Πειραιώτες: Μικρές ιστορίες από το μεγάλο λιμάνι

“Ήρθαν πρόσφυγες από παντού. Γύρω από το έρημο αρχαίο Λιμάνι μαζευτήκαν πρώτα Υδραίοι, Χιώτες, Μανιάτες, Κρητικοί, μετά Θρακιώτες, Μικρασιάτες, Πόντιοι, Νησιώτες, Μακεδόνες, Ρουμελιώτες, Πελοποννήσιοι, Θεσσαλοί, Ηπειρώτες, και έφτιαξαν μια νέα ράτσα, λιμανίσια: τους Πειραιώτες.”

Το κείμενο στο οπισθόφυλλο αλλά και το όλο πνεύμα του βιβλίου, όπως και το προηγούμενο έργο του Χαριτόπουλου “Εκ Πειραιώς” αναδεικνύει μια λατρεία για τον Πειραιά, που έχει αναχθεί σε προσκύνημα των ιερών χωμάτων, άλλοτε λασπών κι άλλοτε αλμυρισμένης ασφάλτου. Είναι η λατρεία προς ένα λιμάνι χωνευτήρι, όπως πολλά άλλα ανά την υφήλιο, αλλά ειδικά ο Πειραιάς συναιρεί τα αλάνια με τα σαλόνια, χωρισμένος καθώς είναι στα δύο, από τις φτωχογειτονιές έως τα αρχοντόσπιτα κι από τη ζωή της μέρας ως τη ζωή της νύχτας.

Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ένα παράξενο υβρίδιο: πολλές μικρές ιστορίες σαν διηγήματα που αφορούν έναν Πειραιώτη κάθε φορά, ανάμεσα στις οποίες παρεμβάλλονται ειδησάρια από τις εφημερίδες της εποχής (πρώτη μεταπολεμική περίοδος, εκεί γύρω στη δεκαετία του ’50). Οι ιστορίες αναδεικνύουν θέματα της παραβατικότητας, παράξενες ειδήσεις, ιδιαίτερα επεισόδια που ωστόσο υποβάλλουν την ιδέα ότι είναι αντιπροσωπευτικά μιας ολόκληρης κοινωνίας. Το ίδιο κάνουν και οι ψαρεμένες από τον Τύπο ειδησούλες, οι οποίες μιλάνε για ταξίδια και δρομολόγια πλοίων, για εγκλήματα, τιμής και οικονομικά, για σεξουαλικές πομπές, για την κοινωνική εν γένει παθογένεια που ανθεί σε λιμάνια σαν τον Πειραιά.

Σκηνικό είναι όντως ο Πειραιάς και η νοοτροπία που δέσποζε στις υποβαθμισμένες συνοικίες του. Η μαγκιά, ο υπόκοσμος, η τιμή, η φτώχια και οι παρενέργειές της, οι μικρο-απατεωνιές, η αφέλεια… Και πρωταγωνιστές είναι οι Πειραιώτες, μάγκες, μαγκίτες, αρκουδόμαγκες, ντερβισόμαγκες, ασίκηδες, αλάνια, χασικλήδες, μαγκιόροι, σαΐνια, ντερβίσια, αρουραίοι, μπεσαλήδες, μπράβοι, τσογλάνια, αγιογδύτες, κουτσαβάκια, τσαμπουκαλεμένοι, σακαφιόρες, μπουρούχες… Κάθε ιστορία κουβαλά τη μαγκιά μιας γενιάς και την κουτοπονηριά που θέλει να πλουτίσει.

Ο Χαριτόπουλος μεταφέρει στον Πειραιά του ’50 “Τα στοιχεία για τη δεκαετία του ’60” του Βαλτινού. Δεν είναι μόνο τα αποκόμματα από τις εφημερίδες της εποχής, δείγμα μιας δήθεν αδιαμεσολάβητης αντικειμενικότητας, αλλά και τα θέματα μιας υπανάπτυκτης Ελλάδας, που ακόμα βουλιάζει στη μικροαστική νοοτροπία, στους κώδικες τιμής μιας προ-νεωτερικής κοινωνίας και στην αφέλεια μιας χώρας που τανύζεται για να προοδεύσει αλλά ακόμα μένει στάσιμη και μίζερη.

Νομίζω, καταληκτικά, ότι ο Πειραιάς όπως οικοδομείται από τον Χαριτόπουλο είναι εξωτικός. Έτσι, ο αναγνώστης συναρπάζεται από τον χώρο και τον χρόνο, βλέπει ανθρώπους από άλλο… πλανήτη, βρίσκει σκηνικά εξωπραγματικά, βγαλμένα από τον μικρόκοσμο των μεταπολεμικών εφημερίδων και τα βιώματα μιας γενιάς που μεγάλωσε στα λασπόνερα και στην ανέχεια.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος