Έρικ Χοπσμπάουμ: Ο «συγγραφέας των επαναστατών»

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Υπήρξε ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς του 20ου αιώνα. Το έργο του επηρέασε γενεές ιστορικών, ανοίγοντας τα μάτια όσων εντρύφησαν στο έργο του πάνω στο πώς εξελίχθηκε ο σύγχρονος κόσμος. Παράλληλα η διάσημη τετράτομη ιστορία του για τον 19ο και τον 20ο αιώνα, από την Γαλλική Επανάσταση μέχρι την πτώση της ΕΣΣΔ, θεωρείται κατά πολλούς ως ένα από τα καθοριστικά έργα που έχουν γραφτεί για την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Σήμερα το πρωί, στο Δημόσιο Βασιλικό Νοσοκομείο του Λονδίνου, γράφτηκε η τελευταία παράγραφος στην ζωή του 95χρονου ιστορικού Έρικ Χομπσμπάουμ.

Η ζωή ενός «κοσμοπολίτη Εβραίου»

Ο Χόμπσμπαουμ γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1917, από πατέρα Βρετανό και μητέρα Αυστριακή, και οι δύο εβραϊκής καταγωγής. Ήταν 15 χρονών, όταν επιστρέφοντας σπίτι από το σχολείο του, είδε κάπου στο δρόμο στους τίτλους των εφημερίδων να αναγράφεται ότι ο Χίτλερ έγινε Καγκελάριος της Γερμανίας. Έχοντας μετακομίσει με την οικογένειά του στο Λονδίνο εκείνη την εποχή (1933), σπούδασε στο King's College, του Κέμπριτζ και το 1947 έγινε λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Birkbeck. Αυτή ήταν και η αρχή μιας μακράς συνεργασίας που τον ανέδειξε στην προεδρία του Πανεπιστημίου. Έγινε μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας το 1978 και του απονεμήθηκε το βραβείο της τιμής το 1998.

Μαρξιστής ιστορικός και φανατικός περιπατητής, υπήρξε επί χρόνια μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Μεγάλης Βρετανίας στο οποίο γράφτηκε το 1936 και παρέμεινε μέλος για δεκαετίες, αν και διαφώνησε έντονα στην πορεία με τις πολιτικές της Σοβιετικής Ένωσης. «Ποτέ δεν προσπάθησα να μειώσω τα απαίσια πράγματα που έγιναν στην Ρωσία», είχε πει χρόνια αργότερα. Παρόλα αυτά ο ίδιος είχε δηλώσει κατά τα πρώτα χρόνια του κομουνισμού ότι «ένας νέος κόσμος γεννιέται γεμάτος αίμα, δάκρυ και τρόμο: επανάσταση, εμφύλιο πόλεμο και πείνα. Χάρη στην κατάρρευση της δύσης, είχαμε την ψευδαίσθηση ότι ακόμη και αυτό το βίαιο, πειραματικό σύστημα θα λειτουργούσε καλύτερα από το δυτικό. Ήταν αυτό ή τίποτα». Μιλώντας πάλι για τον κουμμουνισμό είχε πει: «ένα από τα μεγάλα δαιμόνια του 20ού αιώνα είναι το πάθος για πολιτική και η πεμπτουσία του πάθους αυτού ήταν ο κομμουνισμός».

Στις αρχές του 1990, είχε χαρακτηριστεί ως «ο γκουρού του Νιλ Κίνοκ» (τότε Πρόεδρος του Εργατικού Κόμματος), όταν άσκησε κριτική στο Εργατικό Κόμμα γιατί απέτυχε να συμπορευθεί με τις κοινωνικές αλλαγές, ενώ θεωρείται ότι επηρέασε την διαμόρφωση του Νέου Εργατικού κόμματος, αν και είχε εκφράσει την δυσαρέσκειά του για την κυβέρνηση Μπλέρ.

Το έργο του

Η τριλογία του «Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848», «Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875» και η «Η εποχή των αυτοκρατοριών, 1875-1914», έχει χαρακτηριστεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στη συγγραφή της Ιστορίας. Η συγγραφή μάλιστα του βιβλίου «Η εποχή των άκρων: Ο σύντομος 20ός αιώνας 1914-1991», οδήγησε στο να ονοματίζεται από πολλούς ο Χομπσμπάουμ ως ο μεγαλύτερος εν ζωή ιστορικός, όχι μόνο της Βρετανίας, αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Τα ενδιαφέροντά του επεκτείνονταν και σε άλλα πεδία εκτός από την Ιστορία, όπως οι διάφορες παραδόσεις και η εξέλιξή τους, αλλά και η τζαζ που ήταν το αγαπημένο του είδος μουσικής. Είχε γράψει και για αυτά: «Η επινόηση της παράδοσης», «Η σκηνή της τζαζ», καθώς και το «Ξεχωριστοί άνθρωποι – Αντίσταση, εξέγερση και τζαζ».

Στην αυτοβιογραφία του «Συναρπαστικά χρόνια: μια ζωή στον 20ο αιώνα» το 2003, ξεδιπλώνονται όλες οι εμπειρίες του 86χρονου τότε ιστορικού. Μετέφρασε για τον Τσε Γκεβάρα στην Αβάνα, είδε τη σορό του Στάλιν και ενώ κάποιοι άλλοι θυμούνται που βρίσκονταν όταν πέθανε ο Πρόεδρος Κένεντυ, εκείνος θυμάται που βρισκόταν όταν δολοφονήθηκε ο Πρόεδρος Αλιέντε. Πέντε χρόνια αργότερα, μαζί με την Τέντσα Αλλιέντε και με άλλους συντρόφους και φίλους, παρακολούθησε από την τηλεόραση του Σαντιάγκο τη στιγμή που το νομικό τμήμα της βουλής των Λόρδων ανακοινώνει την ιστορική ετυμηγορία του κατά του πρώην Χιλιανού δικτάτορα, Στρατηγού Πινοσέτ.
Το τελευταίο του βιβλίο ήταν το How to Change the World το 2011. 

Από συνέντευξή του το 2009 στον Alan Macfarlane:

 

Από φετινή του συνέντευξη: 


 
Ο Έρικ Χόμπσμπάουμ άφησε πίσω του, εκτός από το γιγαντιαίο συγγραφικό του έργο, την σύζυγο του, Μαριάννα, την κόρη του Τζούλια, τους γιους του Άντυ και Τζόζεφ, τα επτά εγγόνια του και το ένα δισέγγονό του.