Αστερι(ξ) ετών 50

 της Ηρώς Κουνάδη

«Το 50 π.Χ. όλη η Γαλατία βρίσκεται υπό ρωμαϊκή κατοχή. Όλη; Όχι! Ένα χωριό ανυπόταχτων Γαλατών αντιστέκεται ακόμη, και θα αντιστέκεται για πάντα στους εισβολείς». Ή μήπως το θυμάστε έτσι: «Βρισκόμαστε στο 50 π.Χ. Όλη η Γαλατία είναι κάτω από Ρωμαϊκή κατοχή... Όλη; Όχι! Ένα χωριό που το κατοικούνε αδιόρθωτοι Γαλάτες αντιστέκεται ακόμα και θ’ αντιστέκεται πάντα στον καταχτητή»; Θα μπορούσαμε να μαντέψουμε την ηλικία σας από την απάντησή σας. Θα μπορούσαμε, επίσης, να μαντέψουμε ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην αναγνώρισε τις παραπάνω γραμμές ως ένα από τα πρώτα αναγνώσματά του.

Όσο απίστευτο και αν ακούγεται, έχουν περάσει πενήντα χρόνια από την πρώτη φορά που γράφτηκαν αυτές οι γραμμές. Πενήντα ολόκληρα χρόνια, 33 άλμπουμ, 325 εκατομμύρια αντίτυπα σε πωλήσεις, περισσότερες από 100 διαφορετικές γλώσσες, 462 λίτρα σινικής μελάνης και… 2.211 λίτρα μπύρας αν πιστέψουμε το εξώφυλλο του Αστερίξ και Κλεοπάτρα του 1965.

50 χρόνια Ιστορία
Τα ημερολόγια έδειχναν 29 Οκτωβρίου του 1959 όταν κυκλοφορούσε το πρώτο τεύχος του γαλλικού περιοδικού Pilote, πνευματικό παιδί των René Goscinny και Albert Uderzo. Στη σελίδα 20 φιγουράριζε ένας ξανθός, κοντός ήρωας με μεγάλη μύτη και το κράνος με τα φτερά των γαλλικών Gauloises, που, σύμφωνα με τις μεταγενέστερες μελέτες δύο Ολλανδών καθηγητών Κλασσικής Φιλολογίας και Αρχαίας Ιστορίας, των Rene Van Royen και Sunnyva Van Der Vegt, ήταν μία από τις λίγες ιστορικές ανακρίβειες του κόμικ, καθότι κανένας Γαλάτης δεν εθεάθη ποτέ να φορά κράνος με φτερά την εποχή που η μόδα πρόσταζε κράνη με κέρατα ζώων. Ήταν ο Αστερίξ ο Γαλάτης, κι αυτό ήταν το ξεκίνημα μιας πορείας 50 χρόνων.

Μιας πορείας γεμάτης ταξίδια, μαγικούς ζωμούς (ή μήπως τα θυμάστε φίλτρα;), ετοιμοπαράδοτα μενίρ, άγριους καυγάδες και ξέφρενα φαγοπότια. Με αγριογούρουνα, πάντα. Μιας πορείας γεμάτης θαυμαστές που συμφωνούν πως είναι τρελοί αυτοί οι Ρωμαίοι, πως υπάρχουν και ευγενείς πειρατές που μιλούν άπταιστα τη λατινική και πως όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη. Μιας πορείας ιστορικής όσο τα ιστορικά γεγονότα που εκτυλίσσονται στη ραχοκοκαλιά της, και τα οποία έχουν μπει και ξαναμπεί κάτω από τα μικροσκόπια αρχαιολόγων κι ερευνητών, με ελάχιστες ανακρίβειες να διαπιστώνονται.

Κι αν το γαλατικό χωριό που θα αντιστέκεται πάντα στον κατακτητή δεν υπήρξε τελικά ποτέ, γιατί τα απομνημονεύματα του Ιούλιου Καίσαρα αναφέρουν μιαν άλλη φυλή να ζει στο Βορρά της Γαλατίας, στην περιοχή που σήμερα λέμε Βρετάνη, και όχι σε χωριά αλλά σε πόλεις, μικρή σημασία έχει. Γιατί ο συμβολισμός του πέρασε το τεστ του χρόνου, των 50 χρόνων για την ακρίβεια, κι αποδείχθηκε πιο πραγματικός από οποιαδήποτε ιστορική πραγματικότητα. Alea jacta est (*)

50 χρόνια χαρακτήρες
Πόσους μπορείτε να θυμηθείτε; Σύμφωνα με την επίσημη εγκυκλοπαίδεια θα έπρεπε να ξέρετε 32 Γαλάτες, 46 Ρωμαίους και 27 «άλλους» –πειρατές, Βέλγους, Κορσικανούς, Έλληνες, Βρετανούς, Ίβηρες και Αιγύπτιους. Θυμάστε, ας πούμε, τον Instantmix, το Γαλάτη ιδιοκτήτη εστιατορίου στη Ρώμη που ονειρεύεται να ανοίξει ένα ρωμαϊκό εστιατόριο στη Γαλατία; Ή τον Avoranfix, που χάριν της ισπανικής μετάφρασης έγινε… Gangsterix, τον έμπορο χρυσών δρεπανιών με το ύφος μαφιόζου και εγκέφαλο της απαγωγής του ξάδερφου του Οβελίξ, Μεταλουργίξ;

Ολοκληρωμένοι ακόμη κι εκείνοι που εμφανίζονται ελάχιστα, σε μία και μοναδική ιστορία, με τα ονόματά τους σχόλια επί των προσωπικοτήτων, αλλά μακράν του να είναι μονοδιάστατοι, οι χαρακτήρες υπακούουν πολλές φορές στα κλισέ της φυλής τους –κάπως πρέπει να βγει και το πολιτικά μη ορθό χιούμορ που τόσο αγαπάμε– αλλά τα καταρρίπτουν άλλες τόσες, γιατί πάνω απ’ όλα είναι περσόνες, ξεχωριστές και μοναδικές. Sui generis. Ακριβώς όπως ο Αστερίξ. Το κόμικ. Και ο χαρακτήρας.

50 χρόνια… Βαβέλ
Μια που το έφερε η κουβέντα, θυμάστε τις διαφορετικές εκδοχές των ελληνικών ονομάτων, που άλλαζαν καθώς τα δικαιώματα περνούσαν από τη μια εκδοτική εταιρεία στην άλλη; Ο Παλαιοντολογίξ έγινε Μαθουσαλίξ στη μετάφραση της Μαμούθ Κόμικς, που πήρε τα δικαιώματα από τις Εκδόσεις Ψαρόπουλου, τα πρώτα τεύχη των οποίων είχε μεταφράσει ο Κώστας Ταχτσής. Σε αυτόν οφείλεται η απόδοση του ονόματος του Ιντεφίξ σε «Κατρουλίξ» –το γαλλικό λογοπαίγνιο με την «έμμονη ιδέα» (idée fixe) των Γάλλων με τα κατοικίδιά τους χάθηκε στη μετάφραση, όταν ο επόμενος μεταφραστής αποφάσισε να αποκαταστήσει την τιμή του αξιαγάπητου τετράποδου, αφήνοντας το όνομά του αμετάφραστο.

Ο αρχηγός του χωριού μετονομάστηκε από Μοναρχίξ σε Μαζεστίξ. Το γαλλικό όνομά του Abraracourcix ήταν ένα πετυχημένο μεν δύσκολο να αποδοθεί δε σχόλιο κατά της μοναρχίας: à bras raccourcis σημαίνει «με σταυρωμένα χέρια», ανίκανος, αυτός που δεν κάνει τίποτα. Ο Κακοφωνίξ, πάλι, που λέγεται Κακοφωνίξ και στην αγγλική μετάφραση, στα γαλλικά ονομάζεται Assurancetourix, από το assurence tout risque, ασφάλιση κατά παντός κινδύνου.

50 χρόνια φυλές
Οι Γότθοι αποτελούνται από πολλές φυλές που πολεμούν μεταξύ τους και κυκλοφορούν παντού με το κράνος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ελβετοί έχουν μανία με την καθαριότητα και τις κλεψύδρες και σέβονται πάνω απ' όλα το τραπεζικό απόρρητο, οι Βρετανοί πίνουν ό,τι και αν γίνει κάθε απόγευμα στις 5 ακριβώς ζεστό νερό με μια σταγόνα γάλα, πίνουν χλιαρή μπύρα και τρώνε άνοστα βραστά φαγητά. Οι Έλληνες τρώνε "γεμιστά αμπελόφυλλα", πίνουν ρετσίνα και έχουν πάντα έναν ξάδερφο για κάθε δουλειά και οι Βέλγοι μιλάνε με περίεργη προφορά. Το χιούμορ του Αστερίξ δεν ήταν ποτέ politically correct: η εποχή δεν του το επέβαλλε, και η αμερικανική λογοκρισία, αφού δεν την αφορούσε, δεν έτεινε ποτέ το ψαλίδι της κατά τη μεριά του. Γι’ αυτό το λατρεύουμε.

50 χρόνια Linguaphone
Αστερικάκης στα Κρητικά, Αστερίκον στα Ποντιακά, Αστερίκκος στα Κυπριακά και Αστερίκιος στα Αρχαία Ελληνικά. Αν νομίζετε ότι αυτά είναι όλα, υπάρχουν σελίδες επί σελίδων στο internet για να σας διαψεύσουν. Από Κινέζικα μέχρι Φαρσί, και από Εσπεράντο μέχρι όλες τις διαλέκτους της Ισπανίας, ο Αστερίξ μιλάει στα 50 του περισσότερες από 100 γλώσσες, κι αυτό το site έχει το αρχικό κειμενάκι –«το 50 π.Χ. όλη η Γαλατία…»– σε όλες, για να ξεσκονίσετε τις γνώσεις σας. «Ολυμπιάδι πρώτη και ογδοηκοστή και εκατοστή (τουτέστιν έτει 52 προ Χριστού) η πάσα Γαλατία υπό των Ρωμαίων κατέχεται. Απαξάπασα; Ου μην…» ή μήπως «Είμαστε στα 50 π.Χ. Ολάκερη τη Γαλατία οι Ρωμαίοι τη-ν-έχουνε ποταγμεένη... Ολάκερη είνα; Ψόματα!»;

50 χρόνια cameos
Ο Sean Connery αυτοπροσώπως «παίζει» τον μυστικό πράκτορα του Καίσαρα στην Οδύσσεια του Αστερίξ του 1981, ο Ζακ Σιράκ είναι ο φιλελεύθερος μάνατζερ που προσπαθεί να εισαγάγει τον "ιό της κερδοσκοπίας" στο γαλατικό χωριό στο Οβελίξ και Σία, που γραφόταν όταν εκείνος έκανε τα πρώτα του πολιτικά βήματα, το 1976, ενώ οι Beatles είναι οι Βρετανοί βάρδοι που μοιράζουν αυτόγραφα στον Αστερίξ στους Βρετανούς, του 1966.

Δεν τους είχατε προσέξει; Είναι κι αυτό ένα από τα μυστικά όπλα της γοητείας του Αστερίξ: λογοπαίγνια, μικρές σχεδιαστικές λεπτομέρειες –οι δημιουργοί του κόμικ, Goscinny και Uderzo, εμφανίζονται σαν ανάγλυφα στο background ενός καρέ στο Αστερίξ στους Ολυμπιακούς Αγώνες– και στιγμιαίο κλείσιμο του ματιού στον αναγνώστη αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του χιούμορ που ακριβώς επειδή είναι τόσο υποδόριο μπορεί σε πρώτη ανάγνωση –ίσως και σε δεύτερη– να μην το πιάσει το μάτι.

Θέλετε κι άλλα; Ο Kirk Douglas είναι ο χαρακτήρας που μοιάζει με τον Σπάρτακο στη Γαλέρα του Οβελίξ του 1996, οι Ντυπόν και Ντιπόν, οι ντετέκτιβ του Τεν Τεν εμφανίζονται στο Αστερίξ (το μαντέψατε) στους Βέλγους του 1979 και ο Jean Graton, δημιουργός του Michel Vaillant, εμφανίζεται στο Χρυσό Δρεπάνι του 1962 σαν οδηγός αγωνιστικού άρματος.

50 χρόνια γιορτή
Κι αν δεν είναι όλα αυτά αφορμή για να γιορτάσουμε, τότε τι είναι; Το Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας και η Μαμούθ Κόμιξ έχουν προγραμματίσει μια σειρά εκδηλώσεων, που ξεκινούν σήμερα, 22/10, και κορυφώνονται την επόμενη εβδομάδα, στις 29 Οκτωβρίου, ημερομηνία της επίσημης επετείου της πρώτης δημοσίευσης του στριπ που τα ξεκίνησε όλα στο περιοδικό Pilote. Τότε αναμένεται και η παγκόσμια κυκλοφορία ενός ολοκαίνουριου άλμπουμ, το περιεχόμενο του οποίου κρατιέται μέχρι στιγμής επτασφράγιστο μυστικό.

Μέχρι τότε, ραντεβού στο Γαλλικό Ινστιτούτο (Σίνα 31, Κολωνάκι) σήμερα στις 19.00 για τη συζήτηση με θέμα «Αsterix και bande dessinee, ένα παγκόσμιο φαινόμενο» στην οποία θα συμμετέχουν ο σχεδιαστής του Λούκυ Λουκ Achdé, και οι Άρης Μαλανδράκης, Στάθης, Γιάννης Σκαρπέλος και Χρήστος Χωμενίδης και στις 21.00 για τα εγκαίνια της έκθεσης «Τα 50 χρόνια του Αστερίξ, ο Γαλάτης ήρωάς μας» που θα διαρκέσει έως τις 7 Νοεμβρίου.

Θα σας δούμε εκεί, μα τον Τουτάτη!

(*) Ο κύβος ερρίφθη