Ένας φίλος του Κάφκα και άλλες ιστορίες… ουμανιστικές

Διηγήματα που αποδίδουν βιωματικές εμπειρίες, που αφηγούνται μια ιστορία και δεν απεμπολούν την αφηγηματική τους υφή, που χτίζονται πάνω σε ένα πρόσωπο το οποίο σκιαγραφείται με μια βαθιά πληθωρικότητα, που παίζουν με το τραγικό και το κωμικό, που σε βάζουν σιγά-σιγά στο πνεύμα τους και χωρίς φορτσαρίσματα (για να χρησιμοποιήσω έναν… επιστημονικό όρο) οδηγούν στο ευγενές τέλος, που διέπονται από έναν ανθρωπισμό (ο οποίος μέσα στη σημερινή ψυχρή κοινωνία φαίνεται ίσως παρωχημένος), ο οποίος δεν παύει να αντιπροσωπεύει τα βαθύτερα αισθήματα της ανθρωπότητας.

Τα κείμενα μοιράζονται σε δύο χωροχρόνους: Aφενός την περίοδο της τσαρικής κυριαρχίας στη Βαρσοβία, όταν ο Σίνγκερ* ζούσε εκεί, και αφετέρου την περίοδο της μετοίκησής του στην Αμερική (υπάρχει και ένα κείμενο που αναφέρεται στην επίσκεψή του στο κράτος του Ισραήλ). Η μετακόμιση στις ΗΠΑ έγινε το 1934, αλλά ακόμα και κατά την παραμονή του εκεί συνέχισε να γράφει στα γίντις (στα εβραϊκά της Ευρώπης) μεταφράζοντάς τα εκ των υστέρων στα αγγλικά. Η εβραϊκότητα κυριαρχεί σχεδόν παντού, αν και συχνά πυκνά δέχεται την αμφισβήτηση των ηρώων, ηρώων όμως που έχουν μεγαλώσει με αυτήν και τη θεωρούν, αν μη τι άλλο, συστατικό της πολιτισμικής τους ιδιοσυγκρασίας.

Οι χαρακτήρες του κερδίζουν τη συμπάθειά μας, γιατί είναι άνθρωποι που δεν εντάσσονται τόσο αρμονικά στην κοινωνία, είναι για κάποιο λόγο “περιθωριακοί”, όπως οι ηλικιωμένοι ή οι αποσυνάγωγοι. Κι ενώ σκιαγραφούνται με αρνητικές πινελιές, μας παίρνουν με το μέρος τους απέναντι σε μια άκαρδη κοινωνία. Και τελικά κι οι ίδιοι αλλάζουν, όπως συνέβη με τη γηραιά ανθρωποφοβική Μπέσι Πόπκιν στο “Κλειδί”, η οποία είναι καρικατούρα μοναχικής γυναίκας που τελικά ανακαλύπτει πως οι άλλοι δεν είναι εχθροί της.

Ηλικιωμένος καθηγητής είναι και ο πρωταγωνιστής σε ένα από τα καλύτερα διηγήματα της σειράς, τα “Περιστέρια”. Εκεί, ενώ ο Εβραίος συνταξιούχος καθηγητής Έιμπεσουτς δέχεται ρατσιστική βία, αυτός προσέχει τα περιστέρια με περισσή αγάπη κι αυτά τον συνοδεύουν στην κηδεία του.

Από την άλλη, στο ρεαλιστικό πλαίσιο των διηγημάτων του παρεμβαίνει συχνά το μεταφυσικό στοιχείο, πιο πολύ ως πίστη των χαρακτήρων σε αυτό, όταν λόγου χάριν δηλώνουν πως είδαν ένα όραμα ή όταν εξαφανίστηκε αναίτια μια αποθήκη.

Γενικά παρατηρώ ότι η παιδεία και η κουλτούρα του Σίνγκερ τού υποβάλλει το μεταφυσικό ως συστατική παράμετρο της ζωής. Είναι το Ολοκαύτωμα, είναι η πίστη ότι «όσο υπάρχει ελπίδα, δεν υπάρχει θάνατος», είναι η αίσθηση μιας θείας παρουσίας, έστω και έξω από τους κανόνες της θρησκείας; Ή είναι μια μοντερνιστική τεχνική που διασπά το ρεαλιστικό και το εξακοντίζει στο αναίτιο, στο αμφιλεγόμενο, στο παράδοξο, όπως συνέβη στον “Καπνοδοχοκαθαριστή” που μετά από ένα χτύπημα στο κεφάλι έγινε μάντης;

Παρόλο που στην αρχή δεν με τράβηξε κάτι ιδιαίτερο, τα διηγήματα του Σίνγκερ με κέρδιζαν όλο και πιο πολύ όσο προχωρούσα το βιβλίο. Είναι που δεν φωνάζουν, που δεν σηκώνουν τη φωνή, αλλά βαδίζουν με σταθερό ρυθμό, χωρίς να αργοπορούν. Οι ιστορίες τους είναι ζωντανές, είναι κωμικοτραγικές, είναι κομμάτι μιας εβραιοπολωνικής ζωής που ορθώνεται μπροστά μας με πλήρη παραστατικότητα.

*Ο Isaac Bashevis Singer κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 1978. Γεννήθηκε το 1904 στην Πολωνία και μετανάστευσε στην Αμερική όπου πέθανε το 1991. Η Wikipedia γράφει ότι γεννήθηκε το 1902, ενώ το βιογραφικό χρονολόγιο που υπάρχει στην ανά χείρας έκδοση σημειώνει ότι πέθανε το 1995. Νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε ως σωστή τη σημείωση στο "αυτί" του βιβλίου: Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ (1904-1991).

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος