδία
Fellow heroic builders
Ντοκιμαντέρ
From the Edge of the City
Δράμα
Ghostbusters: Frozen Empire
Περιπέτεια
Godzilla x Kong: The New Empire
Δράσης
Harry Potter and the Philosopher's Stone
Δράσης
Ikiru
Δράμα
Il Vangelo Secondo Matteo
Δράμα
Immaculate
Τρόμου
In A Fishbowl
Τρόμου
Io Capitano
Δράμα
Je vous salue, Marie
Δράμα
Jeux interdits
Κωμωδία
Joe Strummer: The Future Is Unwritten
Ντοκιμαντέρ
Kaos
Κωμωδία
Kristos, The Last Child
Ντοκιμαντέρ
Kung Fu Panda 4 (Dubbed)
Δράσης
Kung Fu Panda 4 (subbed)
Δράσης
L'ete dernier
Θρίλερ
L`Avventura
Δράμα
La Chimera
Περιπέτεια
Late Night with the Devil
Τρόμου
Le petit Nicolas: Qu'est-ce qu'on attend pour etre heureux? (dubbed)
Κωμωδία
Le ravissement
Δράμα
Memento
Ντοκιμαντέρ
Meteor and Shadow
Δράμα
Mia and Me: The Hero of Centopia (dubbed)
Περιπέτεια
Migration (dubbed)
Δράσης
Mistaken for Strangers
Κωμωδία
Monty Python's Life of Brian
Κωμωδία
Noah’s Ark (dubbed)
Περιπέτεια
On the Adamant
Ντοκιμαντέρ
Past Lives
Δράμα
Perfect Days
Δράμα
Playtime
Κωμωδία
Poor Things
Κωμωδία
Professional Sleepwalker
Κωμωδία
Sea Sparkle
Οικογενειακή
Searching for Sugar Man
Ντοκιμαντέρ
Shayda
Δράμα
Shooting Blanks
Κωμωδία
Spy x Family Code: White (subbed)
Δράσης
Stop making sense
Ντοκιμαντέρ
Stray Bodies
Ντοκιμαντέρ
Take a Trip
Ντοκιμαντέρ
The Blue Caftan
Δράμα
The Boy and the Heron
Περιπέτεια
The Canterville Ghost (dubbed)
Κωμωδία
The Echo
Ντοκιμαντέρ
The Eleusinians
Ντοκιμαντέρ
The Mill and the Cross
Δράμα
The Ogre of Athens
Αστυνομική
The Old Oak
Δράμα
The Promotion
Κωμωδία
The Settlers
Αστυνομική
The Taste of Things
Δράμα
The Teachers' Lounge
Δράμα
The Zone of Interest
Δράμα
Totem
Δράμα
Two Buddies and a Badger: The Great Big Beast (dubbed)