Αθηναϊκές στοές: Ο (σκεπαστός) δρόμος είχε τη δική του Ιστορία

της Ηρώς Κουνάδη

Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους. Ο ατμοσφαιρικός (έως ελλιπής σε ορισμένες περιπτώσεις) φωτισμός τους. Η ρετρό αισθητική τους. Το άρωμα παλιάς Αθήνας που αποπνέουν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, σχεδόν όλες. Η αίσθηση καταφυγίου –από την βοή της πόλης, από τα μαζικά διασκεδαστήρια, από ό,τι τέλος πάντων αναζητά καταφύγιο ο καθένας– που παρέχουν. Η απόδειξη πως η εν Ελλάδι αρχιτεκτονική δημιουργία δεν πέθανε μαζί με τον Περικλή. Οι λόγοι για τους οποίους οι αθηναϊκές στοές ασκούν στους περισσότερους εξ ημών μια κάποια γοητεία είναι πολλοί –και διαφορετικοί για τον καθένα.

Η μικρή εγκυκλοπαίδεια της στοάς

Σε πείσμα του ευρύτατα διαδεδομένου μύθου, οι στοές δεν είναι «αθηναϊκή πατέντα», ούτε «μοναδικές στον κόσμο». Η Αθήνα απέκτησε τα πρώτα της σύγχρονα «σκεπαστά περάσματα» στα τέλη του 19ου αιώνα, και μάλιστα στα πρότυπα των δυτικοευρωπαϊκών πόλεων, όπως του Παρισιού και του Λονδίνου.

Οι παριζιάνικες στοές ξεκίνησαν να κατασκευάζονται στις αρχές του 19ου αιώνα, για λόγους εμπορίου και αναψυχής. Η Wikipedia έχει έναν πολύ ενδιαφέροντα κατάλογο με φωτογραφίες των σημαντικότερων στοών του Παρισιού, εδώ.

Σύμφωνα με τον Walter Benjamin, συγγραφέα του ανολοκλήρωτου έργου The Arcades Project, οι στοές δημιουργήθηκαν για να εξυπηρετήσουν «την αναζήτηση της απόλαυσης στην πόλη, μέσω περιπάτων και άλλων ψυχαγωγιών».

Στην Αθήνα, η πρώτη στοά ολοκληρώθηκε το 1883, στο 54 της οδού Ερμού, και ονομάστηκε στοά Μελά, προς τιμήν του επιχειρηματία της εποχής Βασίλη Μελά, στον οποίο ανήκε το τετραώροφο νεοκλασικό που σήμερα στεγάζει το κατάστημα H&M, «μετά της υαλοσκεπούς διόδου» του. Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία της εδώ.

Το βαρύ πυροβολικό: Οι στοές των αρχιτεκτόνων

Αν και το ζήτημα είναι μάλλον υποκειμενικό, με το χέρι στην καρδιά θα μπορούσαμε να πούμε ότι, αν όχι οι ωραιότερες, σίγουρα οι πλέον εντυπωσιακές από αρχιτεκτονικής άποψης στοές συγκεντρώνονται στους δρόμους που φιλοξενούν και τα επιβλητικότερα κτίρια της εποχής τους: Σταδίου, Πανεπιστημίου και Ακαδημίας. Κατά σειρά (πάντα υποκειμενικής) προτίμησης, οι έξι αγαπημένες μας στοές στην απόλυτη στοο-γειτονιά:


Στοά Αρσακείου: Η υπογραφή του Ερνέστου Τσίλλερ κοσμεί μία μόνο από τις στοές της Αθήνας. Αμφέβαλλε κανείς ότι αυτή θα ήταν η ωραιότερη; Η εντυπωσιακή γυάλινη οροφή της, και ο θόλος στο κέντρο της, αφήνουν το φως να διαχέεται άπλετο στον χώρο, στερώντας της λίγη από την σκοτεινή ομορφιά των υπόλοιπων στοών –αλλά χαλάλι. Πιάνουμε ένα από τα τραπεζάκια του Ορφέα, κάτω από τον θόλο, που βρίσκονται εδώ από το 1926, και χαζεύουμε την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική της και τον κόσμο που περνά.


Στοά Σπηρομήλιου: Μια κατηγορία μόνη της, η γνωστή πια ως City Link Στοά Σπύρου Μήλιου (η οποία, χάρη στην επιγραφή της, επικράτησε να λέγεται Σπυρομήλιου, σε μια λέξη) είναι η αισιόδοξη –ή μελαγχολική, αναλόγως πώς θα επιλέξετε να το δείτε– απόδειξη του πώς θα μπορούσαν να είναι σήμερα όλες οι αθηναϊκές στοές, αν δεν τις είχε προλάβει η κρίση. Η πολυέξοδη ανακαίνιση των αρχών της δεκαετίας των ‘00s έφερε πίσω τον αέρα της κοσμοπολίτικης στοάς, όπως τον περιέγραφαν οι εφημερίδες του Μεσοπολέμου, την εποχή που κατασκευαζόταν:

«…Εις τας πλευράς [της στοάς] θα υπάρχουν πλούσια καταστήματα, τα οποία θα προσδίδουν είς το σύνολον όψιν ευρωπαϊκού πασσάζ… Εντατική εκμετάλλευση υπογείου με κουρεία, μπαρ, στιλβωτήρια, μικροκαταστήματα, λουτρά, αίθουσα οπλομαχίας και γυμναστικής, καμπαρέ… Το μεγαλύτερο κινηματοθέατρο των Βαλκανίων “θαύμα συγχρονισμού και πολυτελείας… η τελευταία λέξις της αισθητικής οικοδομής”». Σαν να μην πέρασε μια μέρα.


Στοά Κοραή: Λιγότερο στυλιζαρισμένη από την Στοά Σπυρομήλιου, αλλά εξίσου «ζωντανή», η Στοά Κοραή, στην ομώνυμη πλατεία, είναι μια μίνι πόλη μέσα στην πόλη, με τα café της να απλώνουν τραπεζάκια κάτω από τα μπαλόνια-φωτιστικά της και τα μαγαζιά που πουλάνε παιχνίδια και χαριτωμένα αξεσουάρ να προσθέτουν έξτρα χρώμα στο ήδη κεφάτο σκηνικό της. Κέφι που έρχεται σε αντίθεση με την ζοφερή ιστορία του επιβλητικού κτιρίου της Εθνικής Ασφαλιστικής του 1938, που την φιλοξενεί, και που κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στέγασε στα υπόγειά του τα κρατητήρια της Komandatur.


Στοά Πραξιτέλους: Η μικρή στοά που φιλοξενεί το αγαπημένο Bartesera, στο 25 της Κολοκοτρώνη, σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Κουρεμένο, τη δεκαετία του 1920, με στόχο την «εναρμόνιση του κλασικισμού με τις νέες λειτουργικές και κατασκευαστικές συνθήκες», όπως αναφέρεται στην μελέτη του. Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία της εδώ.


Στοά Νικολούδη: Στο 41 της Πανεπιστημίου, ακριβώς απέναντι από την «τριλογία» του Τσίλερ, η στοά Νικολούδη είναι μικρούλα αλλά όμορφη, ανακαινισμένη ώστε να αποπνέει τον αριστοκρατικό αέρα της εποχής της. Η στοά σχεδιάστηκε το 1897 από τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Νικολούδη, φοιτητή ακόμα τότε στην Ecole des Beaux-Arts στο Παρίσι, και ολοκληρώθηκε το 1918.

Στοά του Βιβλίου: Πριν από το 1996, οπότε και ιδρύθηκε από την Ελληνική Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία (διαβάστε ολόκληρη την ιστορία της εδώ) τη λέγαμε Στοά Ορφέως. Είναι η στοά των βιβλιοπωλείων, του Υπογείου του Κουν και του όμορφου café που ονομάστηκε εύγλωττα Γράμμα και απλώνει τους αναπαυτικούς καναπέδες του πλάι στο άγαλμα της Αθηνάς. Επικοινωνεί εσωτερικά με την Στοά Αρσακείου, πράγμα που την καθιστά ό,τι κοντινότερο στην… αρχιτεκτονική εκδοχή του Inception: μια στοά μέσα σε μια στοά. 


Ιστορίες εγκατάλειψης: Οι όμορφες στοές που εύκολα ξαχάσαμε

Για κάθε ανακαινισμένη στοά-βιτρίνα, που διατηρεί το μεγαλείο της εποχής της σε συνδυασμό με την ζωντάνια και την κινητικότητα της σύγχρονης Αθήνας, υπάρχουν άλλες τόσες με εμφανή τα στοιχεία της εγκατάλειψης. Είναι εκείνες που αναδίδουν το ρετρό άρωμα μιας άλλης εποχής, στων οποίων τις βιτρίνες συναντάς κατά βάση μαγαζάκια που πωλούν γραμματόσημα και «τακούνια express» με ξεθωριασμένες νέον πινακίδες. Αυτές είναι, επίσης, που γεμίζουν γρηγορότερα με το κιτρινωπό χρώμα των ενοικιαστηρίων, και που περιμένουν υπομονετικά να περάσει η κρίση, για να πάρει σειρά η από καιρό προγραμματισμένη ανακαίνισή τους. Αν έχετε διάθεση για ένα ταξίδι στον χρόνο, ιδού μερικές από τις ωραιότερες:

Στοά Ειρηνοδικείου: Μια από τις ομορφότερες ημι-εγκαταλελειμμένες στοές, η Στοά του Ειρηνοδικείου, στη Λυκούργου 10, χτυπήθηκε επίσης από την εγκληματικότητα της περιοχής με αποτέλεσμα το 90% των καταστημάτων της να κλείσει. Μετά την μετακόμιση του Ειρηνοδικείου το 2010 και τα σχέδια ανακαίνισης που έπεσαν θύμα της κρίσης, η στοά –που είχε στο μεταξύ μετατραπεί σε έναν ακόμα χώρο αγοραπωλησίας ναρκωτικών στα πέριξ της Ομόνοιας– απλώς κλείνει με σιδεριές το απόγευμα, ενώ την ημέρα φιλοξενεί μόνο δύο τσαγκάρηδες, ένα χρυσοχοείο και ένα τυροπιτάδικο. Δείτε εδώ περισσότερες φωτογραφίες της εγκαταλελειμμένης στοάς.

Στοά Τρικούπη: Στο 5 της οδού Πατησίων, πήρε το όνομά της από το σπίτι του Χαρίλαου Τρικούπη που έζησε κάποτε εδώ. Οι παλιοί Αθηναίοι την θυμούνται ως Στοά της Πείνας, ή Στοά του Πιγκουίνου, από το ομώνυμο σουβλατζίδικο, που ακολούθησε την μοίρα των γειτονικών του καφενείων, ουζερί και μαγειρείων τα οποία έκλεισαν, το ένα μετά το άλλο, εν μέρει εξαιτίας της υποβάθμισης της περιοχής, και εν μέρει λόγω της οικονομικής κρίσης.


Στοά Πεσμαζόγλου: Στο 39 της Πανεπιστημίου, μία από τις πάλαι ποτέ δημοφιλέστερες στοές της πόλης, μπορεί να γλίτωσε από την γκετοποίηση της Ομόνοιας, δεν κατάφερε όμως να ξεφύγει και από τις επιπτώσεις της κρίσης. Τα καλοκαίρια οι ουρές που σχηματίζονται έξω από τα εκδοτήρια του Φεστιβάλ Αθηνών την επαναφέρουν στη ζωή, τον υπόλοιπο όμως χρόνο οι μόνοι που κρατιούνται ακόμα στις επάλξεις της είναι ο γιος του Νίκου Ξυλούρη, Γιώργος, ιδιοκτήτης του θρυλικού δισκοπωλείου που άνοιξε το 1978 ο πατέρας του, ένα κατάστημα οπτικών και ένα ταξιδιωτικό γραφείο.


Στοά Λαιμού: Στο 10 της Σταδίου, πλαί στο θρυλικό πια Galaxy, έχουν απομείνει ένα γερμανικό βιβλιοπωλείο, ένα κατάστημα ορθοπεδικών βγαλμένο από την παλιά Αθήνα, ένα μαγαζάκι με γραμματόσημα (σήμα κατατεθέν κάθε παλιάς αθηναϊκής στοάς), μια γιγάντια ταμπέλα «Αγορά Κοσμημάτων Ρολογιών» και το Mpimpero café να συναγωνίζονται τα κίτρινα πωλητήρια και ενοικιαστήρια που όσο πάνε και πληθαίνουν.


Στοά της Όπερας: Σε καλύτερη, σαφώς, μοίρα από τις προαναφερθείσες, χάρη στην κινητικότητα που της εξασφαλίζουν οι σινεφίλ που συρρέουν κάθε βράδυ στις αίθουσες του ομώνυμου σινεμά, η ιστορική Όπερα –που ξεκινά από το 57 της Ακαδημίας για να καταλήξει στην Ιπποκράτους– βλέπει κι αυτή τις βιτρίνες της να αδειάζουν και τα κίτρινα ενοικιαστήρια να πληθαίνουν. Πιο πρόσφατη απώλεια, η Λέσχη του Δίσκου, σημείο συνάντησης των λατρών της κλασικής μουσικής, που κάποτε ορκίζονταν στο όνομα αυτής εδώ της στοάς. Παρ’ όλα αυτά, βιβλιοπωλεία, δισκάδικα, μαγαζάκια που πωλούν γραμματόσημα εξακολουθούν να επιβιώνουν, κι αν σηκώσετε το βλέμμα ψηλά αποκλείεται να μην χαμογελάσετε με τη ρετρό αισθητική κάποιων πινακίδων που ακόμα επιβιώνουν: «Πρακτορείον ταξιδίων η Πατρίς. Μετανάστευσις, Τουρισμός» γράφει η μία, «στιλβωτήριο» η άλλη, «το ρυζόγαλο του Θέμη δεν παχαίνει, ομορφαίνει» μία τρίτη.

Extra bonus: 4 στοές που (πιθανότατα) δεν ξέρετε

Είναι άπειρες, ξεφυτρώνουν στα πιο απίθανα σημεία της πόλης, και συνήθως τις προσπερνάτε βιαστικά, χωρίς να προσέξετε τις εισόδους τους ή τα sui generis μαγαζάκια που κρύβονται στο βάθος τους. Ιδού τέσσερις εξ αυτών, για να ξεκινήσετε την εξερεύνηση την επόμενη φορά που θα έχετε χρόνο.

Στοά Ορφανίδου: Στο 39 της Σταδίου, είναι γνωστή και ως Στοά Κυπριακής Αγοράς, και ξεχειλίζει από μαγαζάκια που πωλούν γραμματόσημα, νομίσματα και εργαλεία για κάθε συλλέκτη που σέβεται τον εαυτό του. Δεν γλίτωσε από την μοίρα των ενοικιαστηρίων, παραμένει όμως ιδανική για χάζι στις βιτρίνες της.

Στοά Ρόμβης: Συνδέει το μικρό δρομάκι που έκανε διάσημο το Pure Bliss, με την Ερμού (στο νούμερο 36) κι είναι η πιο μυστική στοά της πόλης, καθότι κλείνει με πόρτα –η οποία όμως μένει ξεκλείδωτη και ανοίγει εύκολα και από τις δύο μεριές. Προφανώς, στο εσωτερικό δεν θα συναντήσετε κανένα ιδιαίτερο στέκι –θα σας μείνει, όμως, η χαρά της ανακάλυψης.

Στοά Θεμιστοκλέους 11: Αν την ξέρετε, είναι γιατί έχετε έρθει συστημένοι στον Καφενέ-Ουζερί, για τους απίθανους ψαρομεζέδες του, το ψητό χταποδάκι, τον παστό μπακαλιάρο ή το παστό χοιρινό από τη Μάνη, που αρωματίζουν κάθε μέρα την στοά, σε τιμές παλιάς Αθήνας (στα 10-12€ το άτομο). Αν δεν την ξέρετε, καιρός να την ανακαλύψετε.

Στοά Λεωχάρους: Άλλη μία γαστρονομικού ενδιαφέροντος στοά, απέναντι από το Αστυνομικό Τμήμα Ακροπόλεως, φιλοξενεί το παραδοσιακό ουζερί του Μάνου, που αγαπά τον Καζαντζίδη –θα το καταλάβετε από τις μουσικές καθώς πλησιάζετε, κι από τις φωτογραφίες στους τοίχους όταν θα έχετε πια φτάσει– και μαγειρεύει ένα καταπληκτικό κοκκινιστό, το οποίο σερβίρει προς μόλις 5€.