Τα ταξιδιωτικά (μας) κλισέ και... όλη η αλήθεια γύρω τους

της Ηρώς Κουνάδη

Ακριβώς όπως είναι πολύ δύσκολο, στα όρια του ανέφικτου, να περιγράψεις τη φωνή ενός ανθρώπου έτσι ώστε κάποιος που δεν την έχει ακούσει ποτέ να είναι σε θέση να την αναγνωρίσει μετά την περιγραφή ανάμεσα σε δέκα άλλες, είναι σχεδόν αδύνατο και το να περιγράψεις ένα μέρος έτσι ώστε κάποιος που δεν το έχει δει ποτέ να μπορέσει να το φανταστεί ακριβώς όπως είναι. Σίγουρα, μπορείς να μιλήσεις για τα κτίρια μιας πόλης, για την άμμο μιας παραλίας –πόση διαφορά να έχει από τις υπόλοιπες;– ή (πολύ γενικά) για έναν άλφα τρόπο ζωής που θα (μπορούσε να) φαίνεται ιδιαίτερος σε εσένα ή στον αναγνώστη σου –ιδανικά, και στους δύο.

Δίνουν, όμως, τα κτίρια, η άμμος και ένας άλφα, έστω και ιδιαίτερος, τρόπος ζωής κάτι παραπάνω από μια πολύ γενική εντύπωση σε κάποιον που δεν έχει επισκεφθεί το συγκεκριμένο μέρος; Μάλλον όχι. Γι’ αυτό και, όπως στην περίπτωση της ανθρώπινης φωνής, έχουμε εφεύρει μια δεκαριά κλισέ –όπως λέμε ζεστή, στεντόρεια, απαλή κλπ– τα οποία χρησιμοποιούμε κατά βούληση, ταιριάζουν σχεδόν παντού και δεν περιγράφουν απολύτως τίποτα.

Έχοντας ξυπνήσει με μια κάποια (αυτό)σαρκαστική διάθεση, σκεφτήκαμε να συγκεντρώσουμε όλα εκείνα τα κλισέ που χρησιμοποιούνται –εντάξει, χρησιμοποιούμε– κατά κόρον σε αυτή τη θεματογραφία που είναι ακόμα, τουλάχιστον για τα ελληνικά δεδομένα, πολύ νέα για να θεωρείται από το μεγαλύτερο ποσοστό των αναγνωστών της αφόρητα προβλέψιμη, αλλά και αρκετά παλιά για να έχει αναπτύξει τη δική της πεπατημένη. Εκείνη της οποίας τις παρακαμπτήριες κάτι μας λέει ότι έφτασε η στιγμή να αναζητήσουμε. Μέχρι να τα καταφέρουμε, θα συνεχίσουμε όλοι να απολαμβάνουμε φράσεις όπως:

Θέα που κόβει την ανάσα: Από την πρώτη φορά που γράφτηκε αυτή η φράση, καμία θέα δεν είναι απλά ωραία, ενδιαφέρουσα, ή εντυπωσιακή. Κάθε θέα –με ιδιαίτερη έμφαση σε εκείνες που προσφέρουν τα δωμάτια των 5άστερων ξενοδοχείων και οι λόφοι της πόλης, των οποίων η ανάβαση «θα αξίζει τον κόπο, χάρη στη θέα που κόβει την ανάσα από την κορυφή τους»– είναι θέα που κόβει την ανάσα. Αν το κλισέ έχει χρησιμοποιηθεί ήδη τρεις φορές στο κείμενο –και μόνο σε αυτήν την περίπτωση– ο συντάκτης μπορεί να καταφύγει στις εναλλακτικές «πανοραμική» και «απερίσπαστη».

Φωλιάζει/ κουρνιάζει: Κάποια σκοτεινή σύνδεση της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας- δημοσιογραφίας με την ορνιθολογία κάνει τα τελευταία χρόνια ξενώνες, καταφύγια, café, σαλέ, εστιατόρια και κάθε άλλο είδος ανθρώπινης κατασκευής να «φωλιάζει» σε πλαγιές ή να «κουρνιάζει» ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση. Τίποτα δεν είναι πια «τοποθετημένο», λέξη που, στη μία και μοναδική περίπτωση που η χρήση της επιτρέπεται, συνοδεύεται απαραιτήτως από το επίρρημα «στρατηγικά» και αναφέρεται σχεδόν αποκλειστικά σε καταλύματα πολυτελείας «ιδανικά τόσο για το business trip όσο και για το ταξίδι αναψυχής σας».

Ανταποκρίνονται σε κάθε γούστο και budget: Κάθε πόλη, κωμόπολη και χωριό στη μέση του πουθενά –αλλά που δικαιούται να αξιώνει ένα ταξιδιωτικό κείμενο με το όνομά του στον τίτλο– έχει «επιλογές διαμονής» και εστιατόρια που «ανταποκρίνονται σε κάθε γούστο και budget». Χωρίς να θέλουμε να διαλύσουμε έναν εκ των πολυτιμότερων μύθων της ταξιδιωτικής βιομηχανίας, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι αν το γούστο σας περιλαμβάνει θερμαινόμενα πατώματα και πολυνησιακή κουζίνα, το χωριό της ανατολικής Τρανσυλβανίας στο οποίο σας προτείνουμε να περάσετε το επόμενο weekend σας αδυνατεί να το καλύψει. Σε κάθε άλλη περίπτωση, βέβαια, και με λίγη φαντασία, κάθε χωριό που διαθέτει ένα ακριβό και ένα φτηνό κατάλυμα, συν ένα εστιατόριο με τοπική κι άλλο ένα με «διεθνή» –κατά πάσα πιθανότητα ιταλική– κουζίνα, ανταποκρίνεται σε κάθε γούστο και budget.

Διεθνής κουζίνα: Και μια που το έφερε η κουβέντα, κάθε πόλη, κωμόπολη ή χωριό στη μέση του πουθενά διαθέτει τουλάχιστον ένα εστιατόριο που σερβίρει «διεθνή κουζίνα» για τους τρομαγμένους από τα κρέατα-ακόμα-και-στις-σαλάτες των Τσέχων ή τις απροσδιόριστες τοπικές σπεσιαλιτέ κατσαρίδα-είναι-αυτό-; της νοτιοανατολικής Ασίας. Ο εξασκημένος στην ταξιδιωτική θεματογραφία αναγνώστης γνωρίζει πολύ καλά ότι αυτό μεταφράζεται στις περισσότερες περιπτώσεις με μια εντελώς διεθνή λέξη. Πίτσα.

Πλούσια πολιτιστική κληρονομιά: Κάθε μέρος παλαιότερο από το Burj al Arab διαθέτει «πλούσια πολιτιστική κληρονομιά», άσχετα αν ο όρος αναφέρεται σε πέντε χιλιάδες χρόνια κινέζικου πολιτισμού ή σε δύο café- «χώρους τέχνης» σε μια πρώην κοινότητα χίπηδων στο New South Wales.

Σταυροδρόμι πολιτισμών: Δεδομένης της παγκοσμιοποίησης –και της παλαιότητάς της, που χάνεται στα βάθη των Δρόμων του Μεταξιού, κι αφήστε τους αναλυτές του Διαδικτύου να λένε ό,τι θέλουν– κάθε μέρος αυτού του ταλαίπωρου πλανήτη, από τις λεωφόρους της Νέας Υόρκης και τα στενά του Βοσπόρου μέχρι το πιο βαθιά κρυμμένο στη ζούγκλα του Αμαζονίου χωριό ιθαγενών και το πιο χαρακτηριστικό σουκ της Μέσης Ανατολής, έχει κάποια στιγμή στην Ιστορία του δεχθεί τις επιρροές περισσότερων του ενός πολιτισμού. Κι αυτό το χρήζει αυτόματα «σταυροδρόμι πολιτισμών».

Πολύβουο/ ολοζώντανο/ που σφύζει από ζωή: Κατά κύριο λόγο, χαρακτηρισμοί που αποδίδονται σε οποιαδήποτε αγορά, μικρή πόλη ή κέντρο (μεγαλύτερης) πόλης που δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει στον επισκέπτη πέρα από τη «ζωντάνια» του, και οι οποίοι αποτελούν ευφημισμούς των πραγματικών χαρακτηριστικών του, που είναι συνήθως η πολυκοσμία, η ασφυκτική ζέστη και οι αυξημένοι δείκτες (μικρο)εγκληματικότητας. Κατάλληλοι, επίσης, για χρήση στην περιγραφή των περιοχών με τα κόκκινα φανάρια –ιδιαίτερα εκείνων της νοτιοανατολικής Ασίας.

Όαση γαλήνης: Κάθε πάρκο που διαθέτει έστω και ένα εκατοστό μισοκιτρινισμένου γκαζόν και δύο δέντρα σε κάθε πόλη του κόσμου είναι, ανεξαιρέτως, μία «όαση γαλήνης». Στην περίπτωση της Αθήνας, και κάποιων μεσανατολικών πόλεων, ο χαρακτηρισμός «όαση γαλήνης» –από τη στιγμή που δεν τον χρειαζόμαστε για να περιγράψουμε πάρκα, τα οποία δεν υπάρχουν– μπορεί να αποδοθεί σε lobby πολυτελών ξενοδοχείων με air condition.

Συνδυάζει αρμονικά την παράδοση με την πολυτέλεια: Κάθε ξενώνας με ξύλινο πάτωμα και υποψία πέτρας στον τοίχο αποπνέει «άρωμα παράδοσης» και κάθε μπάνιο με πόρτα στη ντουζιέρα του παντρεύει αυτό το «άρωμα παράδοσης» με τη «σύγχρονη πολυτέλεια». Προσθέστε σε αυτό το μείγμα πρόβειο γιαούρτι σε πήλινο μπολ στο πρωινό κι ένα υποτυπώδες Jacuzzi κι έχετε την τέλεια «αρμονία παράδοσης και πολυτέλειας».

Βραβευμένο/ Στη λίστα…: Έχετε προσέξει πως κάθε αεροπορική εταιρεία έχει τουλάχιστον ένα βραβείο «καλύτερης αεροπορικής εταιρείας» κάθε χρόνο στο ενεργητικό της; Ή πως κάθε μα κάθε αρχαιολογικός χώρος που ξεπερνά το επίπεδο των τριών σπασμένων μαρμάρων πεταμένων μέσα σε ένα εγκαταλελειμμένο χωράφι ανά τον πλανήτη περιλαμβάνεται στη λίστα των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO –«και όχι τυχαία», όπως θα σπεύσει να μας ενημερώσει κάθε ταξιδιωτικός συντάκτης που σέβεται τον εαυτό του, λες και, σε αντίθεση με αυτό για το οποίο μιλάμε, κάποια άλλα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν βρεθεί στην εν λόγω λίστα τυχαία; Ή πως κάθε εστιατόρια επτά χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πόλη στην οποία μένετε εσείς και ο συντάκτης που το παρουσιάζει είναι βραβευμένο με x αριθμό αστεριών Michelin; Ευτυχώς για εμάς, στον κόσμο του σύγχρονου marketing υπάρχουν τόσα βραβεία όσα και εστιατόρια/ αεροπορικές/ ξενοδοχεία/ μέρη για τα οποία θα θέλαμε να μιλήσουμε προσδίδοντας μια αντικειμενική βαρύτητα στις (πάντα υποκειμενικές) περιγραφές μας.

Bonus: Καρτποσταλική ομορφιά: Παλαιότερο κλισέ, που αντικαταστάθηκε όταν η γενιά του Photoshop έπαψε να αποδίδει μεγάλη σημασία στο θαύμα της σύγχρονης επιστήμης της επεξεργασίας εικόνας, από όρους όπως «γραφικό» (για χωριά) και «φυσικής ομορφιάς» (για τοπία εν γένει, συνήθως συνοδευόμενο από επίθετα όπως απαράμιλλης, ανυπέρβλητης κλπ) που υποδηλώνουν την επιστροφή προς τα αρχέγονα κριτήρια της ομορφιάς. Ευτυχώς, γιατί διαφορετικά η χρονική εξέλιξη της «καρτποσταλικής» θα ήταν «φωτοσοπική» ομορφιά.