Μπακούνιν: Ο «πατέρας» των αναρχικών

Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, οι αντιεξουσιαστές και τα επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας ανασύρουν από το χρονοντούλαπο της Ιστορίας τον μεγάλο θεωρητικό του αναρχισμού, τον Μιχαήλ Μπακούνιν. Ποιος ήταν, οι ιδέες του για τη συλλογική αναρχία και η διαφοροποίηση με τον Μαρξ.
Μπακούνιν: Ο «πατέρας» των αναρχικών
του Γιώργου Φλώκα

Κουκουλοφόροι και αντιεξουσιαστές έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο της επικαιρότητας την πολιτική. Όλες οι συζητήσεις στα οικογενειακά και φιλικά «πηγαδάκια» στις γιορτές κινήθηκαν στο τρίπτυχο κράτος – πολίτης – εξουσία, με αφορμή και τα γεγονότα των τελευταίων ημερών. Στο πλαίσιο αυτό, καλό θα ήταν να ανασύρουμε από το χρονοντούλαπο της ιστορίας τον μεγάλο θεωρητικό της αναρχίας, τον Μιχαήλ Μπακούνιν.

O Μπακούνιν είχε ενεργή συμμετοχή πρακτικά σε όλες τις επαναστάσεις που έλαβαν χώρα στην εποχή του, ενώ έδωσε το θεωρητικό υπόβαθρο και για όλες τις μεταγενέστερες. Όχι αδίκως, ο Μπακούνιν θεωρείται ο πατέρας της συλλογικής αναρχίας και πολέμιος του μαρξισμού, ιδίως της ιδέας του Μαρξ για δικτατορία του προλεταριάτου, την οποία θεωρούσε πιο επικίνδυνη από μια πραγματική δικτατορία.

Μια ζωή μέσα στην επανάσταση
Γεννημένος από αριστοκρατική οικογένεια το 1814 σε ένα χωριό κοντά στη Μόσχα, ο Mιχαήλ Αλεξάνδροβιτς Μπακούνιν ακολούθησε στρατιωτική εκπαίδευση μετά από παραίνεση του πατέρα του. Διορίστηκε στην αυτοκρατορική φρουρά της Ρωσίας, αλλά εγκατέλειψε το στρατό γρήγορα για να σπουδάσει φιλοσοφία στην πρωτεύουσα.

Εκεί γνώρισε και αγάπησε τις πολιτικές ιδέες του Καντ, του Χέγκελ και του Φίχτε. Οι ιδέες του για μια πανσλαβική επανάσταση τον οδήγησαν στο Βερολίνο το 1840, όπου και είχε την ευκαιρία να γίνει καθηγητής πανεπιστημίου. Ωστόσο, σύντομα διαπίστωσε ότι δεν τον ενδιέφερε μια ακαδημαϊκή καριέρα, αφιερώνοντας ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στην επανάσταση. «Το πάθος για καταστροφή είναι δημιουργικό πάθος», έγραφε εκείνη την εποχή.

Αρνήθηκε να επιστρέψει στη Ρωσία και η περιουσία του δημεύτηκε. Το 1844 βρίσκεται στο Παρίσι, το επίκεντρο του ευρωπαϊκού διαλογισμού, όπου και συναντά τον Καρλ Μαρξ, από τον οποίο εντυπωσιάζεται. Ταυτόχρονα, στη γενέτειρά του ο Αυτοκράτορας Νικόλαος του αφαιρεί όλα τα προνόμια που είχε ως ευγενής και τον καταδικάζει σε ισόβια εξορία στη Σιβηρία, εάν συλληφθεί.

Ο Μπακούνιν απαντά με επιστολή στη La Reforme, όπου τον κατηγορεί για δεσποτισμό και καλεί για επανάσταση και δημοκρατία σε Ρωσία και Πολωνία. Το 1849 οργανώνει την επανάσταση στη Δρέσδη, όπου και συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε ισόβια και από τη Σαξονία, μετά τη Ρωσία και την Αυστρία, και το 1851 παραδίνεται στις ρωσικές αρχές και φυλακίζεται.

Με το θάνατο του Νικόλαου, ο νέος αυτοκράτορας Αλέξανδρος ενδίδει στις παρακλήσεις της μητέρας του και τον στέλνει σε μόνιμη εξορία στη Σιβηρία, όπου και παντρεύεται την Αντωνία Κβιάτκοβσκα και οραματίζεται την ανεξαρτητοποίηση της Σιβηρίας. Η απόδρασή του από τη Σιβηρία τον φέρνει στη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας και από εκεί, μεταβαίνει στη Νέα Υόρκη για να επιστρέψει στο Λονδίνο και να ταχθεί εκ νέου στο κίνημα της επανάστασης.

Ο πρώτος του σταθμός είναι η Ιταλία, όπου επιχειρεί να ενώσει τους Ιταλούς, τους Ούγγρους και τους Σλάβους σε μια εξέγερση εναντίον της Αυστρίας και της Τουρκίας. Παράλληλα, οργανώνει τη Συμμαχία των Επαναστατών Σοσιαλιστών, μια διεθνή ένωση με στόχο την προπαγάνδα και την προετοιμασία για άμεσες ενέργειες. Και διακηρύττει την «απόλυτη απόρριψη κάθε αρχής, συμπεριλαμβανομένης και αυτής που θυσιάζει την ελευθερία για την βολικότητα του κράτους».

Το 1868, προσέρχεται στη συγκέντρωση της Πρώτης Διεθνούς, όπου και εκδιώκεται από τον Καρλ Μαρξ. Ενώ έως το 1870, έχει προλάβει να ηγηθεί δυο αποτυχημένων εξεγέρσεων στην Ιταλία και στη Λυόν της Γαλλίας. Τελικώς, αποσύρθηκε από το δημόσιο βίο και πέθανε στη Βέρνη το 1876.

Οι ιδέες
Αν και ο Μπακούνιν αποδεχόταν τις οικονομικές αναλύσεις του Μαρξ, θεωρούσε ότι η μέθοδός του θα οδηγούσε σε συμβιβασμό της κοινωνικής επανάστασης. Παράλληλα, άσκησε έντονη κριτική στην ιδέα της δικτατορίας του προλεταριάτου. «Εάν πάρεις τον πιο ένθερμο επαναστάτη και του δώσεις απόλυτη εξουσία, μέσα σε έναν χρόνο θα είναι χειρότερος και από τον ίδιο τον Τσάρο» έλεγε.

Ο Μπακούνιν απέρριπτε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας και αρχής, είτε κρατικής είτε θεϊκής. «Η ελευθερία του ανθρώπου συνίσταται στο ότι υπακούει μόνο στους νόμους της φύσης, επειδή τους αναγνωρίζει και όχι επειδή του επιβλήθηκαν από μια εξωτερική πηγή, ανθρώπινη ή θεϊκή, συλλογική ή μεμονωμένη», έγραφε.

Όσο για το πολιτικό σύστημα, ο σοσιαλισμός του Μπακούνιν δεν είναι άλλος από την επονομαζόμενη «συλλογική αναρχία» με τους εργάτες να διαχειρίζονται τα μέσα παραγωγής. Υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της ισότητας και πολέμιος των τάξεων. Για την επίτευξη των εν λόγω σκοπών, ο Μπακούνιν βασιζόταν στη δύναμη των φτωχών και των ζητιάνων, καθώς θεωρούσε ότι ήταν οι μόνοι δεν έχουν μολυνθεί από τον πολιτισμό της μπουρζουαζίας.
Μπείτε στη συζήτηση

σχόλια

v