Κτίρια "σταθμοί": Η άλλη ταυτότητα της Αθήνας

του Νικόλα Γεωργιακώδη

Δεν γίνεται να έχεις βολτάρει στην Αθήνα και να μην σου έχουν τραβήξει την προσοχή. Ίσως να μην τα θεωρείς όμορφα, όμως δεν μπορείς να αρνηθείς πώς αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής στην πόλη ή ακόμα και σημεία αναφοράς αυτής. Κτίρια μοντέρνα όπως το Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, κτίρια παραμελημένα όμως με έντονο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον όπως η Μπλε Πολυκατοικία στα Εξάρχεια και οι προσφυγικές κατοικίες στην Αλεξάνδρας, κτίρια ιστορικά όπως αυτό της Παλαιάς Βουλής, κτίρια που μας κεντρίζουν το ενδιαφέρον κάθε φορά που τα βλέπουμε. Συγκεντρώσαμε δέκα από αυτά και ξαναθυμόμαστε την ιστορία τους.

Πύργος των Αθηνών

Στην διασταύρωση της Μεσογείων με την Β. Σοφίας το 1968, έμελλε να χτιστεί το ψηλότερο κτίριο της σύγχρονης Αθήνας. Με ύψος 103 μέτρα και 28 ορόφους, ο Πύργος κυριάρχησε στο αστικό τοπίο της πόλης, ενώ η μινιμαλιστική προσέγγιση του αρχιτέκτονά του, Ιωάννη Βικέλα έχει δεχθεί πολλή κριτική. Άλλη τόση δέχθηκε φυσικά το έργο, ως μέρος μιας γενικότερης προσπάθειας την εποχή της Χούντας να "εξυψωθεί το αίσθημα του ελληνικού λαού", λόγος για τον οποίο απελευθερώθηκε το όριο ύψους δόμησης για εκείνο το διάστημα.

Ακαδημία Αθηνών

Κοσμεί την Πανεπιστημίου για παραπάνω από εκατό χρόνια και συνεχίζει να αποτελεί κατ’ εξοχήν «φοιτητικό» σημείο συνάντησης. Η Ακαδημία Αθηνών ολοκληρώθηκε το 1887 πάνω σε μελέτες του Χάνσεν και του Τσίλλερ και φημίζεται για το μεγάλο αέτωμα της ιωνικής εισόδου, καθώς και για τα αγάλματα του περίβολου από τον γλύπτη Δρόση – δεσπόζουν η Αθηνά και ο Απόλλων, καθώς και ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας. Περισσότερα για την λειτουργία της Ακαδημίας σε παλιότερο δημοσίευμα του In2life.

Αμερικάνικη Πρεσβεία

Το κτίριο της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα σχεδιάστηκε από τον διάσημο αρχιτέκτονα της σχολής Μπαουχάουζ, Γουόλτερ Γκρόπιους, ενώ η ανέγερσή του διήρκεσε από το 1959 έως το 1961. Το διάσημο σχέδιο του Γκρόπιους για το κτίριο της Πρεσβείας βασίστηκε στις απλές φόρμες του Μπαουχάουζ και, όπως είχε πει τότε ο αρχιτέκτονας, ήταν εμπνευσμένο από την αρχιτεκτονική του Παρθενώνα. Το 2003 προστέθηκε ένας νέος χώρος πράσινου πίσω από την πρεσβεία, το πάρκο της οδού Μακεδόνων, ενώ παράλληλα λειτούργησε νέο κτίριο γραφείων σχεδιασμένο από τους Κάλμαν, ΜακΚίνελ και Γουντ.

Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Το γνωστό σε όλους Νέο Μουσείο της Ακρόπολης εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 2009, και χάρισε ένα νέο τοπόσημο στα «πόδια» της Ακρόπολης. Χτισμένο πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής του Μακρυγιάννη, βασισμένο στις ακριβείς διαστάσεις της ζωφόρου του Παρθενώνα και σε υπερυψωμένους πυλώνες, διαθέτει διαφανή δάπεδα για να φαίνονται τα αρχαιολογικά ευρήματα, ενώ σημαντικό στοιχείο του είναι το αρχιτεκτονικό παιχνίδι με την κίνηση (η διαδρομή του ακολουθεί έναν τρισδιάστατο βρόγχο με αναφορές στην διαδρομή προς την Ακρόπολη) και με το φως (σε μεγάλο βαθμό, ο φυσικός φωτισμός κυριαρχεί χάρη στα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν). Η αρχιτεκτονική ομάδα που είναι υπεύθυνη για το αποτέλεσμα αποτελείται από τους ειδικούς του Bernard Tschumi και του Μιχαήλ Φωτιάδη.

Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας

Το ΣΕΦ ολοκληρώθηκε το 1984 και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής της τελευταίας εικοσαετίας του 20ου αιώνα. Οι ομοιότητές του με την Αρένα του Μιλάνου και το Παλαί της Βουδαπέστης το έκαναν γνωστό και αναγνωρίσιμο σε όλη την Ευρώπη, ενώ η πολυλειτουργικότητά του ως εγκαταστάσεις μπάσκετ, στίβου, βόλεϊ, γυμναστικής, παγοδρομιών και άλλων αθλημάτων το κατατάσσει στα πιο δημοφιλή στάδια της χώρας. Φυσικά, ο εντυπωσιακός καμπυλωτός σχεδιασμός της εξωτερικής του όψης κερδίζει τις εντυπώσεις.

Χίλτον

Μέχρι να χτιστεί ο Πύργος των Αθηνών υπήρξε το ψηλότερο κτίριο της Αθήνας, χωρίς να αποτελεί «παραφωνία» στο αστικό τοπίο και να εμποδίζει τη θέα προς την Ακρόπολη, καθώς το σημείο όπου ανεγέρθηκε σηματοδότησε τα όρια του κέντρου. Εκτός από την πρωτότυπη για τα δεδομένα της εποχής αρχιτεκτονική όψη, εντύπωση προκαλεί το έργο του Γιάννη Μόραλη στην κεντρική πρόσοψη, μέσω τις οποίας προτείνει ένα αρχαϊκό λεξιλόγιο με μοντέρνα αισθητική. Το κτίριο κατέστη ορόσημο για την Αθήνα, τόσο ώστε να δώσει το όνομά του στην ευρύτερη περιοχή, και να αναγράφεται ακόμη και στους φωτεινούς σηματοδότες των λεωφόρων που ενημερώνουν για την κίνηση.

Εθνική Πινακοθήκη

Κατασκευάστηκε το 1964 σε σχέδια των αρχιτεκτόνων – καθηγητών Νίκου Μουτσόπουλου, Παύλου Μυλωνά και Δημήτρη Φατούρου και εγκαινιάστηκε το 1976. Η αρχική πρόταση των τριών αρχιτεκτόνων ήταν το πνεύμα της μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής του Le Corbusier και μάλιστα κέρδισε το πρώτο βραβείο σε πανελλήνιο διαγωνισμό του 1956-57. Το 1970, όταν αποφασίστηκε η αλλαγή του οικοπέδου, κρατήθηκε η κεντρική ιδέα της αρχικής μελέτης παρά το γεγονός ότι το σχήμα του δεν ήταν τετράγωνο, όπως του πρώτου οικοπέδου, αλλά τριγωνικό. Η νέα μελέτη του συγκροτήματος εκπονήθηκε πάλι από τους Μυλωνά και Φατούρο, με βοηθό τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη. Το κτιριακό συγκρότημα αποτελείται από δύο κύριους όγκους, οι οποίοι συνδέονται με στενή γέφυρα σχηματίζοντας ένα ασύμμετρο «Η».

Προσφυγικές πολυκατοικίες

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επίδρασης του Μπάουχάους σε κτίρια της Αθήνας αποτελούν οι προσφυγικές πολυκατοικίες της οδού Αλεξάνδρας, ίσως το σημαντικότερο παράδειγμα λαϊκής κατοικίας του Μεσοπολέμου. Δημιούργημα των αρχιτεκτόνων Κίμωνα Λάσκαρι και Δημήτρη Κυριακού οι πολυκατοικίες αυτές, παρά την άθλια κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα μεταφέρουν ακόμα τις εικόνες μιας πόλης που χάθηκε και διατηρούν τα γεωμετρικά τους στοιχεία, τα οποία για την εποχή που αναπτύχθηκαν θεωρήθηκαν πρωτοποριακά.

Παλιά Βουλή

Ένα από τα ιστορικότερα (και ομορφότερα) κτίσματα της πόλης, το κτίριο της Παλιάς Βουλής θεμελιώθηκε το 1858 από τη Βασίλισσα Αμαλία και οικοδομήθηκε σε σχέδια του Φρανσουά Μπουλανζέ, τροποποιημένα από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκο. Στο κτίριο βρήκε την πρώτη μόνιμη στέγη του το Ελληνικό Κοινοβούλιο, όπου και λειτούργησε από το 1875 έως το 1932. Μετά τη μεταφορά του κοινοβουλίου στα Παλαιά Ανάκτορα (σημερινό κτήριο της Βουλής), παραχωρήθηκε από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο στην Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος για τη μόνιμη στέγαση του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

Μπλε πολυκατοικία

Μπορεί σήμερα το χρώμα της να φέρνει περισσότερο στο… θαλασσί με γκριζοσιέλ αποχρώσεις, όμως η θρυλική πολυκατοικία των Εξαρχείων έργο του στυλίστα αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκου υπήρξε ένα από τα πιο τολμηρά και μοντέρνα κτίρια κατοικιών που χτίστηκαν στην Ελλάδα πριν από το 1940. Ναυαρχίδα των μοντέρνων πολυκατοικιών που ξεπετάχτηκαν σαν μανιτάρια στο κέντρο της Αθήνας από το 1930 και μετά, η Μπλε Πολυκατοικία οφείλει το αρχικό χρώμα της και την ονομασία της στον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά. Πρόκειται ουσιαστικά για δύο κτήρια, με διαφορετικές εισόδους, που ενώνονται μεταξύ τους μέσω του δώματος και του φωταγωγού. Στο δώμα παλιότερα υπήρχε εντευκτήριο, το οποίο όμως διαλύθηκε για να φτιαχτούν επτά νέα διαμερίσματα αυξάνοντας έτσι τον αριθμό στα 39. Κατά την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στέγασε την αντικατασκοπική οργάνωση «Μίδας», ενώ την εποχή των Δεκεμβριανών οι μαχητές του ΕΛΑΣ αποπειράθηκαν να ανατινάξουν το κτίριο τρεις φορές.