Καναδάς: Η θεωρία του… βορειοαμερικανικού χάους

Διάβασα εξαιρετικά λόγια, άκουσα διθυραμβικές κριτικές, διαμόρφωσα, πριν το διαβάσω, άκρως θετική εντύπωση και μπήκα στο βιβλίο δρομαίος. Περίμενα κάτι που θα με ενθουσιάσει, κάτι που θα ξεπεράσει τα συνηθισμένα αμερικάνικα μυθιστορήματα και θα βάλει τον Φορντ πολύ ψηλά στην κλίμακα των καλών βιβλίων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τελικά; Ε, περιμένετε να τελειώσω και θα μάθετε!

Η ληστεία μιας τράπεζας από το ζεύγος Πάρσονς είναι το σημείο τομής, που κόβει τη ζωή των δυο παιδιών τους στο πριν και το μετά. Κι ενώ αυτή αποτελεί το σημείο μηδέν, πιο πολύ μας ενδιαφέρει η πρόσληψή της από τον αφηγητή γιο, που τότε ήταν δεκαπέντε χρονών και τώρα, πολλά χρόνια μετά, αναρωτιέται τι συνέβη, πώς συνέβη, ποια κίνητρα και ποια συναισθήματα αναδύθηκαν σε καθένα από τους δύο γονείς, πώς ακριβώς φέρθηκαν μέχρι τη ληστεία, κατά τη διάρκειά της, ύστερα από αυτήν μέχρι που καταδικάστηκαν κι οι δυο σε κάθειρξη.

Πολλές δεκάδες σελίδες μετά την αρχή, παρ’ όλο που η κατάληξη της ληστείας ήταν ήδη γνωστή, παρ’ όλο που ο ρυθμός των γεγονότων δεν είναι καταιγιστικός, το ενδιαφέρον διατηρείται σταθερό, όχι τεταμένο, αλλά σταθερό. Ίσως ακριβώς επειδή ξέρουμε την καταδίκη του ζεύγους, δηλαδή την αποτυχία της ληστρικής τους απόπειρας, είμαστε περίεργοι να δούμε πώς έφτασαν έως εκεί. Όμως παράλληλα συνειδητοποιούμε ότι στο επίκεντρο δεν είναι αυτό που βλέπουμε, αλλά αυτός διά του οποίου βλέπουμε• είναι ο γιος, που αφηγείται και εξετάζει το πώς και το γιατί, είναι η δική του ματιά που θα αφομοιώσει όσα έγιναν και θα τα υποστεί με έναν έμμεσο αλλά και καθοριστικό τρόπο.

Το δεύτερο μέρος μάς μεταφέρει στον Καναδά όπου εμπιστεύονται τον μικρό Ντελ στον αδελφό μιας φίλης της μάνας του, ονόματι Άρθουρ Ρέμλινγκερ. Κι ενώ η μητέρα του βαίνει σταδιακά προς την αυτοκτονία, ο μικρός συνειδητοποιεί στα ξένα ότι η οικογένειά τους διαλύθηκε, και από τώρα και στο εξής ο καθένας ακολουθεί τη δική του ξεχωριστή πορεία.

Η αφήγηση γίνεται πιο στατική, τα γεγονότα δεν έχουν το σασπένς του πρώτου μέρους και οι περιγραφές - όπως και οι σκέψεις του μικρού Ντελ - αυξάνονται. Έτσι το έργο μετατρέπεται σε ένα είδος μυθιστορήματος μαθητείας, καθώς ο δεκαπεντάχρονος ήρωας ωριμάζει στην ερημιά όπου ζει, στη δουλειά στο ξενοδοχείο όπου δουλεύει, στις βόλτες στην εξοχή και στις προσπάθειες να καταλάβει την καναδική ψυχή σε σχέση με την αμερικάνικη. Η νέα καναδική ζωή είναι κάτι καινούργιο, όχι συναρπαστικό, αλλά σαν δοκιμασία ψήνει και γαλβανίζει την ψυχή του Ντελ. Κι η λαχτάρα του να πάει σχολείο είναι ιδιαίτερα συγκινητική…

Ο ίδιος ο Ρέμλινγκερ είναι το νέο μυστήριο της ιστορίας. Συμπαθής εν γένει, καλοπροαίρετος κατά βάση, αλλά απόμακρος, τυλιγμένος σε μια αχλή την οποία ο πρωταγωνιστής δεν μπορεί να διασπάσει, όσο κι αν μια φορά μπήκε στο δωμάτιό του, μια άλλη διάβασε αποκόμματα άρθρων από παλιότερες εποχές κ.ο.κ. Ώσπου ο μικρός μαθαίνει την προ-ιστορία του ξενιστή του, το τρομοκρατικό κτύπημα στο οποίο είχε εμπλακεί και την ανάγκη του έκτοτε να κρύβεται μακριά από τις ΗΠΑ στον Καναδά. Και το τέλος με την αιματηρή κατάληξή του προσθέτει άλλο ένα έγκλημα στα διάφορα που περνούν και δείχνει την κυνικότητα και την αδίστακτη αποφασιστικότητα του Ρέμλινγκερ.

Το μυθιστόρημα φαίνεται να κόβεται σε δύο μέρη, τη ζωή στο αμερικάνικο Γκρέιτ Φολς μέχρι τη ληστεία και τη ζωή στο καναδέζικο Φορτ Ρόγιαλ μετά απ’ αυτήν. Ο μόνος λόγος που πείθει γι’ αυτήν τη διαίρεση είναι η αντίθεση. Τι συμβολίζει η αμερικάνικη περίοδος και τι η καναδέζικη; Είναι ο Άρθουρ Ρέμλιγκερ ένα πρότυπο του μικρού Ντελ, αν λάβει κανείς τις ομοιότητες της φυγής από τις ΗΠΑ και το ξεκίνημα μιας νέας ζωής στον Καναδά; Είναι ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές - μιγάς από τη φυλή των Μετί, Τσάρλι Κουόρτερς, που κινεί τα νήματα εκ μέρους του αφεντικού του Ρέμλινγκερ - και ταυτόχρονα τον κατηγορεί στον Ντελ- σύμβολο της ντόπιας κουλτούρας που, ενώ υπηρετεί τον Αμερικάνο, ταυτόχρονα νιώθει άβολα μαζί του; Τα ερωτήματα αυτά δεν βρίσκουν απάντηση, ούτε λύνονται με την εικασία της αντίθεσης, που υπαινίχθηκα.

Κι αυτό που εμφανώς είναι μειονέκτημα ενός έργου, αυτή η διαιρεμένη φύση του, γίνεται απρόσμενα αιφνιδιασμός που κερδίζει τον αναγνώστη. Δεν μιλάω για μια εμπνευσμένη σύγκλιση των δύο ιστοριών, όπως θα περίμενε κανείς. Αντίθετα, λοιπόν, από μια αναμενόμενη αιτιώδη σχέση, ο συγγραφέας προβάλλει τη διαισθητική σύναψη των δύο γεγονότων μέσα στο πλαίσιο της ζωής και των άρρητων δεσμών που τη συνδέουν με τη μοίρα μας. Στη σελίδα 511 ο αφηγητής αναλογίζεται αν όλα αυτά είναι κρίκοι σε μια αλυσίδα λογικης αλληλουχίας, που στιγμάτισαν τη ζωή του. Το κακό υπάρχει γύρω μας, επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα την πορεία της, η θεωρία του χάους δεν είναι τόσο μακρινή όσο ακούγεται… Βέβαια, δεν είναι τόσο πειστικός, αλλά συναισθηματικά με άγγιξε και με έβαλε στη (ψυχολογική) λογική όλου του έργου.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος