Οι μεγάλες των κόμικ σχολές
Από τους αμερικάνικους σούπερ ήρωες μέχρι τον Τεν Τεν του Ερζέ και τα ιαπωνικά μάνγκα, κάνουμε ένα συνοπτικό πέρασμα στις πιο δημοφιλείς «σχολές» κόμικ παγκοσμίως.
του Νικόλα Γεωργιακώδη
Όπως και κάθε μορφή Τέχνης, έτσι και η 9η Τέχνη - τα κόμικ – χωρίστηκαν ανεπίσημα σε διάφορες σχολές με γεωγραφικά αλλά και τεχνοτροπικά κριτήρια. Καλλιτέχνες από κάθε γωνιά του κόσμου πειραματίστηκαν στο χαρτί και κατάφεραν με όπλα το ταλέντο και την ευρηματικότητά τους να δημιουργήσουν σκίτσα και ιστορίες που ακούμε – και διαβάζουμε- μέχρι σήμερα.
Από την μακρινή Ασία των Μάνγκα μέχρι την Ευρώπη του Τεν Τεν και την Αμερική του Σούπερ Μαν δείτε μια συνοπτική παρουσίαση των κυριότερων σχολών στην σύγχρονη κόμικ ιστορία.
Η Αμερικάνικη Σχολή
Βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην «εμπορική» υπερηρωική σχολή της DC και της Marvel, η οποία γεννήθηκε το 1939 με την πρώτη έκδοση του Σούπερμαν από τους καλλιτέχνες Τζο Σούστερ και Τζέρι Σίγκελ. Η γέννησή της ήταν περισσότερο μια αντίδραση στην άνοδο του Χίτλερ στην Ευρώπη και στηρίχτηκε στην ανάγκη της καταπολέμησής του.
Μαζί με τον Σούπερμαν, έκαναν την εμφάνισή τους και άλλοι, αντίστοιχου τύπου σούπερ ήρωες όπως ο Κάπτεν Αμέρικα και ο Μπατμαν, με τη διαφορά ότι ο Σκοτεινός Ιππότης ήταν διαφορετικός από τους άλλους, μην έχοντας καμία απολύτως υπερδύναμη. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται ως η χρυσή εποχή (golden age) των κόμικ στην Αμερική.
Την δεκαετία του ’50, διάφοροι αντιδραστικοί της «φραξιάς» του Μακάρθι, πολέμησαν την υπερηρωική και κάπως βίαιη φιλοσοφία των κόμικ – την οποία θεωρούσαν ακραία για την εποχή - γεγονός που οδήγησε σε μια αυτολογοκρισία από πλευράς εκδοτών και στη γέννηση μιας άλλης γενιάς σούπερ ηρώων, πολύ πιο συντηρητικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αυτολογοκρισίας, ήταν η κυκλοφορία του Φλας και των Fantastic 4, κόμικ που σηματοδότησαν τη στροφή στην επιστημονική φαντασία και τον «αφορισμό» της βίας και του σεξ. Η εποχή αυτή ονομάστηκε αργυρή περίοδος (silver age).
Στα 60s, το όλο κλίμα της αμφισβήτησης και του sex drugs and rock & roll οδηγεί στη γέννηση ενός φρέσκου κινήματος κόμικ, του λεγόμενου underground. Επαναστατικά και αυθάδικα κόμικ κάνουν την εμφάνισή τους, με πρωτεργάτη τον ονομαζόμενο «Πάπα του underground» Ρόμπερτ Κράμπ (Fritz the Cat, Mr. Natural).
Μετά από μια θυελλώδη δεκαετία, άλλες φορές νόμιμη, άλλες παράνομη, οι δημιουργοί στην Αμερική αυξάνονται και πληθύνονται και ο χώρος των κόμικ γίνεται ολοένα και πιο εμπορικός. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα δημιουργοί που κρατούν το επαναστατικό πνεύμα. Για παράδειγμα, ο Αρτ Σπίγκελμαν με τη σειρά Maus μιλάει με γλαφυρό τρόπο για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ Π.Π. Στον αντίποδα, το Χόλιγουντ ξεκινά να διεισδύει στην υπερηρωική σχολή, δημιουργώντας ένα franchise εκατομμυρίων μέσα από τις βασισμένες σε σούπερ ήρωες παραγωγές τους.
Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι η φοβερή δόξα που συνάντησε ο Σούπερμαν (ρούχα, παιχνίδια, σειρές, βιβλία, καπελάκια κτλ.) και η οποία έδωσε… πενταροδεκάρες στους δημιουργούς του, προκάλεσε τη λεγόμενη «κατάρα του Σούπερμαν». Οι Σούστερ και Σίγκελ καταράστηκαν όλες τις δημιουργίες του σούπερ ήρωα σε αποτυχία, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με αρκετά μακάβριο τρόπο όταν ο πρωταγωνιστής της πρώτης σειράς ταινιών Κρίστοφερ Ρηβ έμεινε παράλυτος, ενώ η παρτενέρ του Μάρκοτ Κίντερ (Λόϊς Λέιν) αυτοκτόνησε.
Η Ευρωπαϊκή Σχολή
Διακρίνεται στην γαλλοβέλγικη και στη νέα ευρωπαϊκή σκηνή, η οποία γεννήθηκε από την πολιτική δραστηριότητα στην Ιταλία του ’70. Η γαλλοβέλγικη υπήρξε και η πιο «δυνατή», τόσο εμπορικά όσο και ποιοτικά, και ξεκίνησε με θεμέλια τον θρυλικό Τεν Τεν του Ερζέ το 1929.
Ο δημοφιλής ρεπόρτερ ξεκίνησε την… καριέρα του στο παιδικό ένθετο Le Petit Vingtième της εφημερίδας Le Vingtième Siècle για να αποκτήσει τεράστια φήμη και εν τέλει να κυκλοφορήσει σε άλμπουμ, αλλά και ως αυτόνομο περιοδικό σε συνέχειες. Εξίσου μνημειώδες παράδειγμα της γαλλοβέλγικης σχολής είναι ο Αχιλλέας Τάλον των 60s, από τον κορυφαίο Γάλλο σκιτσογράφο Γκρεγκ.
Άλλοι μεγάλοι σκιτσογράφοι της Σχολής είναι ο Αργεντίνος Κίνο, δημιουργός της Μαφάλντα, ο οποίος αν και εκ Νοτίου Αμερικής γνώρισε τεράστια επιτυχία στην Ευρώπη και ο επίσης Αργεντίνος Μουνιόζ με την εμβληματική σειρά Alack Sinner.
Το 1959 εμφανίζεται και ο αγαπημένος μας Γαλάτης Αστερίξ, δημιούργημα των Γκοσινύ (κείμενο) και Ουντερζό (σκίτσο), με τον πρώτο να αποτελεί εμβληματική φυσιογνωμία στον χώρο των κόμικ παγκοσμίως, έχοντας στο ενεργητικό του και τον Λούκι Λουκ. Μάλιστα ο ίδιος βοήθησε σημαντικά το να αναπτυχθεί το ρεύμα των κόμικ όντας – μεταξύ άλλων – και εκδότης. Μαζί με τους Ζαν Μισέλ Σαρλιέ, Αλμπέρ Ουντερζό και Ζαν Εμπράντ ίδρυσαν τον εκδοτικό οίκο Edipress/Edifrance και κυκλοφόρησαν μέσω αυτού το περιοδικό Pilote.
Στην Ιταλία, κυριότεροι εκφραστές της Νέας Ευρωπαϊκής Σκηνής, η οποία θα μπορούσε να παρομοιαστεί σε θεματολογία με την αντίστοιχη underground της Αμερικής, υπήρξαν ο Αντρέα Πασιέντζα με τις βίαιες ιστορίες του κεντρικού του ήρωα Τζανάρντι και ο Μίλο Μανάρα με την άκρως «πικάντικη» του ηρωίδα με το όνομα Ντρούνα.
Η Απωανατολίτικη Σχολή
Βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα Μάνγκα, τα οποία γεννήθηκαν στην Ιαπωνία ήδη από τον 19ο αιώνα και κατάφεραν σε σύντομο χρονικό διάστημα να επηρεάσουν την ευρύτερη περιοχή. Πρωτεργάτης των μάνγκα υπήρξε ο ιάπωνας Χοκουσάι, ο οποίος μεταξύ άλλων κυκλοφόρησε μια σειρά από τόμους, γνωστούς ως «Χοκουσάι Μάνγκα». Σε αυτόν αποδίδεται μάλιστα και η εφεύρεση της λέξης «Μάνγκα», από το «Μαν» που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «χύμα» και το «γκα» που σημαίνει εικόνα, δηλαδή «εικόνα της πλάκας».
Κεντρικό όνομα του είδους και καλλιτέχνης ο οποίος άλλαξε τον ρου της ιστορίας των μάνγκα τον 20ο αιώνα δεν είναι άλλος από τον Οσάμου Τεζούκα, γνωστός και ως «Ιάπωνας Walt Disney», ή πιο… απλά «Θεός των Μάνγκα» με εκατοντάδες «χάρτινες» παραγωγές στο ενεργητικό του, αλλά και εξίσου δυναμική παρουσία σε ταινίες ανιμέ. Τα μάνγκα διαφοροποιήθηκαν αρκετά από την δυτική παράδοση και παρά το γεγονός ότι είχαν κάποιες γέφυρες με αυτήν, πήραν τον δικό τους δρόμο μέσα από τις δεκάδες κατηγορίες τους.
Για παράδειγμα, υπάρχουν «καθαρά» κόμικ μάνγκα, «βρώμικα» μάνγκα με πορνογραφικό περιεχόμενο, άλλα που απευθύνονται σε παιδιά, σε αγόρια, σε κορίτσια και ένα σωρό ακόμα κατηγορίες, οι οποίες μεταφράζονται σε εκατομμύρια τεύχη.
* Ευχαριστούμε τον Ηλία Ταμπακέα, σκιτσογράφο και όχι μόνο, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρείχε.
Όπως και κάθε μορφή Τέχνης, έτσι και η 9η Τέχνη - τα κόμικ – χωρίστηκαν ανεπίσημα σε διάφορες σχολές με γεωγραφικά αλλά και τεχνοτροπικά κριτήρια. Καλλιτέχνες από κάθε γωνιά του κόσμου πειραματίστηκαν στο χαρτί και κατάφεραν με όπλα το ταλέντο και την ευρηματικότητά τους να δημιουργήσουν σκίτσα και ιστορίες που ακούμε – και διαβάζουμε- μέχρι σήμερα.
Από την μακρινή Ασία των Μάνγκα μέχρι την Ευρώπη του Τεν Τεν και την Αμερική του Σούπερ Μαν δείτε μια συνοπτική παρουσίαση των κυριότερων σχολών στην σύγχρονη κόμικ ιστορία.
Η Αμερικάνικη Σχολή Βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην «εμπορική» υπερηρωική σχολή της DC και της Marvel, η οποία γεννήθηκε το 1939 με την πρώτη έκδοση του Σούπερμαν από τους καλλιτέχνες Τζο Σούστερ και Τζέρι Σίγκελ. Η γέννησή της ήταν περισσότερο μια αντίδραση στην άνοδο του Χίτλερ στην Ευρώπη και στηρίχτηκε στην ανάγκη της καταπολέμησής του.
Μαζί με τον Σούπερμαν, έκαναν την εμφάνισή τους και άλλοι, αντίστοιχου τύπου σούπερ ήρωες όπως ο Κάπτεν Αμέρικα και ο Μπατμαν, με τη διαφορά ότι ο Σκοτεινός Ιππότης ήταν διαφορετικός από τους άλλους, μην έχοντας καμία απολύτως υπερδύναμη. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται ως η χρυσή εποχή (golden age) των κόμικ στην Αμερική.
Την δεκαετία του ’50, διάφοροι αντιδραστικοί της «φραξιάς» του Μακάρθι, πολέμησαν την υπερηρωική και κάπως βίαιη φιλοσοφία των κόμικ – την οποία θεωρούσαν ακραία για την εποχή - γεγονός που οδήγησε σε μια αυτολογοκρισία από πλευράς εκδοτών και στη γέννηση μιας άλλης γενιάς σούπερ ηρώων, πολύ πιο συντηρητικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αυτολογοκρισίας, ήταν η κυκλοφορία του Φλας και των Fantastic 4, κόμικ που σηματοδότησαν τη στροφή στην επιστημονική φαντασία και τον «αφορισμό» της βίας και του σεξ. Η εποχή αυτή ονομάστηκε αργυρή περίοδος (silver age). Στα 60s, το όλο κλίμα της αμφισβήτησης και του sex drugs and rock & roll οδηγεί στη γέννηση ενός φρέσκου κινήματος κόμικ, του λεγόμενου underground. Επαναστατικά και αυθάδικα κόμικ κάνουν την εμφάνισή τους, με πρωτεργάτη τον ονομαζόμενο «Πάπα του underground» Ρόμπερτ Κράμπ (Fritz the Cat, Mr. Natural).
Μετά από μια θυελλώδη δεκαετία, άλλες φορές νόμιμη, άλλες παράνομη, οι δημιουργοί στην Αμερική αυξάνονται και πληθύνονται και ο χώρος των κόμικ γίνεται ολοένα και πιο εμπορικός. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν ακόμα δημιουργοί που κρατούν το επαναστατικό πνεύμα. Για παράδειγμα, ο Αρτ Σπίγκελμαν με τη σειρά Maus μιλάει με γλαφυρό τρόπο για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ Π.Π. Στον αντίποδα, το Χόλιγουντ ξεκινά να διεισδύει στην υπερηρωική σχολή, δημιουργώντας ένα franchise εκατομμυρίων μέσα από τις βασισμένες σε σούπερ ήρωες παραγωγές τους.
Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι η φοβερή δόξα που συνάντησε ο Σούπερμαν (ρούχα, παιχνίδια, σειρές, βιβλία, καπελάκια κτλ.) και η οποία έδωσε… πενταροδεκάρες στους δημιουργούς του, προκάλεσε τη λεγόμενη «κατάρα του Σούπερμαν». Οι Σούστερ και Σίγκελ καταράστηκαν όλες τις δημιουργίες του σούπερ ήρωα σε αποτυχία, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με αρκετά μακάβριο τρόπο όταν ο πρωταγωνιστής της πρώτης σειράς ταινιών Κρίστοφερ Ρηβ έμεινε παράλυτος, ενώ η παρτενέρ του Μάρκοτ Κίντερ (Λόϊς Λέιν) αυτοκτόνησε.
Η Ευρωπαϊκή Σχολή
Διακρίνεται στην γαλλοβέλγικη και στη νέα ευρωπαϊκή σκηνή, η οποία γεννήθηκε από την πολιτική δραστηριότητα στην Ιταλία του ’70. Η γαλλοβέλγικη υπήρξε και η πιο «δυνατή», τόσο εμπορικά όσο και ποιοτικά, και ξεκίνησε με θεμέλια τον θρυλικό Τεν Τεν του Ερζέ το 1929.
Ο δημοφιλής ρεπόρτερ ξεκίνησε την… καριέρα του στο παιδικό ένθετο Le Petit Vingtième της εφημερίδας Le Vingtième Siècle για να αποκτήσει τεράστια φήμη και εν τέλει να κυκλοφορήσει σε άλμπουμ, αλλά και ως αυτόνομο περιοδικό σε συνέχειες. Εξίσου μνημειώδες παράδειγμα της γαλλοβέλγικης σχολής είναι ο Αχιλλέας Τάλον των 60s, από τον κορυφαίο Γάλλο σκιτσογράφο Γκρεγκ.
Άλλοι μεγάλοι σκιτσογράφοι της Σχολής είναι ο Αργεντίνος Κίνο, δημιουργός της Μαφάλντα, ο οποίος αν και εκ Νοτίου Αμερικής γνώρισε τεράστια επιτυχία στην Ευρώπη και ο επίσης Αργεντίνος Μουνιόζ με την εμβληματική σειρά Alack Sinner.
Το 1959 εμφανίζεται και ο αγαπημένος μας Γαλάτης Αστερίξ, δημιούργημα των Γκοσινύ (κείμενο) και Ουντερζό (σκίτσο), με τον πρώτο να αποτελεί εμβληματική φυσιογνωμία στον χώρο των κόμικ παγκοσμίως, έχοντας στο ενεργητικό του και τον Λούκι Λουκ. Μάλιστα ο ίδιος βοήθησε σημαντικά το να αναπτυχθεί το ρεύμα των κόμικ όντας – μεταξύ άλλων – και εκδότης. Μαζί με τους Ζαν Μισέλ Σαρλιέ, Αλμπέρ Ουντερζό και Ζαν Εμπράντ ίδρυσαν τον εκδοτικό οίκο Edipress/Edifrance και κυκλοφόρησαν μέσω αυτού το περιοδικό Pilote.
Στην Ιταλία, κυριότεροι εκφραστές της Νέας Ευρωπαϊκής Σκηνής, η οποία θα μπορούσε να παρομοιαστεί σε θεματολογία με την αντίστοιχη underground της Αμερικής, υπήρξαν ο Αντρέα Πασιέντζα με τις βίαιες ιστορίες του κεντρικού του ήρωα Τζανάρντι και ο Μίλο Μανάρα με την άκρως «πικάντικη» του ηρωίδα με το όνομα Ντρούνα.
Η Απωανατολίτικη Σχολή
Βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα Μάνγκα, τα οποία γεννήθηκαν στην Ιαπωνία ήδη από τον 19ο αιώνα και κατάφεραν σε σύντομο χρονικό διάστημα να επηρεάσουν την ευρύτερη περιοχή. Πρωτεργάτης των μάνγκα υπήρξε ο ιάπωνας Χοκουσάι, ο οποίος μεταξύ άλλων κυκλοφόρησε μια σειρά από τόμους, γνωστούς ως «Χοκουσάι Μάνγκα». Σε αυτόν αποδίδεται μάλιστα και η εφεύρεση της λέξης «Μάνγκα», από το «Μαν» που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «χύμα» και το «γκα» που σημαίνει εικόνα, δηλαδή «εικόνα της πλάκας».
Κεντρικό όνομα του είδους και καλλιτέχνης ο οποίος άλλαξε τον ρου της ιστορίας των μάνγκα τον 20ο αιώνα δεν είναι άλλος από τον Οσάμου Τεζούκα, γνωστός και ως «Ιάπωνας Walt Disney», ή πιο… απλά «Θεός των Μάνγκα» με εκατοντάδες «χάρτινες» παραγωγές στο ενεργητικό του, αλλά και εξίσου δυναμική παρουσία σε ταινίες ανιμέ. Τα μάνγκα διαφοροποιήθηκαν αρκετά από την δυτική παράδοση και παρά το γεγονός ότι είχαν κάποιες γέφυρες με αυτήν, πήραν τον δικό τους δρόμο μέσα από τις δεκάδες κατηγορίες τους.
Για παράδειγμα, υπάρχουν «καθαρά» κόμικ μάνγκα, «βρώμικα» μάνγκα με πορνογραφικό περιεχόμενο, άλλα που απευθύνονται σε παιδιά, σε αγόρια, σε κορίτσια και ένα σωρό ακόμα κατηγορίες, οι οποίες μεταφράζονται σε εκατομμύρια τεύχη.
* Ευχαριστούμε τον Ηλία Ταμπακέα, σκιτσογράφο και όχι μόνο, για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρείχε.
