Εκουατόρια: Λογοτεχνικό ταξίδι στη Μαύρη Ήπειρο

Πριν το διαβάσω:
Γιατί το διάλεξα; Επειδή μού άρεσε ο τίτλος, επειδή μου άρεσε το εξώφυλλο και επειδή μου θύμισε, απ’ όσο είδα αμυδρά στο οπισθόφυλλο, τον “Μεγάλο Αμπάι” (2007), έργο με το οποίο ο συγγραφέας εισήλθε δυναμικά στον χώρο της λογοτεχνίας.

Καθώς το διάβαζα:
Ο αφηγητής είναι ένας Έλληνας της Αλεξάνδρειας που έζησε για καιρό στη Ζανζιβάρη, όπου έκανε επιχειρήσεις και γνώρισε καλύτερα την Αφρική. Το όνομά του Μιχαήλ Μοδινός(!), απόγονος του Ευστράτιου Ταταράκη, που πρωταγωνιστούσε στον “Μεγάλο Αμπάι” δίπλα στον εξευρενητή των πηγών του Νείλου Τζέημς Μπρους. Ο τωρινός έλληνας αφηγητής είναι αυτήκοος μάρτυρας της ανόδου του Νείλου από τον Σάμουελ Μπέηκερ, άγγλο ευγενή και εξευρενητή που περιηγήθηκε στην Αφρική μέχρι την Εκουατόρια μέσα στον 19ο αιώνα. Και το ωραίο είναι πως σε μερικά σημεία γίνεται και αναγνώστης των βιβλίων του Μπέηκερ, μέσα από τα οποία μας μεταφέρει και άλλες λεπτομέρειες.

Κι έπειτα ο Γκόρντον, ο ασκητικός διοικητής, και μετά ο Εμίν πασάς, γερμανός στην καταγωγή αξιωματούχος της οθωμανικής κυβέρνησης, που ανέλαβε την ηγεσία της Εκουατόρια. Η περιοχή σταδιακά τιθασεύεται, οργανώνεται, το δουλεμπόριο περιορίζεται, η πρωτεύουσα Γκοντοκόρο κι έπειτα η Λάντο θωρακίζεται, επιχειρείται αργότερα να βρεθεί πέρασμα προς τα εκεί, όχι από την κοιλάδα του Νείλου, αλλά από τη θάλασσα μέσω Κένυας, δημιουργείται εν ολίγοις μια ουτοπική κοινωνία, πολυπολιτισμική, αθώα, με λιγοστά κρούσματα βίας, με ελευθερία και ομαλότητα.

Απειλή θα μπορούσε να είναι ο Μαχντί, ισλαμιστής μεσσίας που ένωσε τις φυλές και τους στρατούς των δουλεμπόρων σε ένα κοινό μουσουλμανικό όραμα, σε μια τζιχάντ που εξαπέλυσε ορμητικές εφόδους και απέσπασε το Σουδάν από την αιγυπτιακή βρετανική κυριαρχία, νίκησε τον Γκόρντον, κατέκτησε το Χαρτούμ, έσφαξε χιλιάδες κόσμο, επέβαλε με την άκρατη βία τη σημαία του προφήτη και δοκίμασε να σφετεριστεί και την Εκουατόρια.

Όλο το μυθιστόρημα είναι ένα κράμα μυθοπλασίας, ιστορίας, επιστήμης, χρονικού και ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, που πιάνει ποικίλων ειδών αναγνώστες. Πλείστα ιστορικά γεγονότα που άλλαξαν τον κόσμο, όπως η διώρυγα του Σουέζ, αναμειγνύονται με τη φυσιολατρία και τις περιηγητικές περιγραφές και πλαστοί ήρωες συναντούν πραγματικά πρόσωπα σε μια αφρικανική περιπέτεια που βρίσκει τη Μαύρη Ήπειρο στη φάση της σταδιακής από-αποικιοποίησης. Οι σκηνές σαφάρι συναντούν την κατάργηση του δουλεμπόριου και ο ισλαμισμός στην Ανατολική Αφρική συναντά τους Ευρωπαίους αριστοκράτες.

Αν θελήσει κανείς να κοιτάξει πίσω από την εξωτική ατμόσφαιρα και την τοπιογραφική ιστορική αφήγηση, θα καταλήξει στο ότι το κεντρικό δίπολο του βιβλίου είναι η ιδανική Εκουατόρια απέναντι στο τζιχαντιστικό Σουδάν. Από τη μία μια παραδείσια επικράτεια κι από την άλλη μια αιμοβόρα αυτοκρατορία, από τη μια ένας ουτοπικός χώρος όπου το πραγματικό αρτύνεται με το φανταστικό κι από την άλλη μια απηνής ιδεολογία που σκοτώνει ό,τι δεν ενσωματώνει. Πιθανόν ο συγγραφέας Μοδινός να θέλει να παραλληλίσει τον κόσμο της δεκαετίας του 1880 με τον δικό μας και να εγγράψει μέσα στον αφρικανικό ισλαμισμό τον προβληματισμό των αρχών του 21ου αιώνα για την τζιχαντιστική απειλή.

Αφού το διάβασα:
Η αναζήτηση της βαθιάς Αφρικής εξάπτει το ενδιαφέρον, αλλά συνάμα περιορίζει το εύρος της ιστορίας στην επιτελεσμένη πραγματικότητα. Ευτυχώς, αυτό σπάει με τις αλλαγές που επινοεί ο Μοδινός και δίνει στο έργο μυθιστορηματική διάσταση.

Πατριάρχης Φώτιος