Καλλιτέχνες του δρόμου: Τέχνη με κάθε τρόπο

«Τέχνη είναι η χρήση του ταλέντου και της φαντασίας στην δημιουργία αισθητικών αντικειμένων, χώρων ή εμπειριών που μπορούν να μοιραστούν με άλλους»
Ορισμός της Εγκυκλοπαίδειας Britannica, στο λήμμα «τέχνη»

της Ηρώς Κουνάδη

Τρίτη απόγευμα, φανάρι Βασιλίσσης Σοφίας. Ο κύριος στο διπλανό αυτοκίνητο ξεφυσά, κοιτάζει το ρολόι του και κουνιέται νευρικά στο κάθισμα του οδηγού. Δύο παιδιά με τιράντες και τραγιάσκες κάνουν μια θεατράλε υπόκλιση μπροστά μας, κι αρχίζουν να πετούν πορτοκαλί φωσφοριζέ κορίνες στον αέρα. Και να θες να τους αγνοήσεις –κάποιοι δοκιμάζουν, για λίγα δευτερόλεπτα, να το κάνουν– δεν μπορείς: λίγο τα έντονα χρώματα, λίγο οι ζογκλερικές κινήσεις, τραβούν το βλέμμα. Μια στιγμή πριν το φανάρι ανάψει πράσινο, τα παιδιά έχουν κάνει μια βόλτα ανάμεσα στα αυτοκίνητα, με τις τραγιάσκες προτεταμένες και τα χαμόγελα στα πρόσωπά τους να φωτίζουν ολόκληρο τον δρόμο, και ο κύριος στο διπλανό αυτοκίνητο έχει ανταποδώσει το τεράστιο χαμόγελο. Ίσως, αν είχε προλάβει να το σκεφτεί, να τους είχε δώσει και λεφτά.

Σε αντίθεση με τις «μεγάλες» τέχνες (εκείνες που καταλήγουν μετά από μερικές δεκαετίες να κοσμούν τους τοίχους μουσείων) για τις οποίες ξέρουμε ότι σημειώνουν πάντα άνθηση σε «δύσκολες» περιόδους της Ιστορίας, δεν έχουμε απτά στοιχεία που να βεβαιώνουν το ίδιο για την τέχνη της καθημερινότητας. Έτσι, όμως, πρέπει να είναι. Όσο πιο απεγνωσμένα χρειαζόμαστε την τέχνη στη ζωή μας για να μας κάνει να χαμογελάσουμε, τόσο περισσότερο εμφανίζεται μπροστά μας. Εκτός και αν η Αθήνα είναι η πρώτη πόλη στην Ιστορία που, με το που τα βρήκε σκούρα, πλημμύρισε τους δρόμους της με ζογκλέρ, μίμους και μουσικούς κι έμαθε να αντιμετωπίζει τα προβλήματά της με χαμόγελο. Ναι, κι εμάς απίθανο μας φαίνεται.

Η σκηνή μας… μια βόλτα

«Η τέχνη του δρόμου είναι μία από τις αρχαιότερες μορφές τέχνης» λέει ο Γιώργος Σεραφειμίδης, που είναι επαγγελματίας καλλιτέχνης του δρόμου εδώ και δύο χρόνια. Αυτό –που αρχικά ακούγεται οξύμωρο– πρακτικά σημαίνει ότι το χόμπι που απέκτησε το 2002 στο φεστιβάλ της Βαβέλ βλέποντας την performance κάποιων ζογκλέρ, και το οποίο λέγεται επίσημα object manipulation, το ασκεί πλέον επαγγελματικά, ως πρώτη και μοναδική απασχόληση.



Ο κ. Σεραφειμίδης είναι αυτοδίδακτος. Από τότε που «κόλλησε» με το χόμπι μέχρι σήμερα έχει ταξιδέψει στην Ευρώπη δεκαπέντε φορές, για να παρακολουθήσει σεμινάρια αρχικά, και ως εισηγητής σε workshops αργότερα, ενώ ετοιμάζει και ένα βιβλίο σχετικά με την τέχνη του object manipulation. «Ενθουσιάστηκα όταν ανακάλυψα ότι μέσα από ένα απλό αντικείμενο, όπως είναι μια μπάλα ή ένα στεφάνι, μπορείς να δημιουργήσεις νέα πράγματα, σχήματα και μορφές και να τα χρησιμοποιήσεις ως μέσο δημιουργίας όπως σε κάθε άλλη μορφή έκφρασης» λέει.

«Δεν είμαι σίγουρος αν η τάση τον τελευταίο καιρό προκύπτει από την ανάγκη του κόσμου για τέχνη, ή αντίστροφα, από την ανάγκη των καλλιτεχνών να βγάλουν λεφτά» απαντά στην σχετική ερώτησή μας. «Οι Έλληνες, βέβαια, που δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με την τέχνη του δρόμου, σπάνια το σκέφτονται έτσι. Θεωρούν ότι το κάνεις για χόμπι, όχι ότι ζεις από αυτό» προσθέτει.

Καλλιτέχνης θα πει…
Σοβαρά τώρα, γίνεται να ζεις από αυτό; Γίνεται, απαντά κατηγορηματικά ο κ. Σεραφειμίδης, αρκεί να αγαπάς την τέχνη σου πολύ, να την εξελίσσεις διαρκώς και να ισορροπείς ανάμεσα στην καλλιτεχνική δημιουργία και τον βιοπορισμό. «Αυτό το τελευταίο είναι και το πιο δύσκολο» λέει. «Πρέπει να διαχωρίσεις το χόμπι σου από την εμπορικότητά του, αλλιώς θα πάψεις να το βρίσκεις ενδιαφέρον. Αν δω ότι δεν μπορώ να διασώσω το καλλιτεχνικό κομμάτι θα κάνω και δεύτερη δουλειά, είμαι αποφασισμένος γι’ αυτό».
 


Ο ίδιος στήνει τις παραστάσεις του σχεδόν παντού: σε πλατείες και πεζόδρομους της Αθήνας τον χειμώνα και όλης της υπόλοιπης Ελλάδας το καλοκαίρι, σε φεστιβάλ, σε φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, στην Knot Gallery, σε παιδικά και εταιρικά πάρτι, σε φουαγιέ ξενοδοχείων, σε σπίτια, οπουδήποτε τον καλούν.

«Σίγουρα κερδίζω λιγότερα απ’ όσα κέρδιζα το 2009, και προσφέρω τα δεκαπλάσια απ’ όσα προσέφερα τότε: έχω δύο παραστάσεις ειδικά σχεδιασμένες για φεστιβάλ, τρία σόλο, μερικά ντουέτα, δύο παιδικά παραμύθια… Αλλά όλοι κάπως έτσι δεν είναι τώρα πια; Δεν παραπονιέμαι, ειδικά αυτές τις μέρες έχω πολλή δουλειά. Εμείς οι ζογκλέρ τα Χριστούγεννα βγάζουμε τα μισά λεφτά όλης της χρονιάς».

Κι αν μας αντέξει το σκοινί…
 
«Τα χαμόγελα του κόσμου στο τέλος, το χειροκρότημα και το ότι καταφέρνω να τους κρατήσω γι’ αυτό το δεκάλεπτο ή τέταρτο που διαρκεί η παράσταση είναι που με ενδιαφέρουν πιο πολύ» λέει ο κ. Σεραφειμίδης. «Η τέχνη στον δρόμο πρέπει να κερδίζει το κοινό της. Όταν παίζεις σε μια σκηνή, ο θεατής έχει έρθει για να δει αυτό που κάνεις, έχει πληρώσει και το εισιτήριό του, δύσκολα θα φύγει πριν τελειώσει η παράσταση. Στον δρόμο ο κόσμος είναι απόλυτα ειλικρινής: αν δεν του αρέσει αυτό που βλέπει θα συνεχίσει τον δρόμο του».

Ακόμη, όμως, και όταν καταφέρνει να κερδίσει το κοινό της, η τέχνη του δρόμου έχει να αντιμετωπίσει ένα ακόμη πρόβλημα: το ότι το κοινό της εξακολουθεί να μην την θεωρεί τέχνη. «Για εμάς τους Έλληνες, οι άνθρωποι του δρόμου είναι μια κατηγορία: είτε καθαρίζουν τζάμια, είτε είναι άστεγοι, είτε είναι καλλιτέχνες, είτε πωλούν τα χειροποίητα είδη τους, είναι όλοι το ίδιο» λέει ο κ. Σεραφειμίδης. «Υπάρχει κόσμος που μπορεί να βλέπει μια παράστασή μου για δεκαπέντε λεπτά, να βλέπω πως του αρέσει, να διασκεδάζει με τη γυναίκα του και τα παιδιά του, και στο τέλος να έρχεται και να ρίχνει στο καπέλο 30 λεπτά. Υπάρχουν κι άλλοι που δεν πλησιάζουν καν. Δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την ιδέα του πληρώνω για κάτι που είδα και μου άρεσε».

Και βέβαια, αφού δεν είμαστε εξοικειωμένοι εμείς, πόσο μάλλον ο κρατικός μηχανισμός μας. «Πήγα στον Δήμο Αθηναίων για να βγάλω άδεια, και μου είπαν πως δεν υπάρχουν τέτοιες άδειες. Ο νόμος δεν προβλέπει απολύτως τίποτα, οπότε και οι δημοτικές αρχές είναι κάπως αμήχανες απέναντι μας. Απαγορεύεται η χρήση ενισχυτή σε δημόσιο χώρο, αλλά κατά τα άλλα, από τη στιγμή που δεν χρησιμοποιείς ενισχυτή δεν είσαι παράνομος. Δεν είσαι ούτε νόμιμος, βέβαια, από την στιγμή που δεν μπορείς να βγάλεις άδεια.

«Μου έχει κάνει καταγγελία ιδιοκτήτης καταστήματος, επειδή έπαιζα έξω από το μαγαζί του. Κι έρχεται η αστυνομία και μου κάνει απλά σύσταση, να φύγω. Τι άλλο να κάνουν; Και πας στη Βαρκελώνη, ή στο Λονδίνο, και βλέπεις ότι οι καλλιτέχνες του δρόμου έχουν όχι μόνο άδειες αλλά και σηματοδοτημένες θέσεις σε δρόμους και πλατείες».

Η μέρα του δρόμου

Ο κ. Σεραφειμίδης συμμετείχε φέτος και πέρυσι στην ομάδα που διοργάνωσε την Ημέρα του Δρόμου, μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε από την Γαλλία το 2007, με σκοπό να πλημμυρίσει με τέχνη τους δρόμους των ευρωπαϊκών πόλεων. Στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2008, και από τότε μέχρι σήμερα το τελευταίο Σάββατο κάθε Οκτώβρη η πόλη ξεχειλίζει τέχνες και θεάματα. «Ένας λόγος για τον οποίο γίνεται είναι ακριβώς αυτός, να εξοικειωθεί το ελληνικό κοινό με την ιδέα της τέχνης στο δρόμο. Είναι μια παγκόσμια μέρα για τις τέχνες του δρόμου και την ελεύθερη έκφραση στον δημόσιο χώρο, που πιστεύουμε ότι ανήκει σε όλους» εξηγεί.

Φέτος η δράση μέτρησε περισσότερες από σαράντα συμμετοχές καλλιτεχνών και μη, επικεντρώθηκε στο Μοναστηράκι και το Θησείο, επεκτάθηκε όμως και σε άλλες, περισσότερο απομακρυσμένες αθηναϊκές γειτονιές και χάρισε χαμόγελα σε περισσότερο και λιγότερο ξαφνιασμένους περαστικούς. Του χρόνου ευελπιστούμε ότι θα γεμίσει και μερικά καπέλα...