Πάρνωνας: Στα μονοπάτια της Αρκαδίας

Κείμενο - φωτογραφίες: Ηρώ Κουνάδη

Στον καστανεώνα του Κοσμά, το γιγάντιο δάσος με τις καστανιές που απλώνεται για στρέμματα ολόκληρα στις παρυφές του χωριού, η σχεδόν απόκοσμη ησυχία διακόπτεται κάθε λίγο από τον θόρυβο που κάνει ένα ώριμο κάστανο που πέφτει από το δέντρο. Καθένας από τους αγκαθωτούς σαν αχινούς καρπούς κρύβει μέσα στο σκληρό κέλυφος τρία κάστανα, πράγμα που τον καθιστά αρκετά βαρύ για να κάνει ολόκληρη φασαρία καθώς κουτρουβαλά την πλαγιά, παρασύροντας κιτρινισμένα φύλλα και μικρές πέτρες στο πέρασμά του. Αν το δάσος δεν ήταν τόσο απόκοσμα σιωπηλό, ή αν δεν είχες ακούσει τους ντόπιους να μιλούν γι’ αυτόν, μπορεί και να μην πρόσεχες τον θόρυβο.

Κάπως έτσι είναι και ο Πάρνωνας. Αν δεν έρθεις εδώ «συστημένος», μπορεί και να μην τον ανακαλύψεις ποτέ. Δεν αποτελεί «πέρασμα», δεν στολίζουν τις πλαγιές του χωριά - σταρ και δεν σε περιμένουν στις χιονισμένες κορυφές του παγκοσμίου φήμης χιονοδρομικά. Για να καταλήξεις εδώ, πρέπει να ξεκινήσεις για εδώ –και μάλιστα συμβιβασμένος με την ιδέα ότι η άσφαλτος δεν φτάνει παντού, τα κινητά δεν πιάνουν παντού και οι ευκολίες του δυτικού πολιτισμού (βενζίνες, εφημερίδες, τσιγάρα...) δεν υπάρχουν παντού.

Σε αντάλλαγμα, κερδίζεις ανέγγιχτη «βουνίσια» ομορφιά, βοσκούς που κοντοστέκονται για να σε χαιρετήσουν μαζεύοντας τα κοπάδια τους στην άκρη του δρόμου και παππούδες στα καφενεία που παραδίδουν ταχύρρυθμα μαθήματα τοπικής ιστορίας και τσακώνικης διαλέκτου. Αν τους ρωτήσετε, θα σας πουν ότι η γλώσσα τους, που χάνεται, κρατά από την πιο παλιά αρχαιοελληνική διάλεκτο, την δωρική, κι αν προσέξετε θα δείτε πολλές πινακίδες γραμμένες σε αυτή.

Ο Κοσμάς και ο δρόμος των 100 ημερών
 
Ένα από τα ομορφότερα χωριά του Πάρνωνα, ο Κοσμάς είναι σκαρφαλωμένος σε υψόμετρο 1.150 μέτρων. Τα πέτρινα σπιτάκια του με τις κόκκινες κεραμιδοσκεπές ξεπροβάλλουν ανάμεσα στα έλατα, τις καστανιές και τις καρυδιές, ενώ ο φιδωτός ασφαλτόδρομος που ανηφορίζει εδώ από το Γεράκι της Λακωνίας καταλήγει –μάλλον απότομα– στο λιθόστρωτο της πλατείας του.

Γεγονός που έχει την εξήγησή του: Το μακρινό 1951, όταν ακόμη στο χωριό δεν οδηγούσε κανένας δρόμος, οι κάτοικοί του αποφάσισαν να παρακάμψουν το κράτος και τις υποσχέσεις περί χρηματοδότησης, και να ανοίξουν μόνοι τους, με τα χέρια, έναν δρόμο από τον οποίο θα έφτανε την 1η Ιουλίου, ημέρα του πανηγυριού, η εικόνα των Αγίων Αναργύρων στην πλατεία του χωριού με αυτοκίνητο.

Ο δρόμος όντως ολοκληρώθηκε σε τρεις και κάτι μήνες, η ιστορία τους έγινε ένα χρόνο αργότερα ταινία (αποσπάσματα της οποίας μπορείτε να δείτε σε αυτό το βίντεο, από το 06.07 έως το 08.18) και ο δρόμος έμεινε γνωστός ως ο δρόμος των εκατό ημερών. Επάνω σε αυτόν τον δρόμο, που καταλήγει μέχρι σήμερα λίγο απότομα στην πλατεία του χωριού, χαράχτηκε με μικρές αποκλίσεις και ο δρόμος που θα ακολουθήσετε για να φτάσετε στον Κοσμά από την πλευρά της Λακωνίας (λεπτομέρειες παρακάτω).

Στο κέντρο της λιθόστρωτης πλατείας, την οποία σκεπάζουν δύο γιγάντια, αιωνόβια πλατάνια, δεσπόζει από το 1886 η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Γύρω της απλώνονται μικρά χαριτωμένα καφενεία και ταβερνάκια που σερβίρουν λαχταριστά ντόπια κρέατα στη σχάρα και τοπικές σπεσιαλιτέ που περιλαμβάνουν γίδα βραστή και εξαίσιες ρεβιθάδες. Λιθόκτιστα δρομάκια ανηφορίζουν από εδώ προς τα σπίτια του χωριού, την βιβλιοθήκη –σχολείο-λαογραφικό μουσείο και τον καστανιώνα. Λίγα χιλιόμετρα έξω από το χωριό, στον δρόμο προς το Λεωνίδιο, το εντυπωσιακό μοναστήρι της Παναγίας της Έλωνας ξεπροβάλει ολόλευκο σε μια απότομη στροφή, σφηνωμένο στην κορυφή των κατακόκκινων βράχων.

Ο Άγιος Βασίλης και τα έλατα της διαδρομής του
 
Οι λάτρεις της οδήγησης ξεκινούν από τον Κοσμά για την κυκλική διαδρομή που περνά από τα λιλιπούτεια χωριά Παλαιοχώρι, Άγιο Βασίλη και Πλατανάκι, κάνοντας διαρκώς ζιγκ-ζαγκ ανάμεσα σε πυκνά ελατοδάση και συναντώντας, πίσω από κάθε στροφή, ένα ακόμη αξιοθέατο: μία πέτρινη βρύση που αναβλύζει υπέροχο, κρυστάλλινο νερό, έναν καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό πύργο που ξεπροβάλλει στη μέση του πουθενά, ένα ακόμη μνημείο για τα θύματα του Εμφυλίου και της Αντίστασης.

Η διαδρομή είναι ασφαλτοστρωμένη στο μεγαλύτερο μέρος της, και τα λίγα χιλιόμετρα χωματόδρομου που θα συναντήσετε είναι προσπελάσιμα και από μη 4x4 οχήματα. Αν επιλέξετε να σταματήσετε μόνο σε ένα χωριό, αυτό θα είναι οπωσδήποτε ο Άγιος Βασίλης. Με μόλις 20 μόνιμους κατοίκους, το μικρό χωριουδάκι με την τεράστια πλατεία, την οποία στολίζουν αιωνόβια πλατάνια και περίτεχνες μαρμάρινες κρήνες με κεφάλια λιονταριών κρύβει στα πέτρινα σοκάκια του εντυπωσιακά αρχοντικά, όπως ο Πύργος του Χιόνη (φωτό) και προσφέρει πανοραμική θέα στις καταπράσινες πλαγιές του Πάρνωνα που τον περιστοιχίζουν.

Η Καστάνιτσα, ο Πραστός και τα μονοπάτια τους

Πέτρινα, ασβεστωμένα σπιτάκια αντανακλούν το φως του ήλιου που φιλτράρεται από τα χρυσοκίτρινα φύλλα του καστανοδάσους γύρω τους. Οι καφεγκρί πλάκες στις στέγες τους μοιάζουν ηπειρώτικες –δεν είναι, όμως: είναι φτιαγμένες από τον περίφημο σχιστόλιθο Μαλεβού, όπως είναι η άλλη ονομασία του Πάρνωνα. Χρωματιστά ξύλινα μπαλκόνια, παραδοσιακά αρχοντικά που μετρούν έως και τρεις αιώνες ζωής, και λουλουδιασμένες αυλές συμπληρώνουν την εικόνα. Ίσως το ομορφότερο από τα χωριά του Πάρνωνα, η Καστάνιτσα είναι κρυμμένη από τα βλέμματα, στο βάθος των φαραγγιών του, σκαρφαλωμένη σε μια από τις πιο απότομες πλαγιές του.

Ειδυλλιακά μονοπάτια ενώνουν την Καστάνιτσα με τον επίσης πανέμορφο Πραστό, την παλιά πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, τα πέτρινα πυργόσπιτα του οποίου ερημώνουν τον χειμώνα, όταν οι λιγοστοί κάτοικοί του κατεβαίνουν (ναι, ακόμα) για να ξεχειμωνιάσουν στα παράλια. Εξαιρετικές διαδρομές ακολουθούν και τα υπόλοιπα μονοπάτια γύρω από την Καστάνιτσα, που ανηφορίζουν προς την κορυφή του Πάρνωνα ή καταλήγουν στα δύο εξίσου γοητευτικά χωριά της γειτονιάς της.

Η Σίταινα, ο Πλάτανος και το κεδροδάσος

Κάτω από την υψηλότερη κορυφή του Πάρνωνα, την Μεγάλη Τούρλα που υψώνεται στα δυσθεώρητα 1.934 μέτρα, φωλιάζει ένα κουκλίστικο χωριό... τσέπης, η Σίταινα, με τα ελάχιστα πέτρινα σπιτάκια της, τις χρυσαφένιες καστανιές και τα τρεχούμενα νερά της. Από εδώ ξεκινούν άριστα σηματοδοτημένα, ειδυλλιακά μονοπάτια, όπως το αγαπημένο των ορειβατών που ανηφορίζει προς την Μεγάλη Τούρλα, αλλά και ο δασικός δρόμος που καταλήγει στην καρδιά του μοναδικού στην Ευρώπη δάσος των δενδρόκεδρων (ή γιουνίπερων, αν το προτιμάτε κατά το επιστημονικότερο).

Ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000, το δάσος των «δέντρων» –όπως τα αποκαλούν απλά οι ντόπιοι– απλώνεται σε μια έκταση που ξεπερνά τα 740 στρέμματα και αποτελεί σαφώς ένα από τα ωραιότερα σημεία του Πάρνωνα. Ευκολότερη είναι η πρόσβαση εδώ από την Μονή της Μαλεβής, κοντά στο κεφαλοχώρι του Αγίου Πέτρου.

Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τη Σίταινα, ένα ακόμη χωριό-κουκλόσπιτο, με υπέροχους μικρούς καταρράκτες να αναβλύζουν στην πλατεία του και καμινάδες να αχνίζουν πάνω από τις κόκκινες κεραμιδοσκεπές του είναι ο Πλάτανος. ««Σαν του Πλατάνου το νερό δεν βρίσκεις σε άλλα μέρη, με μια γουλιά δεν θες γιατρό, με δύο βρίσκεις ταίρι» μας πληροφορεί η πέτρινη βρύση στο κέντρο του χωριού –κι αν δεν ερωτευτείτε, όπως προειδοποιούν χαμογελώντας οι ντόπιοι, το χωριό ή τους κατοίκους του με την τρίτη γουλιά, σίγουρα θα το... πάθετε με την κουζίνα της Άννας, στο ταβερνάκι του ομώνυμου ξενώνα (λεπτομέρειες παρακάτω).

Τα Τσίντζινα και τα επτά μονοπάτια τους

Στη λακωνική πλευρά του Πάρνωνα, ένα χωριό – στολίδι φωλιάζει ανάμεσα στα έλατα και τις πηγές και αγναντεύει τις καταπράσινες πλαγιές από τα μπαλκονάκια των πέτρινων σπιτιών του. Οι κεραμιδοσκεπές του προσθέτουν κόκκινες κεραμιδοσκεπές στο κατά τα άλλα πράσινο τοπίο, και τα δύο τοξωτά γεφύρια του κορνιζάρουν τα ποταμάκια που το διασχίζουν. Από τα Τσίντζινα ξεκινούν, ούτε λίγο ούτε πολύ, επτά καλά σηματοδοτημένα μονοπάτια, διαφόρων βαθμών δυσκολίας.

Ένα από τα ομορφότερα είναι αυτό που καταλήγει στην Κονιακίτικη βρύση και επιστρέφει στο χωριό, ακολουθώντας κυκλική πορεία μέσα στο δάσος –η συνολική απόσταση ξεπερνά τα 7 χιλιόμετρα, αλλά η διαδρομή είναι εύκολη και θα χρειαστείτε περί τις 2,5 ώρες για να τη διασχίσετε. Συντομότερη, αλλά εξίσου όμορφη, είναι η πεζοπορική διαδρομή για το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων (οι αγιογραφίες του οποίου, ειρήσθω εν παρόδω, φέρουν την υπογραφή του Φώτη Κόντογλου) η οποία διαρκεί περί τη μιάμιση ώρα.

Πώς θα πάτε

Αναλόγως ποιο χωριό θα επιλέξετε για βάση σας, έχετε να διαλέξετε ανάμεσα σε δύο διαφορετικές διαδρομές για να ανηφορίσετε τον Πάρνωνα. Η πρώτη είναι αυτή που ακολουθεί την Εθνική Οδό Κορίνθου-Τριπόλεως, και εν συνεχεία τον δρόμο Τρίπολης-Σπάρτης. Στην γέφυρα του Ευρώτα, λίγο πριν την Σπάρτη, στρίβετε αριστερά στην πινακίδα με κατεύθυνση προς Γεράκι και 1-2 χιλιόμετρα πριν το Γεράκι συναντάτε πινακίδα προς Κοσμά και στρίβετε πάλι αριστερά.

Η δεύτερη διαδρομή είναι ομορφότερη, καθώς κινείται παραλιακά πλάι στη θάλασσα, αλλά αρκετά πιο κουραστική, με διαδοχικές στροφές. Βγαίνετε από την Εθνική Αθηνών – Κορίνθου στον κόμβο για Άργος, συνεχίζετε στην παλιά Εθνική Οδό, και μετά τους Μύλους στρίβετε για Άστρος. Αμέσως μετά το Άστρος, στον Άγιο Ανδρέα, θα συναντήσετε πινακίδες προς Καστάνιτσα, Πραστό και Πλάτανο, ενώ αν συνεχίσετε ο δρόμος θα σας φέρει στο Λεωνίδιο, απ’ όπου θα ανηφορίσετε για Κοσμά και Άγιο Βασίλειο.

Πού θα μείνετε

Ξενώνας Ουρανογείτων, στον Κοσμά: Κουκλίστικα δωμάτια, κάποια εκ των οποίων με τζάκι, σε ένα παραδοσιακό πέτρινο κτίριο που αποπνέει ζεστασιά και παράδοση. Το πρωινό είναι εξαιρετικό, και το μεγάλο σαλόνι με τους αναπαυτικούς καναπέδες και το μονίμως αναμμένο τζάκι ιδανικό για παρέες. Τα μπαλκόνια των δωματίων αγναντεύουν τις καταπράσινες πλαγιές του Πάρνωνα και τα γαλάζια νερά του Αργολικού κόλπου πίσω τους. Οι τιμές ξεκινούν από 60€ για το δίκλινο δωμάτιο με πρωινό.

Πρυτανείο, στα Τσίντζινα: Πέτρινοι τοίχοι, ξύλινα πατώματα και ταβάνια, χουχουλιαστές σοφίτες, τζάκι και σπιτικό πρωινό. Οι ιδιοκτήτες του Σχολαρχείου, που έβαλε πριν από λίγα χρόνια τα Τσίντζινα στον χάρτη των weekends μας, άνοιξαν τον καινούριο τους ξενώνα και οργανώνουν και δραστηριότητες όπως πεζοπορίες και εξορμήσεις με 4x4 για φιλοξενούμενους και… εξωσχολικούς. Οι τιμές ξεκινούν από 55€ για το δίκλινο με πρωινό.

Ξενώνας της Άννας, στον Πλάτανο: Λιτά αλλά περιποιημένα δωμάτια με ξύλινα μπαλκονάκια που αγναντεύουν τα τρεχούμενα νερά του χωριού, σε έναν οικογενειακό ξενώνα με εξαιρετική τοπική κουζίνα και σπιτικό πρωινό. Οι τιμές ξεκινούν από 50€ για το δίκλινο με πρωινό.

Ξενώνας Αντωνίου, στην Καστάνιτσα: Πέντε δωμάτια, το καθένα διακοσμημένο με το δικό του, ξεχωριστό στιλ στεγάζονται σε ένα πέτρινο αρχοντόσπιτο στην καρδιά του χωριού. Το πρωινό σερβίρεται στο σαλόνι πλάι στο αναμμένο τζάκι, ή ακόμα καλύτερα στο δωμάτιό σας, και περιλαμβάνει τοπικές λιχουδιές. Οι τιμές ξεκινούν από 50€ το δίκλινο με πρωινό.

Πού (και τι) θα φάτε
 
- Εξαιρετικά μαγειρευτά –must τα ρεβίθια, το κοκκινιστό μοσχαράκι και το λεμονάτο χοιρινό– στον Ναύαρχο, στην πλατεία του Κοσμά.
- Ντόπια κρέατα (hit Το αρνάκι) στη σχάρα και τη σούβλα και νοστιμότατες γκόγκες (χειροποίητα ζυμαρικά με φρέσκο βούτυρο και τυρί) στον Έλατο, επίσης στον Κοσμά.
- Σπιτικές ομελέτες με λουκάνικο, γίδα βραστή και ζουμερά κρέατα στη σχάρα στο ταβερνάκι του ξενώνα της Άννας, στον Πλάτανο.
- Τοπικές σπεσιαλιτέ που περιλαμβάνουν χοιρινό με κάστανο, αρνάκι κοκκινιστό, και ρεβίθια με κάστανο, στο Στολίδι, στην Καστάνιτσα.
- Σπιτικά μαγειρευτά, τοπική κουζίνα –μην χάσετε τις πίττες και το λεμονάτο κατσικάκι– αλλά και ντόπια κρέατα στη σχάρα, στην ταβέρνα της Μάντως στα Τσίντζινα.

(*) Σε καμία από τις παραπάνω ταβέρνες δεν θα χρειαστείτε περισσότερα από 15-17€ το άτομο για ένα πλήρες γεύμα με δύο-τρία ορεκτικά, σαλάτα, δύο κυρίως πιάτα και εξαιρετικό ντόπιο κρασί.