Τώνια Ράλλη, πώς είναι να ανεβάζεις Ελένη Σικελιανός στο θέατρο;

Η ομάδα Νοσταλγία επιχειρεί μια βουτιά στο πληθωρικό σύμπαν της Ελένης Σικελιανός, της αμερικανίδας ποιήτριας (και δισέγγονης του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ), μέσω μιας σκηνικής μεταφοράς του βιβλίου «Εσύ, η ζωώδης μηχανή» που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο θέατρο.

Στο «Εσύ, η ζωώδης μηχανή», η Σικελιανός γράφει την ιστορία της γιαγιάς της, της Χρυσής Ελληνίδας, της Ελένης Παπαμάρκου, που παντρεύτηκε πέντε φορές, έκανε τρία παιδιά, ήταν χορεύτρια μπουρλέσκ με το ψευδώνυμο Μελένα, Το Κορίτσι Λεοπάρδαλη, αλλά και «η πιο σκληροτράχηλη γυναίκα που έφαγε σίδερο και μάσησε ατσάλι επί προσώπου γης».

Η ιστορία αυτή περικλείει μορφινομανείς και ηρωινομανείς, πρόσφυγες, ρεμπέτες, αριστοκράτες από το Ιόνιο, Εβραίους από τη Λιθουανία, μουσικούς, γκαρσόνες, έναν ζωγράφο, αρκετούς ποιητές, διακινητές οπίου και έναν νάνο (τον έναν από τους πέντε συζύγους της Ελένης).

Ένας εξαμελής θίασος στη σκηνή ενορχηστρώνει τη βραδιά αλλάζοντας πρόσωπα: μεταμορφώσεις μέσα σε μια συνθέτη σκηνική εγκατάσταση που παντρεύει την παράδοση με την ψηφιακή τεχνολογία, ξεδιπλώνοντας μια πολυεπίπεδη αφήγηση μέσα σε έναν κόσμο ψυχεδελικό.

Μιλήσαμε με την σκηνοθέτρια της παράστασης, Τώνια Ράλλη, για την σκηνοθετική της προσέγγιση στο έργο της Σικελιανός, αλλά και για το πώς συνομιλεί η παράδοση με την τεχνολογία επί σκηνής.

Το βιβλίο της Ελένης Σικελιανός «Εσύ, η ζωώδης μηχανή», για την ζωή της γιαγιάς της Ελένης Παπαμάρκου, που ανεβαίνει για πρώτη φορά στο θέατρο, δεν είναι ακριβώς βιογραφία. Έχει στοιχεία ποιητικά, ακροβατεί ανάμεσα στο χρονικό, το δοκίμιο και τη μυθοπλασία. Ποιες είναι οι προκλήσεις της σκηνικής μεταφοράς ενός τέτοιου έργου;
Η μεγαλύτερη πρόκληση για εμένα προσωπικά ήταν η αφαίρεση και η προσπάθεια να συμπυκνώσω την πληροφορία στο σκηνικό αφήγημα. Αποχωρίστηκα πολλά κομμάτια του κειμένου που αγαπώ και, σίγουρα, η σκηνική εκδοχή που παρουσιάζουμε θα ήταν κάπως διαφορετική αν την κατασκευάζαμε σε άλλο τόπο και χρόνο. Όσον αφορά τα ποικίλα λογοτεχνικά είδη του βιβλίου, καθώς και τον πρωτότυπο και ασυνήθιστο τρόπο που η συγγραφέας επιλέγει να ξεδιπλώσει την ιστορία, για εμένα ήταν οδηγοί και γερά θεμέλια για την δουλειά μας. Η Σικελιανός γράφει με τεράστια αίσθηση ρυθμού και θερμοκρασίας της κάθε στιγμής, κάτι που μας ενέπνευσε και στήριξε σε όλη τη δημιουργική διαδικασία.

Πώς θα περιγράφατε την σκηνοθετική σας προσέγγιση;
Αν και η προσέγγιση μοιάζει αρκετά εικαστική, στην πραγματικότητα η εικόνα στα έργα μου με ενδιαφέρει ελάχιστα τα τελευταία χρόνια. Ιδίως με ένα τόσο ποιητικό κείμενο, επικεντρώθηκα περισσότερο στον ήχο, το λόγο, τη μουσική. Είχαν την τύχη, σ’ αυτό το έργο, να έχω έναν πραγματικά χαρισματικό θίασο, όπου το κάθε μέλος ακούει με γνήσιο ενδιαφέρον τα υπόλοιπα, πάνω και κάτω από τη σκηνή. Θα ήθελα να είχα τον τριπλάσιο χρόνο, πιστεύω πως τέτοια project πρέπει να ανεβαίνουν, να ξαναδουλεύονται και να ξανανεβαίνουν. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η στήριξη δημιουργών σε ερευνητικό επίπεδο, αν θέλουμε να μιλάμε για εξέλιξη της ζωντανής τέχνης.

Η παράστασή σας είναι εξολοκλήρου γυναικεία υπόθεση, από την μετάφραση και την σκηνοθεσία, μέχρι τους ρόλους που ερμηνεύονται αποκλειστικά από γυναίκες ηθοποιούς. Σας ενέπνευσε το έργο και η ηρωίδα του, ή ήταν αντίστροφη η πορεία, το επιλέξατε ως καθαρά γυναικεία ομάδα;
Η Σικελιανός γράφει την ιστορία της γιαγιάς της, ιδωμένη μέσα από τα μάτια της μητέρας της, της θείας της και τα δικά της (για το ελάχιστο διάστημα που τη γνώρισε). Είναι μια ιστορία για κάποιες «άγριες γυναίκες» και τις κόρες τους, όπως είπε και η ίδια η συγγραφέας, όπου οι άντρες παρουσιάζονται μέσα από διηγήσεις γυναικών, σχεδόν σαν μυθικά πρόσωπα, ενώ τις γυναίκες της ιστορίας νιώθεις πως μπορείς να τις οσμιστείς, να τις αγγίξεις. Μαζί με τη Νάντια (Μαργαρίτη), που μου πρότεινε να ασχοληθούμε με το συγκεκριμένο βιβλίο, ξέραμε από την αρχή ότι θέλαμε έναν γυναικείο θίασο επί σκηνής.

Ωστόσο, είχαμε και μια μικρή έκπληξη στην πορεία: εμφανίστηκε στις ακροάσεις μας το Athena Zeros Wasborn, ένα non-binary άτομο το οποίο μας κέρδισε αμέσως με την παρουσία και τη σύνδεσή του με το υλικό. Και αποφασίσαμε να το συμπεριλάβουμε στο σχήμα. Οι ηθοποιοί της παράστασης ενσαρκώνουν έναν παράξενο θίασο burlesque που «αναλαμβάνει» διαφορετικές πτυχές της γυναίκας αυτής: μια ερευνήτρια, μια αναλύτρια, μια μητέρα, μια γυναίκα που θες αλλά αρνείται να είναι ακριβώς όπως τη θες, ένα κορίτσι που συνδυάζει την αθωότητα και την πονηριά και ένα non-binary άτομο που εκπροσωπεί την ποίηση που προκύπτει από το ερώτημα της Σικελιανός: «τι συμβαίνει στα μόρια του πόνου όταν απελευθερώνονται από το σώμα;»

Η Ελένη Παπαμάρκου παντρεύτηκε πέντε φορές, έκανε τρία παιδιά, ήταν χορεύτρια μπουρλέσκ με το ψευδώνυμο Μελένα, Το Κορίτσι Λεοπάρδαλη, αλλά και «η πιο σκληροτράχηλη γυναίκα που έφαγε σίδερο και μάσησε ατσάλι επί προσώπου γης». Όπως βέβαια συμβαίνει με τις περισσότερες γυναίκες του καιρού της, η ιστορία της είναι άγνωστη στο ευρύ κοινό. Θα χρειαστεί να μασήσουμε κι εμείς ατσάλι για να αλλάξει αυτό;
Είμαι ο λιγότερο κατάλληλος άνθρωπος να σας πει πώς φτάνουν οι ιστορίες ανθρώπων στο ευρύ κοινό.

Πώς συνομιλούν η παράδοση με την ψηφιακή τεχνολογία στην παράστασή σας;
Συνομιλούν αγκαλιά η μία με την άλλη, σχεδόν απρόσκοπτα. Προσπαθήσαμε να προχωρήσουμε πέρα από ένα απλό κολάζ ρεμπέτικων και προβολών και, τόσο τα ιστορικά στοιχεία όσο και τα ψηφιακά μέσα που διαθέτουμε (ήχος, προβολές), να υπάρχουν μόνο όσο χρειάζεται και να μην εισβάλλουν βίαια στη στιγμή.

Δηλώσατε σε πρόσφατη συνέντευξή σας ότι επιδιώξατε κάθε σκηνή να διαφέρει σε στυλ και σε τρόπο από την προηγούμενη. Μιλήστε μας για αυτή την ενδιαφέρουσα ιδέα, πώς γεννήθηκε και πώς λειτουργεί;
Η ιδέα αυτή σχετίζεται με το ρυθμό και τις προτάσεις του βιβλίου – προέκυψε από τη γραφή της Σικελιανός. Η ιστορία της Μελένας μοιάζει, κατά κάποιον τρόπο, με μια παράσταση μάγου: πρέπει να επιλέξεις προσεκτικά τη σειρά των αντικειμένων που θα «τραβήξεις» από το καπέλο σου ώστε να έχει η παράστασή σου το στοιχείο της έκπληξης.

Ταυτότητα της παράστασης
Συγγραφέας: Ελένη Σικελιανός
Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά
Σκηνοθεσία – δραματουργική επεξεργασία: Τώνια Ράλλη
Σκηνογραφία – κίνηση: Πηνελόπη Μωρούτ
Κοστούμια: Χριστίνα Σωτηροπούλου
Φωτισμοί: Γιώργος Σίμωνας
Μουσική σύνθεση – ερμηνεία: Here, Dragon (feat. Vasiliki Raptopoulou)
Ηχοληψία – sound design: Γιάννης Σκανδάμης
Βοηθός σκηνοθέτη: Ιωάννα Μακαβέι
Βοηθός ενδυματολόγου: Αναστασία Δαφερέρα
Φωτογραφία: Αναστασία Γιαννάκη
Video Art: Αναστασία Γιαννάκη, Ana Rosa Marx
Ζωγράφος: Σπύρος Αγγελόπουλος
Graphic degign: Ηλίας Πανταλέων
Επικοινωνία: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή: Oμάδα ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ & Rabbithole

Θίασος (αλφαβητικά): Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Νάντια Μαργαρίτη, Έλενα Μεγγρέλη, Κωνσταντίνα Σκανδάλη, Χρυσάνθη Φύτιζα, Athena zero Wasborn