Francofonia: Το σινεμά πάει... Λούβρο
Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ παραδίδει μια ενδιαφέρουσα προσωπική ταινία για την Τέχνη και την Ιστορία που μπλέκει απολαυστικά την μυθοπλασία με το ντοκιμαντέρ.
του Λουκά Τσουκνίδα
Ο άνθρωπος που μας έδωσε τη “Ρωσική Κιβωτό”, ο Αλεξάντερ Σοκούροφ, επιστρέφει στα αγαπημένα του θέματα, την Tέχνη και την Iστορία, για να αφηγηθεί την σχέση μεταξύ τους με ένα καθηλωτικό κολάζ ντοκουμέντων και “κατασκευασμένων” εικόνων και ήχων. Στο επίκεντρο του “Francofonia” βρίσκεται το Λούβρο και η δική του ιστορία, απ' την εποχή που χτίστηκε έως την εποχή που οι συλλογές του γλίτωσαν από την επιδρομή των ναζί, χάρη στη συνεργασία δύο κρατικών υπαλλήλων με κοινή προσωπική ατζέντα. Το αποτέλεσμα είναι απλώς απολαυστικό.
Η υπόθεση
Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ αφηγείται την ιστορία του Λούβρου απ' το δωμάτιό του, συνομιλεί με μορφές του παρελθόντος και εικονογραφεί τις σκέψεις του γύρω από τη σχέση της Τέχνης με την Ιστορία. Εν τω μεταξύ, παραμένει διαρκώς συνδεδεμένος, μέσω βίντεο-κλήσης, με τον καπετάνιο ενός πλοίου το οποίο μεταφέρει ανεκτίμητα έργα τέχνης καταμεσής μιας θύελλας που ίσως και να το βυθίσει...
Η κριτική
Προφανώς, το “Francofonia” δεν είναι μια συνηθισμένη ταινία. Ούτε ντοκιμαντέρ ούτε μυθοπλασία, είναι περισσότερο ένα δοκίμιο, μία τοποθέτηση του δημιουργού του σε μια υποτιθέμενη συζήτηση περί τέχνης, ιστορίας, πολιτισμού, πολιτικής και των δυναμικών τους συσχετισμών λόγω ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου “ανθρώπινου” παράγοντα.
Με ξεκάθαρο στόχο και σκηνοθετική μαεστρία, ο Σοκούροφ πλέκει αρμονικά το σύγχρονο με το παλιό, πλάνα αρχείου με δραματοποιημένες σκηνές, φωτογραφίες, βίντεο και ήχους με τη δική του αφήγηση, το σκωπτικό του σχόλιο και το αναπόφευκτα ρωσικό του ύφος, αλλά και τη ζωντανή μετάδοση μιας θαλάσσιας τραγωδίας με τα τραγικά γεγονότα άλλων, διαφορετικών εποχών. Σημείο τομής όλων αυτών, το “μουσείο” και, συγκεκριμένα, το μουσείο του Λούβρου.
Η ιστορία του Λούβρου είναι, εν μέρει, η ιστορία της εμμονής του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου με τα μνημεία του παρελθόντος του, αλλά και του παρελθόντος των άλλων. Είναι η ιστορία μιας σειράς αντικειμένων ανεκτίμητης αξίας που αποκτήθηκαν μέσα από πολέμους, συν τοις άλλοις, ικανοποιώντας, παράλληλα, την ανάγκη “εικονογράφησης” των ιστορικών αφηγήσεων και την τροφοδότηση θεόρατων “Εγώ”, όπως εκείνο του Μεγάλου Ναπολέοντα. Με τον οποίο ο Σοκούροφ συνομιλεί, ως αφηγητής, καθώς τον βλέπει να περιδιαβαίνει το μουσείο και να κορδώνεται ανάμεσα στα ίδια του τα λάφυρα την ίδια στιγμή που το φάντασμα της Μαριάν, γυναίκας σύμβολο της Γαλλικής Δημοκρατίας, περιφέρεται στους διαδρόμους του μουσείου που οι γάλλοι επαναστάτες πήραν από τα χέρια των βασιλιάδων ψιθυρίζοντας “ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα”.
Ως Ρώσος, ο Σοκούροφ δεν παύει να βλέπει τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό από θέση παρατηρητή, ενός θαυμαστή που δε χάνει το δέος του, αλλά και πικραμένου απ' την αντιμετώπιση που έτυχε η δική του πατρίδα όταν, την περίοδο που έμοιαζαν άτρωτοι, οι Γερμανοί επέλεξαν να ισοπεδώσουν τα πάντα στο διάβα τους άσχετα με την τεράστια ιστορική και πολιτιστική τους αξία. Την ίδια ώρα που, στην παραδομένη Γαλλία, κοίταζαν πώς να διατηρήσουν άθικτα κτίρια και έργα τέχνης, έστω και αν ο απώτερος σκοπός ήταν να γίνουν λάφυρα, μνημεία στην αφήγηση της δικής τους καθολικής επικράτησης.
Ξέρει καλά, λοιπόν από την ιστορία την ίδια, πως η τέχνη, ο ιδεαλισμός και η επαφή μας με το παρελθόν μέσα από τον πολιτισμό, δε φτάνουν από μόνα τους να διασφαλίσουν στο διηνεκές το αγαθό που λέγεται “ειρήνη”. Πιστός στη μίζερη, σκοτεινή χιουμοριστική παράδοση του τόπου του, ρωτά την Μαριάν τι μας περιμένει στον 20ο αιώνα που μόλις ξεκινά. Όταν εκείνη απαντά με το γνωστό τρίπτυχο, ο Σοκούροφ το επαναλαμβάνει στη γλώσσα του πριν την αποπάρει ευγενικά: “Καλή μου Μαριάν, δεν έχω διάθεση για χιούμορ.”
Η ιστορία όμως έχει κι απ' αυτό. Έτσι, τιμωρώντας μας, ίσως, για την ισοπέδωση που της επιφυλάσσουμε καλύπτοντας τις πτυχές της που δεν είναι βολικές, τονίζοντας άλλες που “πονούν” λιγότερο ή ικανοποιούν την υποκειμενική μας αφήγηση, ο Σοκούροφ καταπιάνεται με τους δύο ανθρώπους που έσωσαν μαζί τους θησαυρούς του Λούβρου από τα χέρια των ναζί, έναν γάλλο “συνεργάτη” και έναν... γερμανό αξιωματικό. Εν τω μεταξύ, στην οθόνη του υπολογιστή του, παρακολουθεί live κάποιους άλλους πολιτιστικούς θησαυρούς να χάνονται, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να κάνει τίποτε για να τους σώσει...
Το “Francofonia” είναι μια καλοφτιαγμένη κι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπική ταινία.
Βγαίνουν ακόμη:
Το συμπαθητικό, ελαφρώς τραβηγμένο, βουλγάρικο δράμα “The Lesson”, το καλογυρισμένο ιστορικό δράμα του Τσίρο Γκέρα “Embrace of the Serpent”, η συμπαθητική βιογραφική κομεντί “Eddie the Eagle”, το στερεοτυπικό θρίλερ “10 Cloverfield Lane”, το “Suntan” του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου και το ντοκιμαντέρ του 1975 “The White Coup”.
Ο άνθρωπος που μας έδωσε τη “Ρωσική Κιβωτό”, ο Αλεξάντερ Σοκούροφ, επιστρέφει στα αγαπημένα του θέματα, την Tέχνη και την Iστορία, για να αφηγηθεί την σχέση μεταξύ τους με ένα καθηλωτικό κολάζ ντοκουμέντων και “κατασκευασμένων” εικόνων και ήχων. Στο επίκεντρο του “Francofonia” βρίσκεται το Λούβρο και η δική του ιστορία, απ' την εποχή που χτίστηκε έως την εποχή που οι συλλογές του γλίτωσαν από την επιδρομή των ναζί, χάρη στη συνεργασία δύο κρατικών υπαλλήλων με κοινή προσωπική ατζέντα. Το αποτέλεσμα είναι απλώς απολαυστικό.
Η υπόθεση
Ο Αλεξάντερ Σοκούροφ αφηγείται την ιστορία του Λούβρου απ' το δωμάτιό του, συνομιλεί με μορφές του παρελθόντος και εικονογραφεί τις σκέψεις του γύρω από τη σχέση της Τέχνης με την Ιστορία. Εν τω μεταξύ, παραμένει διαρκώς συνδεδεμένος, μέσω βίντεο-κλήσης, με τον καπετάνιο ενός πλοίου το οποίο μεταφέρει ανεκτίμητα έργα τέχνης καταμεσής μιας θύελλας που ίσως και να το βυθίσει...
Η κριτική
Προφανώς, το “Francofonia” δεν είναι μια συνηθισμένη ταινία. Ούτε ντοκιμαντέρ ούτε μυθοπλασία, είναι περισσότερο ένα δοκίμιο, μία τοποθέτηση του δημιουργού του σε μια υποτιθέμενη συζήτηση περί τέχνης, ιστορίας, πολιτισμού, πολιτικής και των δυναμικών τους συσχετισμών λόγω ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου “ανθρώπινου” παράγοντα.
Με ξεκάθαρο στόχο και σκηνοθετική μαεστρία, ο Σοκούροφ πλέκει αρμονικά το σύγχρονο με το παλιό, πλάνα αρχείου με δραματοποιημένες σκηνές, φωτογραφίες, βίντεο και ήχους με τη δική του αφήγηση, το σκωπτικό του σχόλιο και το αναπόφευκτα ρωσικό του ύφος, αλλά και τη ζωντανή μετάδοση μιας θαλάσσιας τραγωδίας με τα τραγικά γεγονότα άλλων, διαφορετικών εποχών. Σημείο τομής όλων αυτών, το “μουσείο” και, συγκεκριμένα, το μουσείο του Λούβρου.
Η ιστορία του Λούβρου είναι, εν μέρει, η ιστορία της εμμονής του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου με τα μνημεία του παρελθόντος του, αλλά και του παρελθόντος των άλλων. Είναι η ιστορία μιας σειράς αντικειμένων ανεκτίμητης αξίας που αποκτήθηκαν μέσα από πολέμους, συν τοις άλλοις, ικανοποιώντας, παράλληλα, την ανάγκη “εικονογράφησης” των ιστορικών αφηγήσεων και την τροφοδότηση θεόρατων “Εγώ”, όπως εκείνο του Μεγάλου Ναπολέοντα. Με τον οποίο ο Σοκούροφ συνομιλεί, ως αφηγητής, καθώς τον βλέπει να περιδιαβαίνει το μουσείο και να κορδώνεται ανάμεσα στα ίδια του τα λάφυρα την ίδια στιγμή που το φάντασμα της Μαριάν, γυναίκας σύμβολο της Γαλλικής Δημοκρατίας, περιφέρεται στους διαδρόμους του μουσείου που οι γάλλοι επαναστάτες πήραν από τα χέρια των βασιλιάδων ψιθυρίζοντας “ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα”.
Ως Ρώσος, ο Σοκούροφ δεν παύει να βλέπει τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό από θέση παρατηρητή, ενός θαυμαστή που δε χάνει το δέος του, αλλά και πικραμένου απ' την αντιμετώπιση που έτυχε η δική του πατρίδα όταν, την περίοδο που έμοιαζαν άτρωτοι, οι Γερμανοί επέλεξαν να ισοπεδώσουν τα πάντα στο διάβα τους άσχετα με την τεράστια ιστορική και πολιτιστική τους αξία. Την ίδια ώρα που, στην παραδομένη Γαλλία, κοίταζαν πώς να διατηρήσουν άθικτα κτίρια και έργα τέχνης, έστω και αν ο απώτερος σκοπός ήταν να γίνουν λάφυρα, μνημεία στην αφήγηση της δικής τους καθολικής επικράτησης.
Ξέρει καλά, λοιπόν από την ιστορία την ίδια, πως η τέχνη, ο ιδεαλισμός και η επαφή μας με το παρελθόν μέσα από τον πολιτισμό, δε φτάνουν από μόνα τους να διασφαλίσουν στο διηνεκές το αγαθό που λέγεται “ειρήνη”. Πιστός στη μίζερη, σκοτεινή χιουμοριστική παράδοση του τόπου του, ρωτά την Μαριάν τι μας περιμένει στον 20ο αιώνα που μόλις ξεκινά. Όταν εκείνη απαντά με το γνωστό τρίπτυχο, ο Σοκούροφ το επαναλαμβάνει στη γλώσσα του πριν την αποπάρει ευγενικά: “Καλή μου Μαριάν, δεν έχω διάθεση για χιούμορ.”
Η ιστορία όμως έχει κι απ' αυτό. Έτσι, τιμωρώντας μας, ίσως, για την ισοπέδωση που της επιφυλάσσουμε καλύπτοντας τις πτυχές της που δεν είναι βολικές, τονίζοντας άλλες που “πονούν” λιγότερο ή ικανοποιούν την υποκειμενική μας αφήγηση, ο Σοκούροφ καταπιάνεται με τους δύο ανθρώπους που έσωσαν μαζί τους θησαυρούς του Λούβρου από τα χέρια των ναζί, έναν γάλλο “συνεργάτη” και έναν... γερμανό αξιωματικό. Εν τω μεταξύ, στην οθόνη του υπολογιστή του, παρακολουθεί live κάποιους άλλους πολιτιστικούς θησαυρούς να χάνονται, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να κάνει τίποτε για να τους σώσει...
Το “Francofonia” είναι μια καλοφτιαγμένη κι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπική ταινία.
Βγαίνουν ακόμη:
Το συμπαθητικό, ελαφρώς τραβηγμένο, βουλγάρικο δράμα “The Lesson”, το καλογυρισμένο ιστορικό δράμα του Τσίρο Γκέρα “Embrace of the Serpent”, η συμπαθητική βιογραφική κομεντί “Eddie the Eagle”, το στερεοτυπικό θρίλερ “10 Cloverfield Lane”, το “Suntan” του Αργύρη Παπαδημητρόπουλου και το ντοκιμαντέρ του 1975 “The White Coup”.
