Το κόκκινο λουλούδι: Στη Ρωσία του 19ου αιώνα

Ο μεστός 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας κατά τον οποίο οι Ρώσοι συγγραφείς έγιναν κλασικοί, που έγραψαν έργα διαχρονικής αξίας, που άφησαν πλούσια παρακαταθήκη και αξιομνημόνευτους ήρωες. Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, Γκογκόλ, Πούσκιν κ.ο.κ. Τώρα μαθαίνουμε, εγώ τουλάχιστον, και έναν διηγηματογράφο που έφυγε νωρίς αλλά άφησε είκοσι διηγήματα υψηλής λογοτεχνικής αξίας. Το παρόν τομίδιο περιλαμβάνει ένα από αυτά –ίσως, απ’ ό,τι εξηγεί στον πρόλογό του ο μεταφραστής, το πιο αντιπροσωπευτικό.

Ο χώρος δράσης είναι ένα τρελοκομείο του 19ου αιώνα, όπου παρακολουθούμε τη ζωή ενός τροφίμου, ο οποίος είναι γενικά κινητικός, ακραίος, υπερδραστήριος, και δύσκολα τον κάνουν ζάφτι οι υπάλληλοι και οι γιατροί. Δεν φαίνεται ωστόσο επιθετικός, αν και πιστεύει πως απειλείται και ότι θέλουν να τον βλάψουν ή να τον σκοτώσουν. Η απειλή επικεντρώνεται σε συμβολικό επίπεδο σε ένα κόκκινο λουλούδι, το οποίο στο διαταραγμένο μυαλό του εκπροσωπεί έναν θανάσιμο κίνδυνο. Κι έτσι μετατρέπεται σε εμμονή.

Ξαναδιάβασα το ολιγοσέλιδο διήγημα για να δω τι είναι αυτό που το ξεχώρισε από τα έργα του Γκάρσιν, τι είναι αυτό που ανέδειξε τον ίδιο τον Ρώσο συγγραφέα, τι είναι αυτό που έκανε μεταγενέστερους συγγραφείς να αναγνωρίσουν την αξία του. Δεν βρήκα την ψυχολογική εμβάθυνση που περίμενα κι ούτε μπόρεσα να συλλάβω το στίγμα της ψυχικής υπόστασης του ασθενούς ήρωα, όπως π.χ. σε ανάλογους ήρωες του Ντοστογιέφσκι. Αλλά ίσως η διηγηματική οικονομία του έργου δεν επιτρέπει μεγάλα ανοίγματα.

Βρήκα όμως μια ισχυρή ιδεοληψία που αποτυπώνεται (και) με όρους αλληγορίας. Ο ασθενής θεωρεί το κόκκινο λουλούδι φορέα του κακού που πρέπει να καταστραφεί. Αποδίδει σ’ αυτήν την παπαρούνα δηλητηριώδεις επιδράσεις, τη θεωρεί παραγωγό οπίου, ενσάρκωση του Αριμάν, του ίδιου του διαβόλου που πίνει το αίμα των ανθρώπων και γι’ αυτό έχει αποκτήσει αυτό το βαθύ πορφυρό χρώμα. Κι ο ίδιος ο ασθενής αναλαμβάνει στους ώμους του το χρέος να απαλλάξει τον κόσμο από το κακό, ακόμα κι αν ο ίδιος φθαρεί από την πάλη με το λουλούδι.

Είναι μια ηρωική φυσιογνωμία, που μέσα στην παράνοιά της επωμίζεται εκούσια τον ρόλο του θύματος που θα πληρώσει για να σωθούν οι άλλοι. Ο μεταφραστής Τριανταφυλλίδης τον συγκρίνει με τον δικό μας τρελό του 19ου αιώνα, τον Βιζυηνό, αλλά η δική μου γνώμη είναι ότι αποκτά χριστολογικές διαστάσεις, αφού θυσιάζεται για το καλό της ανθρωπότητας.

Δεν με πολυνοιάζει αν ο ήρωας ταυτίζεται με τον συγγραφέα και μαζί αποτελούν ένα εξω- και ενδο-λογοτεχνικό χαρακτήρα. Με ενδιαφέρει πώς αντιλαμβάνομαι ως αναγνώστης τη διαταραγμένη διάνοιά του και με ποια αθωότητα, ανιδιοτέλεια και πνεύμα αυτοθυσίας προσεγγίζει τον κόσμο.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος