Ρωμιοπούλες: Η Πηνελόπη Δέλτα διηγείται τη ζωή της

του Γιάννη Ασδραχά

Τρεις τόμοι που μοιράζονται 1.400 σελίδες και φέρουν το λογότυπο των εκδόσεων Ερμής ανέδυαν πριν από λίγες μέρες τη μυρωδιά του φρεσκοτυπώμενου βιβλίου, η οποία διαχεόταν στην αυλή μίας έπαυλης στην Κηφισιά που στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η οικοδέσποινα της, η Πηνελόπη Δέλτα, καλωσόριζε τους επισκέπτες της. Από το κεφαλόσκαλό της πέρασαν προσωπικότητες της πολιτικής και του πνεύματος που διαμόρφωσαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την ελληνική ιστορία, αλλά και πρόσωπα αγαπητά στη συγγραφέα με ιδιαίτερη θέση στην καρδιά της. Τα δωμάτια αντήχησαν λέξεις από πολύωρες συζητήσεις, αλλά διαφύλαξαν και τη σιωπή που επιβάλλει το συγγραφικό έργο.

Η Πηνελόπη Δέλτα έζησε σε αυτό το σπίτι από το 1916 μέχρι και την ημέρα που αποφάσισε να δώσει η ίδια τέλος στη ζωή της, παίρνοντας δηλητήριο στις 27 Απριλίου, την ημέρα που υψώθηκε η ναζιστική σημαία στην Ακρόπολη. Κατέληξε πέντε μέρες μετά στις 2 Μαΐου. Δεκαέξι χρόνια από όσα έζησε στην έπαυλη η Πηνελόπη Δέλτα, από το 1926 έως και τον Δεκέμβριο του 1939, αφιέρωσε για να γράψει τις «Ρωμιοπούλες», μια τριλογία αποτυπωμένη σε 1769 δακτυλογραφημένες σελίδες.

Αυτό το έργο που είναι διάχυτο από τα βιώματά της, το μοναδικό μυθιστόρημα της που δεν αφορά τα παιδιά, κυκλοφορεί για πρώτη φορά 75 χρόνια μετά από τη στιγμή που έγραψε την τελευταία του λέξη τον Δεκέμβριο του 1939. Ένα βιβλίο που συνειδητά βάπτισε η σπουδαία ελληνίδα συγγραφέας ως το τελευταίο έργο της. Όπως η ίδια σημείωνε στο ημερολόγιό της στις 13 Μαρτίου 1940: «Όταν τελείωσα το έργο μου, κατέθεσα τα όπλα, είπα πως μπορώ πια να πεθάνω αρκεί να το δημοσιεύσουν τα παιδιά μου, σαν ελευθερωθούν οι Ελληνικές ψυχές και συνειδήσεις», εννοώντας τα δεσμά της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά.

Την επιμέλεια του βιβλίου υπογράφει ο απόγονός της, Αλέκος Ζάννας στον οποίο οι κόρες της εμπιστεύτηκαν το αρχείο της μητέρας τους. «Οι Ρωμιοπούλες είναι το μόνο μυθιστόρημα της Π. Σ. Δέλτα που δεν απευθύνεται σε παιδιά. Η δημοσίευσή του, σηματοδοτεί και το τέλος της παρουσίασης των κειμένων της Δέλτα που βρέθηκαν στο αρχείο της και αποτελούν αυτοτελή αυτοβιογραφικά κείμενα» είπε χθες ο επιμελητής της τριλογίας.

Στην οικία στεγάζεται από το 1994 ένα από τα πλέον συγκροτημένα και πλούσια αρχειοφυλάκια στον ελληνικό χώρο, τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, ύστερα από δωρεά της κόρης των Στεφάνου και Πηνελόπης Δέλτα, Αλεξάνδρας Δέλτα-Παπαδοπούλου. Η ερευνήτρια Ιωάννα Πετροπούλου είπε «κι ενώ οι Ελληνίδες αποτελούν το αντικείμενο εξιστόρησης στις Ρωμιοπούλες, η έγνοια της συγγραφέως για τη νεοελληνική ιστορία συγκροτεί το υφάδι του μυθιστορηματικού καμβά».

Το έργο της Πηνελόπης Δέλτα αφορούν οι Ελληνίδες, με την πλατειά όμως έννοια. Αγκαλιάζει όχι μόνο όσες ζούσαν εντός των ορίων του ελληνικού κράτους αλλά και στις παροικίες. Ενώ δύο «πτώσεις» πολιτικών ανδρών σηματοδοτούν την αρχή και το τέλος της τριλογίας: του Χαρίλαου Τρικούπη το 1895 και του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1920. H δράση του έργου τοποθετείται στην Aθήνα, με κεντρικό πρόσωπο τη Δέσποινα Κρινά-Δαπέργολα που ταυτίζεται με την Π. Σ. Δέλτα. Πολλοί από τους ήρωες ή τα γεγονότα του μυθιστορήματος αντιστοιχούν σε πραγματικά πρόσωπα ή γεγονότα που βρίσκουμε στη ζωή της Δέλτα. Όπως ο Βάσος Γάβρας, μια πιο ηρωική και εξιδανικευμένη μορφή του αγαπημένου της Ίωνα Δραγούμη.

O πρώτος τόμος, με τίτλο «Tο Ξύπνημα» ακολουθεί πιστά τις νεανικές αναμνήσεις της Δέλτα και καταλήγει στον γάμο της ηρωίδας Δέσποινας Δαπέργολα το 1896 (η ίδια έχει παντρευτεί το 1895). Με τον πρώτο αυτό τόμο η Δέλτα σκιαγραφεί τα πρόσωπα και τους χαρακτήρες της που θα συνεχίσουν τη δράση τους και στους επόμενους τόμους. Ο δεύτερος τόμος, «H Λάβρα», καλύπτει σε μεγάλο τμήμα του δραματικά γεγονότα της περιόδου 1907-1909. Η δράση ξεκινά τον Ιούνιο του 1907 και τελειώνει τον Οκτώβριο του 1910. Το πρόσωπο που κυριαρχεί είναι ο ανολοκλήρωτος έρωτας της ηρωίδας, ο Βάσος Γάβρας.

Σε αντίθεση με τους δύο προηγούμενους, ο τρίτος και τελευταίος τόμος, «Tο Σούρουπο», δεν αφορά τη ζωή της ηρωίδας μόνο σε προσωπικό επίπεδο –εδώ είναι κυρίαρχη η παρουσία του ιστορικού πλαισίου. Η δράση ξεκινά τον Ιανουάριο του 1914 και τελειώνει τον Νοέμβριο του 1920, και περιέχει στοιχεία και γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής της Ελλάδας στην οποία διακρίνεται η προσωπικότητα του Ελευθέριου Βενιζέλου. Επίσης, με λεπτομέρεια καταγράφεται ο εθνικός διχασμός. Κομβικό πρόσωπο είναι για μία ακόμη φορά ο Βάσος Γάβρας ο οποίος εντάσσεται στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο όταν η ηρωίδα βρίσκεται στο πλευρό του Βενιζέλου. Η ιστορία ακολουθεί την αντίστοιχη πορεία του Δραγούμη και της Δέλτα. Οι «Pωμιοπούλες» τελειώνουν με την ήττα του Bενιζέλου στις εκλογές της 1ης Nοεμβρίου του 1920 και στην απελπισία της Δέσποινας για την εθνική συμφορά.

«Το μυθιστόρημα έμεινε αδημοσίευτο όλα αυτά τα χρόνια. Η δημοσίευση των διαφόρων Αναμνήσεων που προηγήθηκε μας έδωσε τα απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία της Δέλτα, ώστε οι Ρωμιοπούλες να μπορούν να ιδωθούν ως ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, φωτισμένο μέσα από την αφήγηση της ζωής της που μας έχει αφήσει» σημειώνει ο Αλέκος Ζάννας και προσθέτει ότι η Δέλτα μας δίνει ένα συναρπαστικό αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα-ποταμό (roman-fleuve), από τα λίγα που γράφονται στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα στη χώρα μας.