Διαβάσαμε: «2 χρόνια, 8 μήνες και 28 νύχτες»

Οι πεθαμένοι φιλόσοφοι Αλ Γκαζαλί και Ιμπν Ρουσντ μάχονται για τη σχέση πίστης και ορθολογισμού με τις εξής ευφάνταστες αλληγορίες: Ο δεύτερος, φιλόσοφος της Ανδαλουσίας, γνωστός και ως Αβερρόης (12ος αιώνας), παραλληλίζει την πίστη με την παιδική ηλικία της ανθρωπότητας, που ψάχνει μέσα στην άγνοιά της να βρει εξηγήσεις και υπερβατικές ερμηνείες για τον κόσμο και τη ζωή. Έπειτα, ακολουθεί η ενηλικίωση με την επιστήμη και τις θεωρίες της. Ο πρώτος, Πέρσης αντι-αριστοτελικός φιλόσοφος του 11ου αιώνα, αντιτείνει ότι ο ορθολογισμός είναι το νεανικό έργο του ανθρώπου, μια νεανική επανάσταση ενάντια στον Θεό, ενώ με την ενηλικίωση η ανθρωπότητα θα επιστρέψει στην πίστη της στο αόρατο.

Αυτός ο άξονας αποτελεί τον έναν από τους δύο πυλώνες του τετρακοσιασέλιδου, άρτι εκδοθέντος μυθιστορήματος του αμερικανοϊνδού συγγραφέα. Ο Ρούσντι πιάνει τον συνονόματό του, Ιμπν Ρουσντ, τον παντρεύει με την εβραία Ντουνιά, που κρύβει τόσο την εβραϊκή της ταυτότητα όσο και την εξωανθρώπινη φύση της, αφού είναι τζίνι, και τον αφήνει να γεννά πολυάριθμα παιδιά, που διακρίνονται από την έλλειψη λοβών στα αυτιά τους. Έτσι, ο συγγραφέας συνδυάζει το ιστορικό, το φιλοσοφικό με το μεταφυσικό και μάλιστα δεδηλωμένα φλερτάρει με τις “Χίλιες και μία νύχτες” και τη Σεχραζάτ, για να προβάλει τη δύναμη της αφήγησης.

Ο άλλος πόλος είναι οι διάφοροι Ντουνιαζάτ, τα παιδιά και οι απόγονοι της Ντούνια, όπως ο Τζερόνιμο, κηπουρός και διακοσμητής κήπων στη Νέα Υόρκη, που ανακαλύπτει ότι δεν πατάει στο έδαφος αλλά ίπταται λίγα χιλιοστά ή και εκατοστά από πάνω. Γεννήθηκε νόθος στη Μομπάι της Ινδίας και διακρινόταν κι αυτός από την έλλειψη λοβών, χαρακτηριστικό που από μόνο του τον συνέδεε με πλάσματα έξω από την ανθρώπινη φύση. Ή ο Τζίμι Καπούρ, δημιουργός του κόμικ Ναταράτζα, που πρόκειται να γνωρίσει μεγάλη επιτυχία, και πολλοί άλλοι, που ως απόγονοι κινούνται μεταξύ ρεαλισμού και φανταστικού.

Όποιος διαβάσει αυτό το βιβλίο του Ρούσντι, μπορεί να καταλήξει σε τρία τουλάχιστον συμπεράσματα:

1. Ένα είδος “ανατολίτικου μαγικού ρεαλισμού” διαπερνά τις σελίδες του, καθώς ο κόσμος του φανταστικού δεσπόζει και δίνει τη δική του παράλληλη ή και ενδιάθετη ακτίνα με τη σφαίρα της ανθρώπινης πραγματικότητας. [Ανοίγω μια παρένθεση, καθώς ο Ρούσντι, ως άθεος, αποδέχεται τον μεταφυσικό κόσμο και τον εμβάλλει στο λογοτεχνικό του σύμπαν, αλλά δεν πιστεύει σε Θεούς και υπερβατικά όντα: αντίφαση ή θεμιτή σύνδεση;].
2. Ο μεταμοντέρνος ταυτοχρονισμός έρχεται να συνενώσει στο ίδιο κείμενο ονόματα και γεγονότα από διαφορετικές εποχές. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως μέσα από τα εξωλογικά όντα που δεν δεσμεύονται χρονικά και μπορούν να διαπερνούν χρονικά στεγανά.
3. Η αμερικάνικη τεχνοτροπία της πληθώρας προσώπων, των πολλαπλών ανθρωπωνυμίων και μικροϊστοριών, του λαβυρινθώδους πλαισίου, των πολυάριθμων ένθετων αφηγήσεων, στίζει και αυτό το μυθιστόρημα. Κεντρικός ήρωας δεν υπάρχει, όσο κι αν κάποιοι υπερτερούν των άλλων, ο βασικός κορμός διακλαδίζεται συνεχώς και ξαναγυρίζει στο κεντρικό του κλαδί, το χάος προσπαθεί να μείνει συνεκτικό μέσα από την κοινότητα της εμπειρίας.

Τελικά, μετά από κύκλους και διακλαδώσεις, ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι το κέντρο του κειμένου έγκειται στη διαμάχη καλών και κακών δυνάμεων επί της ψυχής του ανθρώπου. Εκτός από την Ντούνια, τα άλλα τζίνια δεν έχουν ηθική και έτσι ακούσια ή εκούσια ρίχνουν τους ανθρώπους σε παρεκκλίνουσες συμπεριφορές. Ο σάχης Ζουντουρούντ λ.χ. με τον Ζαμπαρντάστ εμφανίζεται ως ο κακός που θέλει να βλάψει τον Τζερόνιμο. Η μάχη διεξάγεται πάνω στην πλάτη της ανθρωπότητας, περιλαμβάνει έρωτες και επιβουλές, κατάρες και προστασία από αυτές, μετατρέπεται σε καταιγίδα που σαρώνει τη Νέα Υόρκη...

Ο Ρούσντι γίνεται η Σεχραζάτ του 21ου αιώνα, που προσπαθεί να σώσει τον κόσμο με τις απειράριθμες ιστορίες της.

Δεν ξέρω αν μπορώ να εκφράσω τελική γνώμη. Αφενός δεν ξέρω το νόημα που εξάγεται. Αφετέρου, δεν ξέρω αν αυτή η χαοτική πραγματικότητα, που θέλει να συλλάβει την “πραγματική πραγματικότητα”, μπορεί να φτάσει ως εμένα όχι μόνο με τη μαγεία της αφήγησης, αλλά και με τη νοηματοδότηση που χρειάζεται το τακτοποιημένο μυαλό μου.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος