Διαβάσαμε τον «Τσάρο της αγάπης και της τέκνο»

Πριν το διαβάσω:
Γιατί το διάλεξα; Επειδή δεν είχα ξαναδιαβάσει το προηγούμενο βιβλίο του Marra, τον “Αστερισμό ζωτικών φαινομένων”, και μου είχε γίνει εμμονή. Κι ειδικά αυτό το βιβλίο ακούστηκε ως κάτι πολύ καλό, όπως και το άλλο, ένα έργο που έρχεται να διεκδικήσει την προσοχή μας.

Καθώς το διάβαζα:
Εννέα διηγήματα, γράφει το αυτί, που διαβάζονται ως ενιαίο μυθιστόρημα. Δεν ξέρω πώς πραγματώνεται αυτή η ρήση, αλλά με βάζει σε σκέψεις μη δω μια τεμαχισμένη ασυντόνιστη γραφή. Από την άλλη, ένα ψηφιδωτό που φυγόκεντρα ορίζεται μπορεί και να είναι μια σοφή τοιχογραφία, όπως το “Αριθμός 11” του Coe.

Πρώτο διήγημα, καρφωμένο στη σταλινική ΕΣΣΔ του 1937, με τον αφηγητή Ρομάν Μιχάιλοβιτς Μάρκιν να είναι ζωγράφος λογοκριτής, που αναλαμβάνει να μεταποιεί παλιούς πίνακες και φωτογραφίες ανάλογα με την ευμένεια ή δυσμένεια του καθεστώτος προς τα πρόσωπα που απεικονίζουν. Ώσπου συλλαμβάνεται για μια αμέλεια στην απαλοιφή μιας μπαλαρίνας… Αυτής της μπαλαρίνας η εγγονή, Γκαλίνα, ζει την περεστρόικα του 1990 και προσπαθεί να μοιάσει στη γιαγιά της, μάταια όμως, σε μια μετασοβιετική Σιβηρία, δεν παντρεύεται τελικά τον Κόλια, αλλά τον 13ο πιο πλούσιο Ρώσο, Όλεγκ Βαρόνοφ…

Στο Γκρόζνι λίγα χρόνια μετά την ήττα της ρωσικής Τσετσενίας μας μεταφέρει το τρίτο διήγημα, με πρωταγωνιστή τον Ρουσλάν, που αναλαμβάνει το άγνωστο γι’ αυτόν έργο να προσελκύσει τουρίστες σε μια κατεστραμμένη από τον πόλεμο πόλη του 2003, ενώ, για να κάνει εγχείρηση η φίλη του, συντηρήτρια που τυφλώθηκε από έκρηξη μέσα στο μουσείο, πουλάει στον Βαρόνοφ πανάκριβα τον τελευταίο πίνακα του Ζαχάροφ... Ο Κόλια πάλι, στρατιώτης στην Τσετσενία, συλλαμβάνεται μαζί με έναν άλλο και περνάνε τις μέρες τους σε ένα σκαμμένο όρυγμα, δουλεύοντας σε έναν γέρο ντόπιο… Πίσω στον “πολιτισμό” ο αδελφός του Αλεξέι αναπολεί τα κοινά παιδικά τους χρόνια και συνομιλεί με την Γκαλίνα, που όπως είδαμε ήταν ο πρώτος έρωτας του αδελφού του. Εκείνη είναι στα χωρίσματα με τον μεγιστάνα της νέας Ρωσίας και χαρίζει, πριν της τον πάρει, τον πίνακα του Ζαχάροφ στον Αλεξέι, ο οποίος αποφασίζει να κατέβει στα τσετσενικά εδάφη, για να δει τον τόπο όπου σκοτώθηκε ο Κόλια…

Η εξηντάχρονη Βέρα μεγάλωσε με την τιμή να είναι η μικρή που κατέδωσε (*άθελά της) τη μητέρα της και από τότε αποτέλεσε το πρότυπο του Σοβιετικού πολίτη· τώρα όμως ζει περιθωριοποιημένη με τη φίλη της Γιελένα και με τα γράμματα στην κόρη της, που ζει παντρεμένη στην Αμερική, ώσπου χωρίζει και επιστρέφει στη μάνα της…

Ο εγγονός του Βασίλι Μάρκιν είναι ένα πρεζάκι που το αναγκάζει ο αποφυλακισμένος πατέρας του να δουλέψει στον Κίριλ, που υποκρίνεται τον ανάπηρο πολέμου για να εξασφαλίσει στο μετρό μερικές δεκάδες ρούβλια…

Στην ουσία, ο αμερικάνος συγγραφέας, που έχει ζήσει αρκετό καιρό στη Ρωσία, γράφει ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα όπου το ένα πρόσωπο δίνει τη σκυτάλη στο άλλο, ώστε ο δευτεραγωνιστής του ενός διηγήματος να γίνει πρωταγωνιστής του άλλου. Έτσι, αναπλάθει το σοβιετικό καθεστώς και τα απόνερά του, όπως αυτά ξεχύθηκαν μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Πιο συγκεκριμένα, εστιάζει στην Τσετσενία, στον πόλεμο που την έχει καταστρέψει, αλλά και τη ζωή όπως αργοκινείται στα κυριολεκτικά και μεταφορικά ερείπια της πρώην ΕΣΣΔ. Οι άνθρωποί της, που προέκυψαν από ένα κλειστό καθεστώς, είναι άνθρωποι που θέλουν να ζήσουν μια νέα ζωή, άλλοι με τη φρεσκάδα της νιότης κι άλλοι με την ορμή της δύναμης και του πλούτου που απέκτησαν. Αλλά υπάρχουν κι αυτοί που κουβαλάνε ακόμα τα ερείπια της κατεστραμμένης (συλλογικής) ζωής και δεν μπορούν να αποκοπούν από τον ρόγχο της.

Το μυθιστόρημα είναι καλογραμμένο, είναι ρέον, διαβάζεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον, που μας βάζει άμεσα στο κλίμα μιας μεταβατικής εποχής και αναδεικνύει το τραγικό πρόσημο ενός τέτοιου μεταιχμίου. Όποιος θέλει να δει τον μετασοβιετικό άνθρωπο και τις ανακατατάξεις στη Ρωσία, πρέπει να διαβάσει Marra. Κι ακόμα περισσότερο γιατί ο Marra μπορεί να αφηγείται και συνάμα να εστιάζει στο ουσιώδες, στο πώς ο άνθρωπος μπλέκεται μέσα στην Ιστορία, είναι εν μέρει έρμαιο στα χέρια της και δεν μπορεί να ξεφύγει από την ιστορικότητά του. Και μέσα στην αφήγηση ενσφηνώνεται ένα ευρύτερο πολυσυζητημένο θέμα: Μπορεί ο άνθρωπος να πάει κόντρα στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι ή είναι υποχείριο των γενικότερων ζυμώσεων, μέσα από τις οποίες δεν μπορεί να βγει σωματικά ή ψυχικά ζωντανός; Το μυθιστόρημα μας ξαναβάζει στη ζώσα Ιστορία…

Αφού το διάβασα:
Τελικά το μέλλον είναι στα σπονδυλωτά μυθιστορήματα; Μικρές ευέλικτες ιστορίες, που λειτουργούν ημι-αυτόνομα, αλλά συνάμα κουμπώνουν η μία με την άλλη, αφού ο ένας χαρακτήρας διαπερνά τα στεγανά και βρίσκεται στην άλλη ιστορία. Το σημαντικότερο όμως είναι πως το σύνολο εκπέμπει ένα συγκεκριμένο μήνυμα, τεμαχισμένο, μοιρασμένο, αποσπασματικό, αλλά πάντα κεντρομόλο και ενιαίο.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος