Γελοιογραφίες που έγραψαν την δική τους ιστορία

Μέχρι πού φτάνουν τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης; Πόσο «Charlie» είμαστε και πώς μπορεί ένα κομμάτι χαρτί με μερικές φιγούρες πάνω του να προκαλέσει διπλωματικά επεισόδια, τρομοκρατικές επιθέσεις και παγκόσμια κινήματα; Δείτε παρακάτω δέκα χαρακτηριστικές περιπτώσεις γελοιογραφιών από τον 19ο αιώνα ως σήμερα, που αποδεικνύουν ότι το πενάκι των καλλιτεχνών… κόκαλα δεν έχει, αλλά κόκαλα τσακίζει.

Ο Χίτλερ και το γερμανικό μένος (κεντρική φωτό)
«Δεν μπορείτε να φανταστείτε τη φρενίτιδα που προκαλούν αυτές οι γελοιογραφίες. Μόλις καταφθάνουν τα νέα αντίτυπα της Evening Standard, όλοι ψάχνουν τα σκίτσα του David Low και αν εικονίζουν τον Χίτλερ, ως συνήθως, τα τηλέφωνα τρελαίνονται, το θερμόμετρο ανεβαίνει, όλο το κυβερνητικό σύστημα της Γερμανίας βρίσκεται σε επιφυλακή. Η Αγγλία δεν μπορεί να καταλάβει την βιαιότητα των αντιδράσεων». Αυτή είναι η αναφορά του βρετανού εκπροσώπου στον εκδότη του David Low, του καλλιτέχνη που δεν δίσταζε να απεικονίζει τον Χίτλερ σε νέες περιπέτειες σε κάθε νέο τεύχος της εφημερίδας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα σκίτσα του Μωάμεθ

Το ημερολόγιο γράφειο 2005, και η δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten δημοσιεύει σκίτσα του προφήτη Μωάμεθ σε διάφορες χιουμοριστικές και σατιρικές καταστάσεις, σε μία εκ των οποίων απεικονίζεται ως γενειοφόρος τύπος με μια βόμβα στο τουρμπάνι του. Η αντίδραση του μουσουλμανικού κόσμου ήταν άμεση: Βία, συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και θάνατοι σημειώθηκαν σε πολλές μουσουλμανικές χώρες μέσα στους επόμενους μήνες, ενώ ένας Σομαλός επιτέθηκε στον δανό σκιτσογράφο των επίμαχων καρτούν, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε εννέα έτη φυλάκισης.

Η τραγωδία του Charlie Hebdo

Δέκα χρόνια μετά το δανέζικο σκάνδαλο, τον χειμώνα του 2015, η δολοφονική επίθεση στα γραφεία του σατιρικού γαλλικού περιοδικού Charlie Hebdo συνταράσσει τον πλανήτη. Το αριστερών πεποιθήσεων έντυπο είχε επίσης στο παρελθόν δημοσιεύσει σκίτσα με πρωταγωνιστή τον Μωάμεθ, πρόσωπο που απαγορεύεται σύμφωνα με τις ισλαμικές παραδόσεις να απεικονιστεί. Το αποκορύφωμα ήταν το παραπάνω εξώφυλλο του 2011, στο οποίο ο Μωάμεθ εμφανίζεται να λέει «100 βουρδουλιές, αν δεν πεθάνετε στα γέλια!» Στις 7 Ιανουαρίου του 2015, δύο ένοπλοι μουσουλμάνοι εισέβαλαν στα κεντρικά του Charlie Hebdo και άνοιξαν πυρ σκοτώνοντας 12 ανθρώπους, ενώ ολόκληρη η Ευρώπη την επόμενη ημέρα (μαζί με 40 ηγέτες από όλο τον κόσμο) χρησιμοποίησε το σύνθημα “Je suis Charlie” για να υπεραστιστεί το δικαίωμα της ελευθερίας έκφρασης.

Η κλωνοποίηση της Ντόλι

Στα τέλη της περασμένης χιλιετίας, η επιστημονική είδηση που έσεισε τον πλανήτη δεν ήταν άλλη από την πρώτη κλωνοποίηση ζωντανού οργανισμού, της περίφημης Ντόλυ. Εδώ, ο βραβευμένος με Πούλιτζερ για το σκίτσο του Στίβεν Μπριν εικονίζει τους επιστήμονες σαν θεούς να αγγίζουν πολλούς Αδάμ, σε μια «διασκευή» του γνωστού έργου του Μιχαήλ Άγγελου.

Ο μικρός Αϊλάν

Η εικόνα που θα μείνει χαραγμένη στις μνήμες της ανθρωπότητας από την χρονιά που πέρασε είναι αναμφισβήτητα αυτή του μικρού Αϊλάν, του άψυχου αγοριού να κείτεται στις τουρκικές ακτές μετά από άλλη μια προσφυγική τραγωδία στον δρόμο προς το «ευρωπαϊκό όνειρο». Κι αυτό το ευρωπαϊκό όνειρο γίνεται «ανάγλυφο» στο παραπάνω σκίτσο του Rafat al-Khateeb, που διαδόθηκε εξίσου γρήγορα με την original φωτογραφία, βοηθώντας παράλληλα στην ευαισθητοποίηση των ανθρώπων ανά τον κόσμο για την παροχή βοήθειας στα θύματα του προσφυγικού κύματος με όποιον τρόπο μπορούσε ο καθένας.

Ο άνεμος του σοσιαλισμού

Ο Αρτ Γιανγκ, σκιτσογράφος των αρχών του 20ου αιώνα, αποτυπώνει με αυτό το σκίτσο του που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Life το 1907 το γενικότερο ρεύμα της εποχής, που επιζητούσε την αλλαγή μέσω του σοσιαλισμού και καλούσε τους ανθρώπους «να μην είναι μια ορδή πλασμάτων που σέρνονται και φοβούνται να σταθούν όρθιοι και να ανακτήσουν τις ψυχές τους».

Ο ανθρωποφάγος πρωθυπουργός

Το 2003, μία ημέρα πριν τις ισραηλινές εκλογές, ο βρετανικός Independent δημοσιεύει μια γελοιογραφία με τον τότε πρωθυπουργό του Ισραήλ, Ariel Sharon, γυμνό, με μια προεκλογική κονκάρδα αντί φύλλου συκής, να κάθεται ανάμεσα σε βομβαρδισμένα σπίτια και να τρώει ένα παιδάκι. Παράλληλα, γύρω του πετούν ελικόπτερα από τα οποία ακούγονται προπαγανδιστικά μηνύματα, ενώ ο ίδιος λέει «Τι τρέχει, δεν έχετε ξαναδεί πολιτικό να φιλά μωρά;». Το σκίτσο ήταν βασισμένο στον πίνακα του Γκόγια με τον Κρόνο να καταβροχθίζει το γιο του και σχεδιάστηκε μετά από μια προεκλογική εναέρια επίθεση στη Γάζα. Ο Κοινότητα Πολιτικών Σκιτσογράφων της Βρετανίας το ανέδειξε σε σκίτσο της χρονιάς, αλλά το Ισραήλ είχε άλλη άποψη, κάνοντας λόγο για διπλωματικό επεισόδιο και για σαφή αντισημιτικά μηνύματα.

Η πρώτη γυναίκα στο διάστημα

Οι γελοιογραφίες των ‘70s σατιρίζουν τον πρωτοφανή πληθωρισμό που οδήγησε τις τιμές των προϊόντων στα ύψη χάρη στις κινήσεις των Νίξον και Φορντ. Οι νοικοκυρές είχαν προχωρήσει σε μποϋκοτάζ προϊόντων όπως το κρέας, τα δημητριακά και άλλα τρόφιμα, ενώ ο σκιτσογράφος Art Wood αποτύπωσε το σοκ της μέσης καταναλώτριας, που την… εκτόξευσε πέρα από τη στρατόσφαιρα.

Ο Ομπάμα τρομοκράτης

Λίγο πριν τη λήξη της προεκλογικής περιόδου στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2008, ο New Yorker επιλέγει να δημοσιεύσει ένα σκίτσο του Barry Blitt, στο οποίο βλέπουμε τον Μπάρακ Ομπάμα και την σύζυγό του, ντυμένους με τρομοκρατική περιβολή και σύνεργα, και την αστερόασσα να καίγεται στο τζάκι. Ο υποψήφιος τότε για την προεδρία αφροαμερικανός βρήκε χρόνο για να διαμαρτυρηθεί δημοσίως για την γελοιογραφία, χαρακτηρίζοντάς την προσβλητική. Ο αρχισυντάκτης του περιοδικού, ωστόσο, David Remnick, απάντησε πως «δεν σατιρίσαμε τον Ομπάμα, αλλά τις διαστρεβλώσεις και τις προκαταλήψεις εναντίον του», όπως τις χρησιμοποίησαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

Ο Ναπολέων

Η παράδοση των τολμηρών γελοιογραφιών δεν είναι φυσικά υπόθεση του 20ου αιώνα. Παραπάνω, βλέπετε ένα από τα παλαιότερα δείγματα της τέχνης, ένα σκίτσο του James Gillray από το μακρινό 1803, με τίτλο «Το παραλήρημα ενός μανιακού». Στο σκίτσο δεν είναι άλλος από τον Ναπολέοντα, ο οποίος είχε δηλώσει τότε πως ο άγγλος σκιτσογράφος «έκανε περισσότερα από όλους τους στρατούς της Ευρώπης για να με ρίξει από την εξουσία».