Υπεραιχμή: Μυθιστόρημα-γίγας για… τον πρώτο κόσμο

Αυτό που με κράτησε στο βιβλίο και δεν το παράτησα, αυτό που με έκανε να ξεπεράσω τον όγκο των 500 και βάλε σελίδων, το αμερικάνικο προφίλ που θέλει να το παίξει παγκοσμιοποιημένο, τον κυκεώνα προσώπων και στιγμών που είναι σχετικά ξένα με τον δικό μου τρόπο ζωής, αυτόν τον λαβύρινθο σκέψεων, γεγονότων και σκηνών, ήταν μια δόση χιούμορ που διαπερνά το έργο και δυναμιτίζει τη σοβαρή εικόνα της σύγχρονης Αμερικής. Όταν διαβάζω, λόγου χάρη, ότι η πρωταγωνίστρια Μαξίν, που διαθέτει Γραφείο Εξιχνίασης Υποθέσεων Απάτης, είναι μέλος του τοπικού συλλόγου «Ατίθασες Κουτσομπόλες», τότε έχω έναν πολύ βασικό λόγο για να συνεχίσω το μυθιστόρημα.

Το έργο όμως δεν είναι ούτε χιουμοριστικό, σατιρικό ή κωμικό, ούτε σουρρεαλιστικό που ανακατεύει χαλαρά την υπόθεση με πλήθος παραδοξοτήτων. Καταπιάνεται με τη συνάντηση διαδικτύου και παγκοσμιοποίησης, εκεί στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα, καθώς ο ψηφιακός κόσμος γίνεται πεδίο οικονομικών ανοιγμάτων αλλά και μεγαλοκομπίνων με χιλιάδες εμπλεκομένους και χιλιάδες θύματα. Μια παράξενη εταιρεία με το όνομα hashslingrz ανοίγεται με τολμηρά βήματα σε ύποπτους χώρους, κάνοντας την Microsoft να φαίνεται σαν την Greenpeace. Και τι σχέση έχουν τα ανεξιχνίαστα ποσά που φεύγουν με τις κινήσεις στη Μέση Ανατολή;

Συμπέρασμα πρώτο: Η χιουμοριστική διάθεση δεν υπονομεύει καθόλου τη σοβαρότητα των καταστάσεων, αλλά ίσα-ίσα θέλει να τονίσει το σαπισμένο σύστημα μιας τεχνολογικά ανεπτυγμένης Αμερικής.

Από εκεί και έπειτα βλέπουμε σταδιακά να απλώνεται ένα δίχτυ κοινωνικής κριτικής. Η Αμερική με τα σήριαλ και τις ταινίες της, με την οικονομία και την τεχνολογική πρόοδο, με τον σταδιακό εθισμό στις υπηρεσίες που προσφέρουν οι υπολογιστές και στον τρόπο ζωής που υπαγορεύουν, με τη χρηματοδότηση παράνομων ενεργειών ακόμα και σε θύλακες διεθνούς τρομοκρατίας… Όλα αυτά ακολουθούν εν μέρει την αστυνομική διαδικασία εξιχνίασης ενός μυστηρίου και μέσω αυτής, με κεντρόφυγες σκηνές, φιλοτεχνείται και η κοινωνική τοιχογραφία.

Σ’ αυτό ακριβώς το πλαίσιο, ο Πίντσον αποδεικνύεται εξαιρετικά νεανικός. Αν δεν ήξερα ποιος έγραψε το βιβλίο, εύκολα θα υπέθετα ότι είναι ένας νεαρότερος, τριαντάρης, άντε σαραντάρης, βουτηγμένος μέσα στη σύγχρονη ζωή, που ξέρει τους όρους της τρέχουσας ψηφιακής τεχνολογίας, που περνά άνετα από τα οικονομικά στα υπολογιστικά, που ακολουθεί την τεχνολογία σαν έφηβος. Κι όμως ο εβδομηνταοκτάχρονος αμερικανός συγγραφέας κατάφερε να αποδώσει πειστικά, κυρίως μέσω της λεκτικής χιονοστιβάδας ονομάτων και περιστατικών, αλλά και με τη διακειμενική κάλυψη ποικίλων (αμερικάνικων και παγκόσμιων) λόγων, το σύγχρονο πανόραμα του προηγμένου πρώτου κόσμου.

Θαύμασα σε πολλά σημεία αυτή την ικανότητα του Πίντσον να εκσυγχρονίζεται, να προσαρμόζεται σε δεδομένα επόμενων γενιών από αυτά της δικής του, να παρακολουθεί, με το επιτυχές τέχνασμα της αμήχανης μύησης της Μαξίν σ’ αυτόν τον κόσμο, τα βαθιά νερά της νεανικής κουλτούρας σε μια διαρκώς αλλασσόμενη Νέα Υόρκη.

Όλα αυτά προκαλούν ένα χάος, μέχρι τη στιγμή, κάπου προς το τρίτο μέρος του μυθιστορήματος, όπου το χτύπημα στους Δίδυμους πύργους της 11ης Σεπτεμβρίου μαζεύει τις σκόρπιες κλωστές και δίνει στο κοινωνικό τον χαρακτήρα του πολιτικού μυθιστορήματος. Η προσοχή μας ως αναγνωστών επανέρχεται πιο δριμεία, ο κυκεώνας πήζει σε μια στοχοθεσία που πάντα υπέβοσκε αλλά τώρα αποκτά σάρκα και οστά.

Κλείνω με καλές εντυπώσεις από ένα μυθιστόρημα-γίγας, σαν αυτά που βλέπουμε συχνά, συνήθως στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Πολλά πρόσωπα, πολλές σκηνές, ξέμπαρκες ιστορίες, δωμάτια, διάδρομοι, ένας μποτιλιαρισμένος λαβύρινθος. Προσπάθησα να ξεπεράσω τον εαυτό μου και να δω στο λεκτικό χάος συνέχειες και αλληλουχίες. Ωστόσο ένιωθα διαρκώς ότι μου ασκείται ένας «λογοτεχνικός ιμπεριαλισμός», αφού η αμερικανική κουλτούρα παρουσιάζεται σαν η μόνη παγκόσμια, με δεδομένα φιλμ, σήριαλ και τρόπο ζωής, δεδομένα τόσο για τους Αμερικανούς όσο και για τους ξένους. Οι αμερικάνοι συγγραφείς πατάνε στην πολιτισμική αυθεντία της υπερδύναμης χώρας τους και μιλάνε για αυτονόητα πράγματα, πράγματα που πρέπει να θεωρούνται αυτονόητα από όλο τον κόσμο.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος