Αβάνα: Η μητρόπολη με τα χίλια πρόσωπα

Φτάνοντας στην Αβάνα, το μόνο που ξέραμε ήταν ότι είχαμε στη διάθεσή μας δύο εβδομάδες –και ότι έπρεπε να δούμε όσα περισσότερα μέρη γινόταν. Χωρίς πρόγραμμα, χωρίς προκαθορισμένο δρομολόγιο, χωρίς κρατήσεις σε δωμάτια. Καλύτερα έτσι.

Ο ταξιτζής μας από το αεροδρόμιο εκτελεί χρέη ταξιδιωτικού πράκτορα, για να μας βρει δωμάτιο περασμένα μεσάνυχτα στην πόλη. Η μόνη προετοιμασία που κατέληξα πως θα έπρεπε να είχα κάνει ήταν να ακούσω, έστω μία φορά, την προφορά των Κουβανών. Πολύ θα ήθελα να καταλαβαίνω τι έλεγε. Μικρό το κακό. Την επόμενη μέρα είχα συνηθίσει.

Βρίσκουμε δωμάτιο σχεδόν αμέσως. Σε ένα τυπικότατο –όπως θα διαπίστωνα στη συνέχεια– casa particular στο κέντρο της πόλης. Ήτοι, το σπίτι μιας οικογένειας που νοικιάζει ένα περισσευούμενο δωμάτιο σε τουρίστες. Η διαρρύθμιση των σπιτιών, με την εσωτερική αυλή και τα δωμάτια να την περιβάλλουν, είναι τέτοια που επιτρέπει απόλυτη αυτονομία –κάπως σαν ενοικιαζόμενα δωμάτια, χωρίς τον πληθυντικό.

Η άλλη μας επιλογή ήταν κάποιο απρόσωπο, ακριβό ξενοδοχείο στο οποίο το προσωπικό δεν επιτρέπεται να συνδιαλέγεται με τους τουρίστες –πέραν της προφανούς εξυπηρέτησης και του τυπικού σέρβις. Το σκεφτόμουν καθώς η γλυκύτατη οικοδέσποινά μας καθόταν στην κουνιστή της πολυθρόνα και μας έλεγε ότι ήμασταν οι πρώτοι Έλληνες που την επισκέπτονταν, τι να προσέξουμε στην Αβάνα, ποια αξιοθέατα είναι ανοιχτά ποιες ώρες, πού να πάμε να φάμε και τι να δούμε, και ανατρίχιαζα.

Η Αβάνα μας καθήλωσε. Μεγαλούπολη με όλα τα προβλήματα αλλά και τις χάρες των αντίστοιχων δυτικών, ξεχωρίζει για τη ζωντάνια της, τα χρώματά της, τις μουσικές που πλημμυρίζουν κάθε γωνία, κάθε δρόμο, κάθε πλατεία. Γεμάτη ιστορία που αποτυπώνεται σε αμέτρητα κτίρια και μνημεία, αλλά και παρακμή, που, όταν δεν τη βλέπεις στα ετοιμόρροπα σπίτια και τους κατεστραμμένους δρόμους, τη νιώθεις στο βλέμμα ορισμένων κατοίκων της. Αλλά είπαμε, κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις.

Στο κέντρο της πόλης, το Καπιτώλιο σηματοδοτεί το σημείο εκκίνησης κάθε πιθανής και απίθανης διαδρομής. Κατάλευκο και μεγαλοπρεπές, μικρογραφία του αντίστοιχου αμερικανικού, περιστοιχίζεται από το υπέροχο κεντρικό πάρκο, με τους πανύψηλους φοίνικες, και μερικούς από τους κεντρικότερους δρόμους της πόλης.

Λίγο πιο κάτω, το δημοφιλέστατο paseo del Prado παραδίδει μαθήματα πολεοδομίας στις σύγχρονες δυτικές μητροπόλεις. Ένας πεζόδρομος έργο τέχνης, γεμάτος κόσμο που πηγαινοέρχεται αμέριμνα, που δεν περνά ποτέ βιαστικά, που ξαπλώνει στα μαρμάρινα παγκάκια για να απολαύσει τον ήλιο. Έναν ήλιο εκτυφλωτικό, οι ακτίνες του οποίου φιλτράρονται από τα καταπράσινα φύλλα των δέντρων που περιστοιχίζουν τον πεζόδρομο σε όλο του το μήκος και αντανακλώνται στη μαρμάρινη επιφάνειά του για να τον γεμίσουν με ένα κιτρινοπράσινο φως τόσο γλυκό, που δύσκολα πιστεύεις ότι είναι φυσικό –ειδικά σε μια πολύβουη πρωτεύουσα.

Ξεκινώντας από το κεντρικό πάρκο, ένας άλλος πεζόδρομος συνδέει το Καπιτώλιο με την παλιά πόλη, ή Havana Vieja. Το αποικιακό κομμάτι της πόλης, χαρακτηρισμένο Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO, είναι για πολλούς, κατοίκους και επισκέπτες, η ωραιότερη περιοχή της κουβανικής πρωτεύουσας. Και όχι άδικα.

Γεμάτη μεγαλοπρεπή αποικιακά κτίρια, λιθόκτιστες πλατείες, γραφικά σοκάκια και γειτονιές πλημμυρισμένες χρώμα, η παλιά Αβάνα συγκεντρώνει μερικές από τις ομορφότερες εικόνες της Κούβας. Αν καταφέρεις να αγνοήσεις τις ορδές των τουριστών που πλημμυρίζουν κάθε πιθανό και απίθανο σημείο, περιδιαβαίνοντας τα σοκάκια της νιώθεις ότι ταξιδεύεις στο χρόνο, ότι περιπλανιέσαι σε μια μεσαιωνική ευρωπαϊκή πόλη, που μοιάζει τόσο γνώριμη και τόσο διαφορετική από τις υπόλοιπες ταυτόχρονα.

Εδώ μπορείτε να θαυμάσετε το μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό, κτισμένο από τους Ισπανούς το 17ο αιώνα, με την μπαρόκ πρόσοψη, τους ασύμμετρους πύργους και τη γραφική πλατεία που τον περιστοιχίζει, τα Μουσεία Επανάστασης, Καλών Τεχνών, Νομισματικό, Αποικιακής Τέχνης, Φυσικής Ιστορίας και Jose Marti –το σπίτι όπου γεννήθηκε ο εθνικός ποιητής και πρωτεργάτης της επανάστασης κατά των Ισπανών–, το δωμάτιο όπου ο Hemingway έγραψε το μυθιστόρημα ”Ο Γέρος και η Θάλασσα” στο ξενοδοχείο Ambos Mundos, τα τείχη που προστάτευαν την πόλη από τις επιδρομές των πειρατών το 17ο αιώνα, την ορθόδοξη εκκλησία και το φρούριο San Salvador de la Punta, στη γωνία που σχηματίζουν το paseo del Prado και η Malecon στη δυτική είσοδο του λιμανιού της Αβάνα.

Η ίδια η Malecon, η παραλιακή λεωφόρος που ακολουθεί την ακτογραμμή σε μήκος επτά χιλιομέτρων, αποτελεί αξιοθέατο και σήμα κατατεθέν της πόλης. Οι κάτοικοι της Αβάνας λένε πως εδώ χτυπάει η καρδιά της πόλης τους. Και έχουν δίκιο. Το τείχος που επιβλέπει τα κύματα του Ατλαντικού φιλοξενεί κάθε ώρα της ημέρας πλήθος επισκεπτών που απολαμβάνουν τη θέα, ντόπιων που συζητούν ζωηρά μεταξύ τους, παιδιών που παίζουν με τα κύματα, ζευγαριών που εκμεταλλεύονται το ρομαντικό σκηνικό για φιλιά και όρκους αιώνιας αγάπης, ιερέων που κάνουν τελετές τις τοπικής θρησκείας, Santeria.

Διασχίζοντας τη Malecon, καταλήγουμε στο Vedado, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της πόλης. Art deco κτίρια, ακριβά ξενοδοχεία, συμπεριλαμβανομένου του δημοφιλέστατου Nacional, εστιατόρια και καζίνο συνθέτουν το προφίλ μιας από τις αριστοκρατικότερες συνοικίες της πόλης. Ενδιαφέρον εδώ παρουσιάζουν το Πανεπιστήμιο της Αβάνας, το Εθνικό Θέατρο, το κοιμητήριο Χριστόφορος Κολόμβος, κτισμένο το 1876, και το πάρκο 21 & Κ.

Στην απέναντι μεριά του κόλπου της Αβάνας, στο λοφάκι που λέγεται Casablanca, δεσπόζει, από το 1958, ένα άγαλμα του Χριστού, ανάλογο με αυτό του Corcovado στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Δεν πρόλαβα να το δω από κοντά. Κάθε μέρα, γύρω στις 4 το απόγευμα, το sightseeing μας διακοπτόταν από κάποιο live ή κάποιον Κουβανό barman που προσφερόταν να μας φτιάξει ”το καλύτερο μοχίτο που είχαμε πιει στην Αβάνα”. Και βέβαια δε συνεχιζόταν παρά την επόμενη μέρα το πρωί.

Η live σκηνή, αλλά και η νυχτερινή ζωή γενικότερα –αν μπορείς να χαρακτηρίσεις ”νυχτερινή” τη ζωή που ξεκινά νωρίς το απόγευμα και κρατάει μέχρι το πρωί– είναι από τις καλύτερες, αλλά και τις πλέον χρονοβόρες, δραστηριότητες στην Αβάνα. Δεδομένου ότι κάθε γειτονιά, κάθε δρόμος και κάθε πλατεία είναι γεμάτα μουσική, όλα τα bar –ιδιαίτερα αυτά της παλιάς πόλης και του Vedado– φιλοξενούν μερικούς από τους καλύτερους μουσικούς της πόλης. Ικανοί να σου φτιάξουν το κέφι σε λίγα μόνο δευτερόλεπτα, να σε μυήσουν στους ήχους της κουβανέζικης παράδοσης, της salsa, του reggaeton και του son, και να σε κάνουν να χορέψεις ακόμη και χωρίς να γνωρίζεις τα βήματα, οι εκπληκτικοί, στην πλειοψηφία τους, καλλιτέχνες δεν αμείβονται παρά με τα φιλοδωρήματα που συγκεντρώνουν στο τέλος του προγράμματός τους –γι’ αυτό μην το σκεφτείτε δεύτερη φορά.

Όταν τα live στα bar και τα εστιατόρια τελειώνουν, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η δράση μεταφέρεται στις disco, οι οποίες μοιάζουν περισσότερο με μεγάλα δωμάτια χωρίς έπιπλα, στα οποία ακούγεται δυνατή μουσική, παρά με αυτό που έχει στο μυαλό του ο μέσος ”δυτικός” επισκέπτης για τα νυχτερινά κέντρα. Παρ’ όλα αυτά, η όλη ατμόσφαιρα και το απίστευτο κέφι που δημιουργείται δικαιολογεί απόλυτα την ύπαρξή τους και δίνει στους επισκέπτες λόγο για ξενύχτι –κάνοντας, για μία ακόμη φορά, την καλύβα να μοιάζει με παλάτι. Οι μη καπνιστές πάρτε μάσκες οξυγόνου –εξαερισμός δεν υπάρχει ούτε για αστείο.

Μετά, είναι και τα πούρα. Σε μια χώρα που κρατά τα σκήπτρα της παγκόσμιας παραγωγής, δεν μπορείς να μην ξοδέψεις χρόνο για να τα θαυμάσεις, να τα μυρίσεις, να τα αγοράσεις, να τα καπνίσεις. Ξεναγήσεις με οδηγό σε μερικά από τα διασημότερα εργοστάσια του κόσμου, αγορές στα ισόγεια μυρωδάτων βιοτεχνιών, παζάρια στο δρόμο με συχνότητα δεκαλέπτου. Τα πούρα στην Αβάνα είναι μια ολόκληρη ιστορία.

Πολλοί εργαζόμενοι παίρνουν στο τέλος του μήνα ένα κουτί πούρα ως επιβράβευση της δουλειάς τους, το οποίο, στη συνέχεια, πουλάνε σε τουρίστες σε εξαιρετικά χαμηλές τιμές. Κάποιοι από αυτούς που θα σας πλησιάσουν στο δρόμο θα προσπαθήσουν να σας πουλήσουν ψεύτικα πούρα –οι Κουβανοί τα λένε ”banana”. Κάποιοι άλλοι έχουν όντως αυθεντικά. Αν δεν είστε σίγουροι ότι μπορείτε να τα ξεχωρίσετε, προτιμήστε τη λύση του εργοστασίου. Οι τιμές έχουν πράγματι τεράστια διαφορά –ένα κουτί των 25 Cohiba Esplendidos που τιμάται περί τα 400 ευρώ στο εργοστάσιο, στα σπίτια μπορεί να σας κοστίσει έως και 70. Προσέξτε η σφραγίδα γνησιότητας να βρίσκεται στο κουτί, για να μην αντιμετωπίσετε πρόβλημα στο τελωνείο.

Μετά από δύο ημέρες ατελείωτων περιπλανήσεων και συνεχόμενων ξενυχτιών στην Αβάνα, ήταν καιρός για παραλία. Οι κοντινές Playas del Este, ή ανατολικές παραλίες, απέχουν περί τη μισή ώρα με το αυτοκίνητο και συγκεντρώνουν πλήθη μόνιμων κατοίκων και τουριστών, για τη λευκή τους άμμο, τα καταγάλανα νερά, η θερμοκρασία των οποίων δεν πέφτει ποτέ κάτω από τους 26 βαθμούς Κελσίου, και τους πανύψηλους φοίνικες. Ομολογουμένως, οι πλαστικές ξαπλώστρες ήταν η απόλυτη παραφωνία στο εξωτικό σκηνικό. Τουρισμός γαρ.

Τρεις ημέρες στην Αβάνα, επηρεασμένοι από την αστραπιαία ταχύτητα με την οποία έδειχνε να περνά ο χρόνος, λέγαμε ”αύριο θα φύγουμε”. Την τέταρτη τα καταφέραμε. Τελευταία στάση πριν το ταξίδι, η Πλατεία της Επανάστασης. Tο Υπουργείο Εσωτερικών με το γιγάντιο πορτρέτο του Τσε στην πρόσοψη οριοθετεί μία από τις πλευρές της, ενώ ακριβώς απέναντι το 200 σχεδόν μέτρων μνημείο του Jose Marti προσπαθεί, θα έλεγε κανείς, να αγγίξει τον ουρανό.

Η πανοραμική θέα της πόλης από την κορυφή του είναι κάτι παραπάνω από μαγευτική. Μία τελευταία φωτογραφία. Μία τελευταία στάση στο μουσείο. Άλλη μία στην έκθεση φωτογραφίας. Ο Φιντέλ νέος. Η πλατεία γεμάτη κόσμο, στην πρώτη του ομιλία. Λαοθάλασσα. Ο Τσε με τον Καμίλο Σιενφουέγος. Πανό που γράφουν ”ζήτω η Επανάσταση”. Και άλλα, ”καλώς ήλθες Φιντέλ”. Άλλη μια φωτογραφία. Σε δύο λεπτά χάνουμε το λεωφορείο.