του Richard Tomkins
Εργάζεστε αργά στο γραφείο και τη στιγμή που βάζετε χαρτί στον εκτυπωτή, ξαφνικά θυμάστε ότι έχετε ξεμείνει από Α4 στο σπίτι. ”Δουλεύω υπερωρίες χωρίς να πληρώνομαι για αυτές, οπότε μου χρωστάνε, λέτε στον εαυτό σας, ξεκλειδώνοντας το ράφι με τα αποθέματα και αποσπώντας ένα πακέτο 500 φύλλων, μαζί με ένα σελοτέιπ, τρία στιλό και stickers.
Αυτό φυσικά είναι ξεκάθαρη κλοπή. Εάν σας έπιαναν να ”απαλλοτριώνετε” τα πράγματα από το γραφείο σας, η αστυνομία θα σας συλλάμβανε. Όμως κατά κάποιο περίεργο τρόπο, η μεσαία τάξη έχει καταφέρει να πείσει τον εαυτό της ότι όταν προχωρούν σε κάποια εγκληματική ενέργεια για ίδιον όφελος, δεν είναι το ίδιο όπως όταν το πράττουν οι εγκληματίες. Οπότε ψεύδονται, εξαπατούν και κλέβουν.
Εξαπατούν την εφορία, κρύβοντας χρήματα στο εξωτερικό και κλέβουν τη χώρα τους, κρύβοντας τα αγαθά που φέρνουν από το εξωτερικό. Αγοράζουν εις γνώση τους προϊόντα-μαϊμούδες και αποκτούν παράνομες κόπιες λογισμικού. Κλέβουν πετσέτες από ξενοδοχεία και γυμναστήρια και ”μαγειρεύουν” τα ποσά στις δαπάνες που καλύπτονται από τις εταιρίες τους, ενώ σίγουρα θα έκαναν οποιαδήποτε απάτη χρειαζόταν για να βάλουν τα παιδιά τους στα σχολεία της αρεσκείας τους.
Μια μελέτη από εγκληματολόγους στο Keele University διαπίστωσε ότι σχεδόν τα 2/3 των Βρετανών παραδέχονται ότι έχουν ενδώσει σε πράξεις ”ατιμίας” όπως το να μην αντιδρούν όταν λαμβάνουν περισσότερα ρέστα, να πληρώνουν τον κατασκευαστή σε μετρητά για να αποφύγουν τη φορολόγηση ή να αγοράζουν ρούχα για μια συγκεκριμένη περίσταση και να τα επιστρέφουν αμέσως μετά για την αποζημίωση.
Τι απέγινε με το ”η τιμιότητα είναι η καλύτερη πολιτική”, ”οι απατεώνες ποτέ δεν ευημερούν”, ”η ίδια η αξιοπρέπεια είναι η ανταμοιβή” και άλλα αξιώματα που κάποτε κυριαρχούσαν στη μεσαία τάξη; Μήπως ο μέσος καταναλωτής δεν πιστεύει πια σε αυτές;
Τα περασμένα χρόνια, οι ηθικοί κώδικες διαπερνούσαν όλες τις πτυχές της προσωπικής συμπεριφοράς, με ένα πλέγμα κανόνων συμπεριφοράς -όχι αγκώνες στο τραπέζι, ποτέ δεν τρώμε στο δρόμο- που είχαν στόχο το σαφή διαχωρισμό της μεσαίας τάξης από τα κατώτερα στρώματα.
Τουλάχιστον, έτσι έχουμε μάθει. Όμως οι άνθρωποι που δημιούργησαν αυτή την εικόνα ανήκουν ως επί το πλείστον στη μεσαία τάξη. Όπως επισημαίνει η Helen Haste, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Bath: ”Η μεσαία τάξη ήταν πάντοτε καλή στο να παραμυθιάζει τον εαυτό της, τόσο για το παρελθόν της, όσο και για το τωρινό της status”.
Στην πραγματικότητα, εάν εξετασθεί προσεκτικά η ”χρυσή εποχή” της ηθικής της μεσαίας τάξης, προκύπτει μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Βλέπετε, παραδείγματος χάριν, μια κοινωνία που ανέχτηκε τη σκληρή παιδική εργασία καθώς και τις απαράδεκτες συνθήκες εργασίας για τους ενηλίκους, ενώ η υποτιθέμενη σεξουαλική ηθική της εποχής εκείνης είναι επίσης ”διάτρητη”, όπως αποδεικνύεται και από τον τεράστιο αριθμό των εκδιδόμενων γυναικών.
Η Susanne Karstedt, καθηγήτρια εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Keele, επισημαίνει ότι είτε λόγω εταιρικών σκανδάλων όπως η υπόθεση μαζικής απάτης της Enron είτε λόγω καθημερινής εμπειρίας που νιώθουν αδικημένοι, οι άνθρωποι έχουν αναπτύξει ένα σύνδρομο ”ανομίας” που χαρακτηρίζεται από δυσπιστία, ανασφάλεια και κυνισμό προς τους νόμους και τους πάσης φύσεως κανονισμούς.
”Οι καταναλωτές δέχονται συνεχώς έναν πόλεμο από αισχροκέρδεια, λανθασμένες πωλήσεις, κρυφές χρεώσεις και ανακριβείς περιγραφές προϊόντων. Αντεπιτίθενται με τεχνάσματα όπως η τεχνητή αύξηση των ποσών στα τιμολόγια που δίνουν στις ασφαλιστικές για αποζημιώσεις από ατυχήματα και υποχωρούν σε μια γκρίζα οικονομία όπου πληρώνουν σε μετρητά για να αποφύγουν τη φορολόγηση”, επισημαίνει.
Όμως, μπορεί να υπάρχουν και άλλες εξηγήσεις. Μήπως απλώς είμαστε μάρτυρες του θανάτου της έννοιας της ντροπής; Με άλλα λόγια, μήπως η μεσαία τάξη δεν αισθάνεται πλέον την ανάγκη της εντιμότητας επειδή δεν ενδιαφέρονται πλέον για το σεβασμό;
Οι χρεοκοπίες είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Κάποτε, η οικονομική καταστροφή ήταν κάτι τόσο ντροπιαστικό, που η λογική αντίδραση ενός ”σωστού τζέντλεμαν” που δεν μπορούσε να πληρώσει τα χρέη του ήταν η αυτοκτονία. Τώρα, μπορεί απλώς να πάει σε μια εξειδικευμένη εταιρία διαχείρισης χρέους ή να περιμένει την υπαγωγή σε ευεργετικές κρατικές διατάξεις.
Με λίγα λόγια, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν νέο κώδικα ηθικής, σύμφωνα με τον οποίο τα ”εγκλήματα” που πλήττουν τις απρόσωπες επιχειρήσεις ή τους κρατικούς γραφειοκράτες δεν είναι ντροπιαστικά γιατί είναι απλώς ένας τρόπος εκδίκησης των κερδοφόρων εταιριών ή του συστήματος. Όμως υπάρχει μια σειρά νέων ”εγκλημάτων” που η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία θεωρεί απαράδεκτα, όπως τα ρατσιστικά ανέκδοτα ή το παρκάρισμα μιας μηχανής σε θέση αυτοκινήτου.
Οπότε, δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε για τη διαφαινόμενη κατάρρευση της ηθικής της μεσαίας τάξης. Απλώς υπάρχουν τομείς που η ηθική ”μετρά” λιγότερο σε σχέση με το παρελθόν, με το κενό να συμπληρώνεται από τα σύγχρονα αστικά ”εγκλήματα” του δυτικού πολιτισμού.
Πηγή: FT.com
