Οι άγνωστοι κάτοικοι της ελληνικής φύσης

του Γιώργου Κόκουβα

Σε λίγες μέρες, η απογραφή πληθυσμού των Ελλήνων θα ολοκληρωθεί και θα μάθουμε πόσοι είμαστε. Σε αυτό τον αριθμό όμως, πρέπει να κάνουμε μια μικρή προσθήκη: 50.000 περίπου είδη πανίδας ζουν μαζί μας, έχοντας πιάσει τις πιο όμορφες γωνιές της χώρας μας: τα δάση, τους δρυμούς, τις πράσινες οάσεις των πόλεων και τις προστατευμένες περιοχές, κάνοντάς τις ακόμα πιο όμορφες και μοναδικές.

Η 22η Μαΐου έχει οριστεί ως διεθνής ημέρα βιοποικιλότητας και γι’ αυτό επιχειρούμε να γνωρίσουμε οκτώ από τους παραπάνω ιδιαίτερους «συγκατοίκους» μας, που… σπανίζουν στις μέρες μας και μας υπενθυμίζουν ότι οφείλουμε να τους σεβόμαστε.

Η «Σπάνια Τριάδα»

Δεν θα μπορούσαμε παρά να ξεκινήσουμε με τα τρία είδη που τιμούν τις θάλασσες και τα βουνά μας και έχουν κερδίσει με το σπαθί τους την προστασία τους.


*Η φώκια μονάχους-μονάχους αποτελεί ένα απειλούμενο μεσογειακό είδος που συναντάται πλέον μόνο σε τέσσερα μέρη του κόσμου: Στα νησιά Μαδέρα και την ακτή Κάβο Μπλάνκο της Μαυριτανίας στον Ατλαντικό, στις Μεσογειακές ακτές του Μαρόκου και της Αλγερίας, στα μεσογειακά παράλια της Τουρκίας και φυσικά στην ανατολική Μεσόγειο στο Ιόνιο και Αιγαίο Πέλαγος. Στις ακτές και τις θαλάσσιες σπηλιές της χώρας μας υπολογίζεται ότι ζει ο σημαντικότερος πληθυσμός του είδους (300-350 φώκιες), με κύρια «καταφύγιά» του τις Σποράδες, την Κίμωλο και την Κάρπαθο, ενώ η παρουσία τους είναι δείκτης του υγιούς περιβάλλοντος (περισσότερες πληροφορίες για την προστασία της μεσογειακής φώκιας από την ΜοΜ). 


*Η θαλάσσια χελώνα καρέτα-καρέτα βρίσκει επίσης το καλύτερο καταφύγιο για να φωλιάσει στις ακτές του Ιονίου. Την νύχτα, η καρέτα καρέτα βγαίνει στην αμμουδιά όπου αφήνει τα αβγά της. Για αυτό τον λόγο, οι αρχές της Ζακύνθου έχουν απαγορεύσει τις απογειώσεις και προσγειώσεις αεροπλάνων στο νησί κατά τις βραδινές ώρες, ώστε να μην ενοχληθεί το σπάνιο είδος που στήνει κατά προσέγγιση 3.000 φωλιές ετησίως στα ελληνικά παράλια. Μάθετε πώς μπορείτε να υιοθετήσετε τον… Νόντα, την Μίνα και άλλες θαλάσσιες χελώνες στο site του συλλόγου Αρχέλων. 


*Ο κρητικός αίγαγρος –γνωστός σε όλους μας ως κρι κρι- ζει αποκλειστικά στις ορεινές περιοχές της Κρήτης και σε τρία κοντινά νησάκια (την νήσο Δία, την Θοδωρού και στους Άγιους Πάντες). Το ντροπαλό αγριοκάτσικο εμφανίστηκε στην κρητική γη από τα μινωικά χρόνια και αποφεύγει την ανθρώπινη παρουσία καταφεύγοντας με μεγάλα πηδήματα σε περιοχές όπως το περίφημο φαράγγι της Σαμαριάς. Λίγο μετά την γερμανική κατοχή, ο πληθυσμός του αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα, καθώς αποτέλεσε το μόνο κρέας που ήταν διαθέσιμο στους αντάρτες των βουνών, κι έτσι ο αριθμός του βρέθηκε στα πρόθυρα του μονοψήφιου. Σήμερα τα κρι κρι υπολογίζονται περί τα 2.000, αλλά θεωρούνται απειλούμενο είδος, γι’ αυτό και το κυνήγι τους απαγορεύεται αυστηρά.

Η πιο πρόσφατη «άφιξη»

Η απόδειξη ότι η βιοποικιλότητα μας αφορά όλους και δεν βρίσκεται μόνο στους προστατευμένους δρυμούς και σε μακρινούς παραδείσους ήρθε μόλις πριν ένα μήνα. Στις αρχές του Απριλίου, τα μέλη της Ορνιθολογικής Εταιρίας δέχθηκαν το πιο όμορφο κάλεσμα, αυτό του «Νανοφυλλοσκόπου», ενός είδος πουλιού που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και μάλιστα όχι πολύ μακριά από το κέντρο της Αθήνας, στην Καισαριανή. Το σπάνιο στα μέρη μας πτηνό «κατάγεται» από την Σιβηρία, είναι ένα από τα πιο μικρά σε μέγεθος πουλιά του είδους του –το μήκος του δεν ξεπερνά τα 9-10 εκατοστά- και βρίσκεται πάντα σε κίνηση, γεγονός που κάνει το έργο των birdwatchers αρκετά δύσκολο.

Ο νανόκυκνος του Έβρου

Από τα τρία είδη κύκνων που ξεχειμωνιάζουν στην ελληνική φύση, το σπανιότερο είναι ίσως αυτό του αγριόκυκνου, υποείδος του οποίου είναι το… μίνι πτηνό της φωτογραφίας. Ο νανόκυκνος, παρ’ ότι σπάνια συναντάται στην υπόλοιπη Μεσόγειο, καθώς ο κύριος πληθυσμός του βρίσκεται στην Αμερική, επιλέγει ωστόσο διάφορα μέρη της Ελλάδας για να μεταναστεύσει, πετώντας προς αυτά στο γνωστό σχήμα V. Αυξημένες είναι οι πιθανότητές σας να τον συναντήσετε στο δέλτα του Έβρου. Τον γνωρίσαμε καλύτερα όταν βρέθηκε ο πρώτος τραυματισμένος νανόκυκνος στην χώρα μας και μεταφέρθηκε από το ΕΚΠΑΖ Θεσσαλονίκης στο Κέντρο Περίθαλψης άγριων πουλιών της Αίγινας, αποδεικνύοντας πως αν και δεν είναι είδος υπό εξαφάνιση, πρέπει να προστατεύεται από τους ασυνείδητους.

Ο «επικηρυγμένος» αργυροπελεκάνος
Ιδιαίτερα απειλούμενο είδος, ο σπάνιος αργυροπελεκάνος συναντάται μόνο σε 19 μέρη του κόσμου, μεταξύ των οποίων η Μικρή Πρέσπα, ο Αμβρακικός και πρόσφατα η λίμνη Κερκίνη. Το πανέμορφο πτηνό αντιμετώπισε την απίστευτη απρονοησία της πολιτείας κατά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, οπότε και το είδος που τότε ζούσε σε όλη την Ελλάδα χαρακτηρίστηκε «ιδιαίτερα επιβλαβές θήραμα» και κυνηγήθηκε δεόντως έως αποδεκατισμό, όπως αναφέρει η WWF. Μετά από τις περιβαλλοντικές προσπάθειες της οργάνωσης, πλέον η Πρέσπα έχει μετατραπεί στο μεγαλύτερο καταφύγιο του είδους στον κόσμο, αριθμώντας περίπου 1.000 ζευγάρια, όταν παλιότερα υπήρχαν μέχρι και 20(!) Ευτυχώς, πλέον, ο νόμος τα προστατεύει.

Ο πιο σπάνιος γλάρος της Ελλάδας

Δεν είναι άλλος από τον Αιγαιόγλαρο, που δεν θα μπορούσε να έχει πιο «ελληνικό» όνομα, ωστόσο οι ψαράδες των ελληνικών νησιών, που είναι οι μόνοι οι οποίοι τον συναντούν, τον γνωρίζουν ως «κοκκινομύτη», εξαιτίας του κόκκινου ράμφους του. Αυτό είναι και το κύριο χαρακτηριστικό τους γνώρισμα που τους ξεχωρίζει από τους κοινούς ασημόγλαρους. Στην χώρα μας, ο πληθυσμός τους θεωρείται ότι φτάνει τα 750 ζευγάρια – θετική εξέλιξη αν αναλογιστούμε ότι το 1994 είχαν καταμετρηθεί μόλις 30. Αγαπημένη τους κρυψώνα, οι μικρές νησίδες του Αιγαίου αλλά και τα ποτάμια της Ισπανίας.

Η περίπτωση της καφέ αρκούδας

Παρ’ ότι την έχουμε στο μυαλό μας ως την «κοινή αρκούδα», ο καφέ αρκτούρος συγκαταλέγεται στο «κόκκινο βιβλίο» των σπάνιων ειδών υπό εξαφάνιση και απαντάται στην χώρα μας κυρίως στην Πίνδο και στην Ροδόπη. Οι πιο παλιοί θα θυμούνται την αποτροπιαστική συνήθεια άλλων εποχών να χρησιμοποιείται σαν διασκεδαστικό θέαμα, περιφερόμενη με αλυσίδες από τον αρκουδιάρη που την εξανάγκαζε σε… χορευτικά. Παρά την αυστηρή πλέον νομοθεσία, το τελευταίο αγέρωχο θηλαστικό του είδους που κατοικούσε στον Όλυμπο βρέθηκε νεκρό σε ένα ρέμα του «αθάνατου» βουνού στις 27 Αυγούστου του 2008. Στις ικανότητες της καφέ αρκούδας συγκαταλέγεται το «μαστόρικο» ψάρεμα, καθώς και η συνήθεια του αρσενικού να διανύει τεράστιες χιλιομετρικές αποστάσεις προς αναζήτηση συντρόφου. Μάθετε περισσότερα για την καφέ αρκούδα και την προστασία της στο site του Αρκτούρου.