Πώς πήραν τα ονόματά τους οι πόλεις της Ελλάδας

του Γιώργου Κόκουβα

Ξέρετε πώς πήραν τα ονόματά τους οι μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας; Σας προκαλούμε σε ένα κουίζ… αστικής γνώσης, και περιμένουμε στο τέλος το σκορ σας: Πόσες σωστές απαντήσεις είχατε στις δέκα ερωτήσεις που ακολουθούν; Στο τέλος του δημοσιεύματος θα βρείτε τις σωστές απαντήσεις, μαζί με την ιστορία πίσω από την «βάφτιση» καθεμίας από τις 10 μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις.

1.Πώς πήρε το όνομά της η Αθήνα;
α. Της δόθηκε για το «αθάνατο πνεύμα» της, όπως προκύπτει ετυμολογικά από την αρχαία λέξη «αθήναι»
β. Χάρη στη θεά Αθηνά που σύμφωνα με το μύθο κέρδισε την μάχη της «βάφτισης» ενάντια στον Ποσειδώνα
γ. Πρόκειται για παραφθορά του ονόματος «Ραφήνα», όπως αρχικά ονομαζόταν ολόκληρη η περιοχή της Αττικής

2. Πού οφείλει το όνομά της η Θεσσαλονίκη;
α. Στην γυναίκα του ιδρυτή της πόλης, του Κάσσανδρου
β. Στον Μ. Αλέξανδρο, που διέταξε να πάρει η πόλη το όνομα της αδερφής του
γ. Στον Θεσσαλό ήρωα Νίκιο, που κατέκτησε την πόλη κατά τους ελληνιστικούς χρόνους

3. Πώς πήρε το όνομά της η Πάτρα;
α. Ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, γι’ αυτό αφιερώθηκε στον «Πατέρα των Ουρανών» - από παραφθορά, Πάτρα
β. Σε ένα από τα δύο μυθικά τέρατα που ζούσαν στην περιοχή, την Τσάτρα και την Πάτρα, που μιλούσαν σε μια γλώσσα την οποία δύσκολα καταλάβαιναν οι περαστικοί (εξ ου και η σημερινή έκφραση «τσάτρα-πάτρα»)
γ. Σε έναν άνδρα από την Λακωνία, τον Πατρέα, που μετανάστευσε στην Αχαΐα και ίδρυσε την πόλη

4. Πού οφείλει το όνομά της η Λάρισα;
α. Στο φονικό όπλο του αρχαίου θεσσαλικού στρατού, την περίφημη «λάρισσα» με τη διχαλωτή λεπίδα
β. Στη γαλλική φράση «la rue ça», που σημαίνει «αυτός ο δρόμος» και δόθηκε από τους Φράγκους κατακτητές όταν συνειδητοποίησαν πως ο θεσσαλικός κάμπος ήταν το πιο βολικό πέρασμα από τη νότια στη βόρεια Ελλάδα
γ. Στη νύμφη Λάρισα, που σύμφωνα με το μύθο πνίγηκε στον ποταμό Πηνείο

5. Σε ποιον αναφέρεται το όνομα «Ηράκλειο»;
α. Στον μυθικό Ηρακλή τον Κουρήτη, που ανέλαβε να προστατεύσει τον νεογέννητο Δία
β. Στον Ηράκλειτο, που ταξίδεψε από την Έφεσο ως την Κρήτη για να διδάξει την θεωρία του
γ. Στον μυθικό Ηρακλή, που έφερε εκεί εις πέρας έναν από τους άθλους του

6. Πώς προέκυψε το όνομα Βόλος;
α. Από τον «οβολό», το πρώτο ελληνικό νόμισμα, που «κόπηκε» για πρώτη φορά στο θεσσαλικό λιμάνι
β. Η ονομασία «Ιωλκός» μεταμορφώθηκε σε «Βόλος» (Ιωλκός-Γιωλκός-Γώλος-Βώλος-Βόλος)
γ. Από το σχήμα του λιμανιού από ψηλά – προσομοιάζει αυτή ενός στρογγυλού βόλου, του γνωστού παιχνιδιού

7. Πώς «βαφτίστηκαν» τα Ιωάννινα;
α. Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε στην περιοχή και η πόλη ονομάστηκε έτσι όταν έγινε ο πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου κράτους
β. Η πόλη έχει αδελφοποιηθεί με την γαλλική Λωρραίνη, γι’ αυτό και το όνομά της τιμά την Αγία Ιωάννα της Λωρραίνης
γ. Από κάποια μονή αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη

8. Γιατί τα Τρίκαλα ονομάστηκαν έτσι;
α. Προς τιμήν της μυθικής νύμφης Τρίκκης
β. Γιατί, όπως έγραψε και ο Ηρόδοτος, οι κάτοικοι αυτής της πόλης περνούν τρεις φορές καλύτερα (τρις καλά) σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας
γ. Γιατί χτίστηκε στα ερείπια της πόλης Δίκαλα, που καταστράφηκε από πυρκαγιά τον Μεσαίωνα, και οι κάτοικοι αποφάσισαν να την χτίσουν ακόμη πιο όμορφη

9. Πώς πήρε το όνομά της η Χαλκίδα;
α. Προς τιμήν της Σχολής της Χάλκης στη θάλασσα του Μαρμαρά, από όπου ξεκίνησαν οι οικιστές της
β. Από τα κοιτάσματα χαλκού, για τα οποία φημίζεται η περιοχή
γ. Από παραφθορά της λέξης Χαλίκια – η Εύβοια φημίζεται για τις χαλικόστρωτες παραλίες της

10. Που οφείλουν το όνομά τους οι Σέρρες;
α. Στον βρετανό φιλέλληνα σερ Σμιθ που βοήθησε την περιοχή στην Επανάσταση, που τον αποκαλούσαν με τον τίτλο και το αρχικό του (Sir S – Σερ Ες – Σέρρες)
β. Στην αρχαία πόλη της περιοχής Σίρις
γ. Στο αρχαίο έθιμα «σέρραι», που ήταν οι θυσίες των ανθρώπων για τους θεούς πριν τον γάμο τους

Απαντήσεις
1-β
Η «βάφτιση» της ελληνικής πρωτεύουσας συνδέεται φυσικά με τον γνωστό μύθο της μάχης μεταξύ της θεάς Αθηνάς και του θεού Ποσειδώνα. Όταν ο βασιλιάς Κέκροπας θέλησε να αλλάξει το όνομα της πόλης του, κάλεσε τους Ολύμπιους θεούς να προσφερθούν, και να προσφέρουν ένα δώρο για να δώσουν στην πόλη το όνομά τους. Ο μεν Ποσειδώνας με την τρίαινά του άνοιξε μια πηγή με αλμυρό νερό, η δε Αθηνά φύτεψε μια ελιά. Οι κάτοικοι της περιοχής έκριναν πως το δώρο της Αθηνάς ήταν το καλύτερο, γι’ αυτό και ονόμασαν την πόλη Αθήνα. Αργότερα, ο Θησέας ένωσε τους δήμους της και έτσι πλέον αναφερόταν στον πληθυντικό (Αθήναι). Πέρα από τον μύθο, οι ετυμολογικές ερμηνείες που έχουν προταθεί αναφέρονται σε προέλευση είτε από τη λέξη «άθος» (ανθός, πόλη που ανθίζει), είτε από το ρήμα «θάω» (θηλάζω, ήτοι πόλη με εύφορη γη).

2-α
Την πόλη της Θεσσαλονίκης την ίδρυσε ο Κάσσανδρος, ένας από τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και της έδωσε το όνομα της συζύγου του – που τύγχανε και ετεροθαλής αδερφή του Αλέξανδρου (εκείνη που ο θρύλος «μεταμόρφωσε» σε γοργόνα η οποία ρωτούσε τους ναυτικούς αν ζει ο αδερφός της). Το όνομά της, το όφειλε στην μητέρα της, τη Θεσσαλή Νικησίπολη, την οποία παντρεύτηκε ο Φίλιππος Β’, γάμος που θεωρήθηκε «νίκη Μακεδόνων και Θεσσαλών» ενάντια στο καθεστώς των Φερών.

3-γ
Ο Πατρεύς σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, μέλος μιας ομάδας Αχαιών από τη Λακωνία, μετοίκησε στην περιοχή της Αχαΐας και εγκαταστάθηκε στην πόλη Αρόη. Στη συνέχεια ένωσε τη συγκεκριμένη πόλη μαζί με τις δύο γειτονικές της, Ανθεία και Μεσσάτις, και τις ονόμασε «Πάτραι», τιμώντας έτσι… τον εαυτό του.

4-γ
Πρόκειται για μία από τις πόλεις με την πιο μακρά ιστορία κατοίκησης στη χώρα, καθώς κατοικείται εδώ και τέσσερις χιλιετίες, γι’ αυτό και είναι δύσκολο να βρεθεί με σιγουριά η προέλευση της ονομασίας της. Ωστόσο, μία από τις επικρατέστερες ερμηνείες είναι μυθολογική και κάνει λόγο για τη νύμφη Λάρισα, που παίζοντας με το τόπι της γλίστρησε και πνίγηκε στα νερά του Πηνειού, γι’ αυτό και οι κάτοικοι έδωσαν στην πόλη το όνομά της. Άλλες ερμηνείες αναφέρονται στη Λάρισα, σύζυγο του Ποσειδώνα και μητέρα του Αχαιού, του Φθία και του Πελασγού, στον Λάρισο, γιο του Πελασγού και έναν από τους πιθανούς ιδρυτές της πόλης, ενώ η ετυμολογική προσέγγιση συνδέει το όνομα με τη λέξη «λάας» (λίθος, λίθινη ακρόπολη) απ’ όπου προέρχεται και η λέξη «λαός».

5-α
Η σημερινή πόλη του Ηρακλείου, μέχρι τα νεότερα χρόνια ονομαζόταν Χάνδακας. Μετά την απελευθέρωση, αποφασίστηκε να πάρει το όνομα του αρχαίου επινείου της Κνωσού, του Ηρακλείου, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του Ιδαίου Ηρακλή. Ο τελευταίος ήταν ένας από τους πέντε μυθικούς Κουρήτες, πλάσματα της Κρήτης στα οποία η Ρέα εμπιστεύτηκε τον νεογέννητο Δία.

6-β
Κι όμως, η επικρατέστερη εξήγηση κάνει λόγο για αυτή την φοβερή παραφθορά, που οδήγησε την αρχαία Ιωλκό να μετονομαστεί σε Βόλο. Άλλες ερμηνείες μιλούν για τον Φόλο, πλούσιο γαιοκτήμονα της τοπικής μυθολογίας, για την σλαβική θεότητα «Βόλος», αντίστοιχη της θεάς Δήμητρας (παλαιότερα η πόλη ονομαζόταν Δημητριάδα) και για την παραφθορά της ιταλικής λέξης «golfo» (κόλπος).

7-γ
Τα Ιωάννινα είναι η πιο «δύσκολη περίπτωση», καθώς κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά πού οφείλουν το όνομά τους. Για πρώτη φορά, το όνομα αναφέρθηκε σε μια χριστιανική σύνοδο τον 9ο αιώνα, ενώ η επικρατέστερη ερμηνεία μιλά για την Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στα ερείπια της οποίας στεγάζεται σήμερα το Δημοτικό Μουσείο. Άλλες εκδοχές μιλούν για κάποιον Ιωάννη, πρώτο οικιστή της πόλης, αλλά και για τους Ιωαννίτες ιππότες που κάποτε κατοίκησαν στο φρούριο της περιοχής.

8-α
Η ονομασία των Τρικάλων οφείλεται στην κόρη του Πηνειού, τη νύμφη Τρίκκα (ή Τρίκκη), προς τιμήν της οποίας χτίστηκε στην αρχαιότητα αυτή η πολιτεία. Γι’ αυτό και ο δήμος, ακόμη και σήμερα, αποκαλείται δήμος Τρικκαίων.

9-β
Ο χαλκός αποτέλεσε την βασική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους της περιοχής από την αρχαιότητα, γι’ αυτό και η επικρατέστερη εκδοχή ονοματοδοσίας αναφέρεται στα μεταλλεία της Χαλκίδας. Άλλη εκδοχή μιλά για την «χάλκη» ή «κάλκη», το πορφυρούχο κοχύλι από όπου οι Φοίνικες, πιθανοί οικιστές της περιοχής, προμηθεύονταν την πορφύρα.

10-β
Στην περιοχή που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Παιονία, η σημαντικότερη πόλη ήταν η Σίρις, όνομα που πιθανότατα σχετίζεται με τη λέξη «Σίριος», δηλαδή ήλιος. Ο Ηρόδοτος ανέφερε για πρώτη φορά την πόλη, και ονόμασε τους κατοίκους της Σιροπαίονες. Αργότερα, το όνομα άλλαξε σε Σίρα, Σίραι και Φέρραι, και τελικά Σέρραι, που όταν εγκαταλείφθηκε η καθαρεύουσα κατέληξε στην σημερινών ονομασία «Σέρρες».