Η Έρευνα: Καλοπλεγμένο «καφκικό» πείραμα

“…υπάρχει ένας άνθρωπος, ένας άνθρωπος όπως αυτός, που τον είχαν τσακίσει, τον είχαν κακομεταχειριστεί, τον είχαν αφήσει να ελπίζει, τον είχαν κάνει να πιστέψει ότι είχε μιαν αποστολή να εκπληρώσει, ένα ρόλο να παίξει, ένα μέρος να υπάρξει, τον είχαν καταντήσει ηλίθιο, τον είχαν ταπεινώσει, υποτιμήσει, του είχαν δείξει πόσο εύθραυστη ήταν η κατάστασή του, οι αναμνήσεις και οι βεβαιότητές του” (σελ. 199): Σ’ αυτά τα λόγια αποτυπώνεται πώς η απρόσωπη και γραφειοκρατική κοινωνία ισοπεδώνει τα μέλη της και τα επεξεργάζεται σαν πιόνια ενός αδυσώπητου παιχνιδιού.

Ποιος δεν έχει διαβάσει Κάφκα; Ποιοι είναι αυτοί που προσπάθησαν να μιμηθούν το καφκικό κλίμα και ποιοι επηρεάστηκαν από αυτό είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα; Στα καθ’ ημάς οφείλω να υπενθυμίσω τον Δημήτρη Σωτάκη, όπως είχα ξαναγράψει παλιότερα, ενώ ένας πολύ φρέσκος Γάλλος δημιουργός, λίγο μεγαλύτερος του Έλληνα ομοτέχνου του, εκδίδει ένα βιβλίο με φαρδιά πλατιά τη στάμπα του Τσέχου συγγραφέα.

Θεωρώ την «Έρευνα» καφκική αφενός γιατί απουσιάζουν τα ονόματα των προσώπων, τα οποία παρατίθενται με την ιδιότητά τους, γραμμένη με κεφαλαίο το αρχικό τους γράμμα, όπως π.χ. ο Ερευνητής, ο Φύλακας, ο Αστυνόμος. Αφετέρου, η αποστολή του Ερευνητή να διαλευκάνει τις αυτοκτονίες σε μια Επιχείρηση-τέρας κάνει την έρευνα υπηρεσιακή αλλά μαζί και εφιαλτική, καθώς συναντά τον απίστευτο λαβύρινθο της γραφειοκρατίας, της εξειδίκευσης αλλά και της αποφυγής ευθυνών, της ανόητης πορείας διαδικασιών και βημάτων, της ακατανόητης επαφής με τον κυκεώνα της απρόσωπης οργάνωσης που τελικά φαίνεται σαν μια μεγάλη φούσκα.

Ο ίδιος ο Ερευνητής, που από τη θέση του θα έπρεπε να εμπνέει κύρος και δέος, είναι ένα ανθρωπάκι καταπλακωμένο από την αποστολή του και ανίκανο να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της, όχι κατ’ ανάγκη από ανικανότητα, αλλά εξαιτίας του μηχανισμού που καταπνίγει κάθε προσωπικότητα και κάθε ιδιαίτερη στάση.

Ο Ερευνητής μπαίνει σε μια διαδικασία αυτοαναίρεσης, βρίσκεται να φάσκει και να αντιφάσκει σε μια πορεία διαρκών διαψεύσεων, ενώ η όλη εμπειρία αλλοιώνει την ψυχολογία του, αφού ενδεικτικά φέρεται βίαια στα αντικείμενα, αυτός, ένας φιλήσυχος άνθρωπος.

Αυτή η ουτοπική πραγματικότητα που φτιάχνει ο Κλοντέλ είναι φυσικά μια αλληγορία, πιθανότατα της σημερινής γραφειοκρατικής κοινωνίας που είναι απρόσωπη, χαοτική, λαβυρινθώδης, με αυστηρές δομές που δεν είναι καθόλου λειτουργικές, με ρόλους που εξυπηρετούν το σύστημα και όχι τον άνθρωπο, με διαδικασίες χαζές μέσω των οποίων επιρρίπτονται εντέλει ευθύνες, με μηχανιστική αντιμετώπιση των πάντων…

Είναι η σημερινή απανθρωποποιημένη πραγματικότητα που εγκλωβίζει το άτομο και το συνθλίβει σε ανούσια ερωτήματα, με λευκά χαρτιά χωρίς αντίκρισμα, με παράδοξα που δεν εξηγούνται και με ένα συνεχές σκοτσέζικο ντους μεταξύ της συμπάθειας της κοινωνίας για τα προβλήματα του ανθρώπου και ταυτόχρονα (ή διαδοχικά) της στυγνής επιβολής των νόμων και των κανόνων.

Η υπόθεση φυσικά σε ένα σημείο κουράζει αφού η απουσία αφηγηματικής προόδου λειτουργεί ανασχετικά. Αλλά πέρα από το ότι αυτό το σημείο είναι μικρό και αμέσως ξανακερδίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, η όλη σύλληψη είναι αν όχι έξυπνη (αφού έχει ξαναγίνει κάτι ανάλογο) τουλάχιστον καλοπλεγμένη και εμφανής ως αλληγορία μιας εφιαλτικής πραγματικότητας.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Philippe Claudel, “Η έρευνα”, μετ. Β. Κοκκίνου, εκδόσεις Ψυχογιός 2011, σελίδες 224, τιμή 14€