Ήταν ο Στάλιν παλιόπαιδο;
Οι χρήσεις της ιστορίας από την πολιτική ούτε γίνεται ούτε και θα έπρεπε να εμποδιστούν, Να έχουμε όμως υπόψη μας με ποιους όρους γίνονται.
γράφει:
Παλαιότερο των 360 ημερών
γράφει:
Παλαιότερο των 360 ημερών
Η παρέμβαση του Μίκη Θεοδωράκη προς υπεράσπιση της μνήμης του Ιωσήφ Στάλιν δείχνει το μέγεθος της πόλωσης που επικρατεί στην ελληνική δημόσια σφαίρα. Θεωρίες, ιδεολογίες, πεπραγμένα, αμαρτίες και λάθη των δύο πλευρών του εμφυλίου βγαίνουν σαν σκελετοί μνήμης και κυκλοφορούν στα Μέσα Ενημέρωσης μετέχοντας χαρωπά στο κομματικό επικοινωνιακό παιχνίδι.
Η επανάκαμψη του διπόλου «αριστερά- δεξιά» στην εγχώρια πολιτική σκηνή βοηθά τα αμήχανα ελέω μνημονίων κόμματα να βρουν πολιτικό στίγμα και διακριτή ταυτότητα. Παράλληλα όμως ανασκαλεύουν πτυχές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας χωρίς να τις εντάσσουν σε ερμηνευτικά πλαίσια αλλά εμμένοντας στα ίδια τα γεγονότα και όχι στον ιστορικό τους ρόλο.
Έτσι γύρω από αυτά τα γεγονότα ξεκινά μια αντιπαράθεση καφενείου, μια λαϊκίστικη κόντρα για το «τι κάνατε εσείς» και «τι σας κάναμε εμείς», μέσα από την οποία επιχειρείται να κατασκευαστούν πολιτικές γενεαλογίες επαναστατικότητας ή σταλινισμού.
Η ίδια η δημόσια συζήτηση εκτρέπεται στο επίπεδο των εντυπώσεων και αλληλοκατηγορίας. Η δεκαετία του ‘40 γίνεται αναίτια πεδίο διαφωνίας για τους λάθος λόγους. Τι, αλήθεια, έχουμε να βρούμε σήμερα από την συγκεκριμένη δεκαετία και πώς μπορούμε να την προβάλουμε στο σημερινό πολιτικό σκηνικό; Γιατί πρέπει να καταλήξουμε για το τι ήταν ο Στάλιν και ποια σχέση είχε η διακυβέρνησή του με του Χίτλερ; Γιατί, με μια φράση, πρέπει να κοιτάζουμε την ιστορία μας για να καταλήξουμε στο «σωστό» και το «λάθος»;
Ο Χάγκεν Φλάισερ στο καταπληκτικό του βιβλίο «Οι πόλεμοι της μνήμης» περιγράφει την επικοινωνιακή χρήση που επιφυλάσσει η πολιτική, και όχι μόνο, στην ιστορία. Παρά το ότι διαπιστώνει αυτή τη χρήση, δεν προτείνει την εξορία της ιστορίας από την πολιτική, ούτε να την φυλάκισή της σε μια αποστειρωμένη γυάλα επιστημονικότητας. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει και δεν θα έπρεπε να γίνει. Αυτό που έχει σημασία είναι να έχουμε υπόψη μας τους όρους με τους οποίους κάθε φορά η ιστορική μας μνήμη ανεβαίνει στο πάλκο και γίνεται αντικείμενο επίκλησης.
Επί παραδείγματι, πολλά πράγματα μπορεί να πει κανείς για τον Στάλιν και τη σημασία της στάσης του στον Β παγκόσμιο Πόλεμο. Σημασία όμως έχει να σκεφτόμαστε για ποιο λόγο μπορεί αυτά να λέγονται και για ποιο λόγο μπορεί να τα λέει ο καθένας. Για ποιο λόγο ο Θεοδωράκης νιώθει την ανάγκη να απαντήσει; Γιατί ο αντικουμοουνιστικός λόγος έχει ξανά έξαρση; Έχει σήμερα νόημα η έννοια του «αντικομμουνισμού»;
Η ιστορική ερμηνεία δεν σταματά στο γεγονός· ξεκινά από εκεί. Και μέρος της ερμηνείας αυτής πρέπει να είναι οι προθέσεις εκεινου που την επικαλείται και οι συνθήκες στις οποίες γίνεται αυτή η επίκληση. Έτσι, η χρήση της ιστορίας θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση της τρέχουσας πολιτικής και όχι στο να βγάλουμε το μάτι του απέναντι.
Η επανάκαμψη του διπόλου «αριστερά- δεξιά» στην εγχώρια πολιτική σκηνή βοηθά τα αμήχανα ελέω μνημονίων κόμματα να βρουν πολιτικό στίγμα και διακριτή ταυτότητα. Παράλληλα όμως ανασκαλεύουν πτυχές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας χωρίς να τις εντάσσουν σε ερμηνευτικά πλαίσια αλλά εμμένοντας στα ίδια τα γεγονότα και όχι στον ιστορικό τους ρόλο.
Έτσι γύρω από αυτά τα γεγονότα ξεκινά μια αντιπαράθεση καφενείου, μια λαϊκίστικη κόντρα για το «τι κάνατε εσείς» και «τι σας κάναμε εμείς», μέσα από την οποία επιχειρείται να κατασκευαστούν πολιτικές γενεαλογίες επαναστατικότητας ή σταλινισμού.
Η ίδια η δημόσια συζήτηση εκτρέπεται στο επίπεδο των εντυπώσεων και αλληλοκατηγορίας. Η δεκαετία του ‘40 γίνεται αναίτια πεδίο διαφωνίας για τους λάθος λόγους. Τι, αλήθεια, έχουμε να βρούμε σήμερα από την συγκεκριμένη δεκαετία και πώς μπορούμε να την προβάλουμε στο σημερινό πολιτικό σκηνικό; Γιατί πρέπει να καταλήξουμε για το τι ήταν ο Στάλιν και ποια σχέση είχε η διακυβέρνησή του με του Χίτλερ; Γιατί, με μια φράση, πρέπει να κοιτάζουμε την ιστορία μας για να καταλήξουμε στο «σωστό» και το «λάθος»;
Ο Χάγκεν Φλάισερ στο καταπληκτικό του βιβλίο «Οι πόλεμοι της μνήμης» περιγράφει την επικοινωνιακή χρήση που επιφυλάσσει η πολιτική, και όχι μόνο, στην ιστορία. Παρά το ότι διαπιστώνει αυτή τη χρήση, δεν προτείνει την εξορία της ιστορίας από την πολιτική, ούτε να την φυλάκισή της σε μια αποστειρωμένη γυάλα επιστημονικότητας. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει και δεν θα έπρεπε να γίνει. Αυτό που έχει σημασία είναι να έχουμε υπόψη μας τους όρους με τους οποίους κάθε φορά η ιστορική μας μνήμη ανεβαίνει στο πάλκο και γίνεται αντικείμενο επίκλησης.
Επί παραδείγματι, πολλά πράγματα μπορεί να πει κανείς για τον Στάλιν και τη σημασία της στάσης του στον Β παγκόσμιο Πόλεμο. Σημασία όμως έχει να σκεφτόμαστε για ποιο λόγο μπορεί αυτά να λέγονται και για ποιο λόγο μπορεί να τα λέει ο καθένας. Για ποιο λόγο ο Θεοδωράκης νιώθει την ανάγκη να απαντήσει; Γιατί ο αντικουμοουνιστικός λόγος έχει ξανά έξαρση; Έχει σήμερα νόημα η έννοια του «αντικομμουνισμού»;
Η ιστορική ερμηνεία δεν σταματά στο γεγονός· ξεκινά από εκεί. Και μέρος της ερμηνείας αυτής πρέπει να είναι οι προθέσεις εκεινου που την επικαλείται και οι συνθήκες στις οποίες γίνεται αυτή η επίκληση. Έτσι, η χρήση της ιστορίας θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση της τρέχουσας πολιτικής και όχι στο να βγάλουμε το μάτι του απέναντι.
