Έλληνες ευεργέτες: Έξι εξέχουσες προσωπικότητες

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Την εποχή που διανύουμε ο χαρακτηρισμός «εθνικός ευεργέτης» μοιάζει τόσο μακρινός, που για να μπορέσουμε να βρούμε πρόσωπα τα οποία χαρακτηρίστηκαν έτσι θα πρέπει να ανατρέξουμε… αιώνες πίσω. Σε εποχές όπου διάφοροι Έλληνες κατάφεραν μέσω του επιχειρηματικού τους μυαλού να συγκεντρώσουν μεγάλη περιουσία την οποία – παραδόξως, θα έλεγε κάποιος σήμερα – διέθεσαν στο ελληνικό κράτος για φιλανθρωπικούς, αναπτυξιακούς και πάσης φύσεως σκοπούς. Με αρκετή νοσταλγία λοιπόν, θυμόμαστε μερικές από τις προσωπικότητες οι οποίες σε περιόδους κρίσης… έβαλαν πλάτη.

Ευάγγελος Ζάππας (1800–1865)

Γεννημένος στο χωριό Λάμποβο της Βόρειας Ηπείρου, ο Ευάγγελος Ζάππας υπήρξε γιος ενός από τους πιο σημαντικούς εμπόρους της περιοχής, του Βασίλη Ζάππα. Αφού αρνήθηκε την χρηματική αποζημίωση για τους ήρωες της Επανάστασης, στην οποία ο ίδιος προσέφερε πολλά, μετανάστευσε στο Βουκουρέστι και αργότερα εγκαταστάθηκε στη Βλαχία. Εκμεταλλευόμενος μοναστηριακά κτήματα κοντά στο Βουκουρέστι, απέκτησε τεράστια περιουσία, ενώ κύριος αποδέκτης των ευεργεσιών του ήταν η Ελλάδα. Συγκεκριμένα, ίδρυσε το 1850 την γεωργική, βιομηχανική και τεχνική έκθεση «Νέα Ολύμπια», ενώ το 1856 προσέφερε τετρακόσια μερίσματα της εταιρείας του, "Εθνική Ατμοπλοΐα" στον βασιλιά Όθωνα, ώστε τα κέρδη να χρησιμοποιηθούν για την Ολυμπιάδα και τα βραβεία των νικητών.

Η τελευταία ίσως να αποτελεί και την πιο σημαντική προσφορά του Ευάγγελου Ζάππα στην Ελλάδα. Μάλιστα, το 1859 κατάφερε να αναβιώσει τους Αγώνες στην πλατεία Λουδοβίκου (τη σημερινή πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως ή Κοτζιά). Απεβίωσε το 1865 αφήνοντας ένα μεγάλο χρηματικό πόσο, με το οποίο χρηματοδοτήθηκαν οι Ολυμπιακοί του 1870 και του 1875 οι οποίοι έγιναν στο Παναθηναϊκό Στάδιο, το οποίο ο ίδιος είχε αναστυλώσει. Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων για πρώτη φορά από την αρχαιότητα, έθεσε της βάσεις για τους διεθνείς Ολυμπιακούς του 1896 από τον βαρώνο ντε Κουμπερτέν και την τότε νεοϊδρυθείσα Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Ο Ζάππας επίσης χρηματοδότησε τη δημιουργία του γνωστού Ζαππείου Μεγάρου, το οποίο μέχρι σήμερα κοσμεί το κέντρο της πόλης.

Γεώργιος Αβέρωφ (1818-1899)

Γεννημένος στο Μέτσοβο, ο Αβέρωφ πήρε από νωρίς τον δρόμο της ξενιτιάς και έτσι σε ηλικία μόλις 19 ετών εγκαταστάθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου, κοντά στον αδερφό του. Εκεί ανέπτυξε με τα χρόνια επιχειρηματική δραστηριότητα και εγκαταστάθηκε εν τέλει στην Αλεξάνδρεια όπου έστησε επιχείρηση εισαγωγών εξαγωγών. Έχοντας την αποκλειστικότητα του εμπορίου υφασμάτων στο Σουδάν, ο Αβέρωφ έφτασε το 1870 να αποτελεί τον μεγαλύτερο έμπορο της Αιγύπτου. Απέκτησε τεράστια περιουσία και βοήθησε την ελληνική κοινότητα στην Αλεξάνδρεια ιδρύοντας σχολεία και νοσοκομεία, όμως δεν έμεινε εκεί. Αφού αναδείχτηκε πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας συνεισέφερε στην αποπληρωμή των χρεών της και μεταξύ άλλων χορήγησε λεφτά για την επέκταση του Πολυτεχνείου, την αναμόρφωση του Παναθηναϊκού σταδίου, την ανέγερση των φυλακών Αβέρωφ, της σχολής Ευελπίδων, της γεωργικής σχολής της Λάρισας και του Ωδείου των Αθηνών. Η σημαντικότερη ευεργεσία του πάντως, δεν είναι άλλη από τη δωρεά περίπου δυόμισι εκατομμυρίων χρυσών φράγκων στο Πολεμικό Ναυτικό της Ελλάδας, ποσό με το οποίοι ναυπηγήθηκε το περίφημο θωρηκτό Αβέρωφ, πρωταγωνιστής των Βαλκανικών Πολέμων.

Ανδρέας Συγγρός 1830 – 1899

Ο ρόλος του στα πολιτικά πράγματα της εποχής επικρίθηκε έντονα (είχε χαρακτηριστεί από τους αντιπάλους του μεταξύ άλλων ως επιδέξιος πολιτικάντης και χρυσοκάνθαρος), όμως κανείς δεν αμφισβήτησε το φιλανθρωπικό του έργο. Έχοντας αποκτήσει μεγάλη περιουσία παρέχοντας δάνεια με υπέρογκους τόκους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο Συγγρός διέθεσε μεγάλα ποσά υπέρ κοινωφελών και φιλανθρωπικών σκοπών. Κατασκεύασε μεταξύ άλλων το δημοτικό σχολείο Σκιάθου, τις φυλακές Συγγρού, το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, το παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας, το αρχαιολογικό μουσείο των Δελφών, την αριστερή πτέρυγα του Ευαγγελισμού. Με την διαθήκη του κληροδότησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο ελληνικό κράτος για την κατασκευή και την οικονομική ενίσχυση νοσοκομείων όπως το «Ανδρέας Συγγρός», το Πτωχοκομείο Αθηνών, το Δρομοκαΐτειο, το Αμαλίειον ορφανοτροφείο, αλλά και την κατασκευή σχολείων και άλλων δημόσιων κτιρίων. Θεωρείται ότι υπήρξε ο ισχυρότερος άντρας της εποχής του μετά τον Βασιλιά Γεώργιο Α΄.

Απόστολος Αρσάκης 1792-1874

Γεννημένος στη Χοταχόβα της Βόρειας Ηπείρου, ο Αρσάκης διακρίθηκε από νωρίς χάρη στην εξαιρετική ευφυΐα του, την εκπληκτική του γλωσσομάθεια και την αναγνωρισμένη με μεγάλου κύρους πτυχία μόρφωσή του. Τα προσόντα αυτά τα οποία αρχικά του άνοιξαν τις πύλες για να μπει στη διπλωματική υπηρεσία του ηγεμόνα της Βλαχίας, να διοριστεί υπουργός εξωτερικών στη Ρουμανία και στη συνέχεια να αντικαταστήσει τον δολοφονημένο πρωθυπουργό Καρατζίο στον πρωθυπουργικό θώκο. Από το 1886, όταν και αποχώρησε από την ενεργό πολιτική δράση ξεκίνησαν και οι πρώτες του δωρεές. Με δικές του δαπάνες βοήθησε στην αποπεράτωση του Μεγάρου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας επί της οδού Πανεπιστημίου, ενώ τα χρήματα τα οποία στην συνέχεια παραχώρησε την ανέδειξαν και της χάρισαν λαμπρές προοπτικές. Στο κτίριο της Εταιρείας στεγάστηκε το Λύκειο Θηλέων, γόνων ευκατάστατων οικογενειών, το σημερινό «Αρσάκειο». Όντας βαθιά θρησκευόμενος, φρόντισε να χτιστεί μέσα στο Αρσάκειο ο ιερός ναός της Αγίας Αναστασίας, ενώ στο χωριό Παραϊπάνι της θετής του πατρίδας ανήγειρε κτίριο το οποίο στέγασε το δημοτικό σχολείο. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ανέγειρε με δικές του δαπάνες ένα ακόμα σχολείο, αυτή τη φορά στη γενέτειρά του.

Ιωάννης Βαρβάκης 1745-1825

Ο «πειρατής με το χαβιάρι» όπως χαρακτηρίστηκε για την ενασχόλησή του με το εμπόριο ενός είδους το οποίο τον έκανε πάμπλουτο, αλλά και για το κούρσεμα τουρκικών πλοίων ως αυθεντικός νησιώτης (ήταν γεννημένος στα Ψαρά) εντάχθηκε στη δύναμη του ρωσικού ναυτικού στον Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1768. Οι υπηρεσίες του προς τη Ρωσία ήταν αυτές οι οποίες του εξασφάλισαν την προνομιακή άδεια αλιείας στην Κασπία Θάλασσα από την τσαρίνα Αικατερίνη. Μέσα σε λίγα χρόνια έγινε πάμπλουτος από την αλιεία οξύρρυγχου και το εμπόριο του χαβιαριού και διέθεσε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για κοινωφελή έργα στο Αστραχάν της Ρωσίας. Όμως ο Βαρβάκης, δεν ξέχασε ούτε στιγμή την πατρίδα του, την οποία και βοήθησε ποικιλοτρόπως. Υπήρξε από τους βασικούς χρηματοδότες του Καποδίστρια, βοήθησε οικονομικά και όχι μόνο τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας, και εξόπλισε με δικά του έξοδα τους ομογενείς που πολέμησαν στο πλευρό του Υψηλάντη. Βοήθησε στον αγώνα των Ψαριανών συμπατριωτών του, ενώ στην διαθήκη του κληροδότησε 1.000.000 ρούβλια για την ίδρυση του Βαρβάκεου Λυκείου, την δημιουργία της κλειστής αγοράς, γνωστής πλέον ως «Βαρβάκειου», την συντήρηση άπορων οικογενειών και την εξαγορά εκατοντάδων Ελλήνων αιχμαλώτων.

Η πρόσφατη ταινία του Γιάννη Σμαραγδή «Ο Θεός αγαπάει το Χαβιάρι» είναι βασισμένη στην εμβληματική του φιγούρα.

Κωνσταντίνος Μπέλλιος 1772 - 1838

Ο Βαρόνος Κωνσταντίνος Βέλλιος ( ή Μπέλλιος), όπως αναφέρει στη διαθήκη του, «είδε το πρώτο φως της ημέρας στη Βλάστη της Δυτικής Μακεδονίας» το 1772. Ύστερα από μια σύντομη διαμονή στην Κωσταντινούπολη, εγκαταστάθηκε εν τέλει στην Αυστροουγγαρία, όπου απέκτησε ιδιαίτερη μόρφωση και έκανε μεγάλη σταδιοδρομία στο εμπόριο και τις τραπεζικές εργασίες. Τα αμέτρητα πλούτη του τον κατέστησαν μεγάλο οικονομικό παράγοντα της Βιέννης, όμως ούτε αυτός ξέχασε ποτέ την πατρίδα του. Διέθεσε τεράστια ποσά για την αναγέννηση του ελληνικού κράτους, ιδρύοντας την Αρχαιολογική Εταιρεία στην Αθήνα το 1837, το δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών «ΕΛΠΙΣ» και τον οικισμό Νέα Πέλλα Αταλάντης Λοκρίδος. Διεξήγαγε εράνους σε Βουκουρέστι και Βιέννη συγκεντρώνοντας σεβαστά ποσά τα οποία έστελνε στην ελληνική κυβέρνηση για ανέγερση σχολείων και νοσοκομείων, ενίσχυσε οικονομικά την Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία, δώρισε 1837 σπάνια βιβλία για τη Νέα Πέλλα, τα οποία αργότερα αφέθηκαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ενώ ενίσχυσε οικονομικά και την Ελληνική Επανάσταση του 1821.