Αθήνα 2014: Τρεις απόψεις για το μέλλον της πόλης

της Έλενας Μπούλια

Το Πρόγραμμα Αθήνα – Αττική 2014, το οποίο ανακοίνωσε την Δευτέρα το Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής δημιούργησε θύελλα απόψεων και αντιπαραθέσεων ως προς την επιτευξιμότητα των σχεδίων του αλλά και την λειτουργικότητά τους. Σκοπός του προγράμματος η δημιουργία πολεοδομικών παρεμβάσεων ώστε να αλλάξει δραματικά το περιβάλλον του Νομού Αττικής. Προκειμένου, όπως περιγράφει και το σχετικό αρχείο που έχει δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΚΑ, να αντιμετωπιστούν ριζικά τα σύνθετα πολεοδομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Μητροπολιτική Αθήνα: Η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η ένταση της αστικοποίησης αλλά και η υποβάθμιση πολλών περιοχών της Αττικής.

Δεν διαφωνεί κανείς πως όλα τα παραπάνω αποτελούν πρόβλημα και πως κάνουν την ποιότητα της ζωής μας στην πρωτεύουσα από δύσκολη έως κακή (ανάλογα με την περιοχή στην οποία έχει την τύχη ο καθένας μας να κατοικεί). Ωστόσο, τα μεγαλόπνοα σχέδια των 25χλμ. σε ποδηλατοδρόμους, της ανάπλασης αμέτρητων πλατειών σε υποβαθμισμένες περιοχές της πόλης, η κατάρτιση δασικών χαρτών για δάση και δασικές εκτάσεις, απαιτούν τεράστιες μελέτες, οι οποίες θα αποδείξουν την πραγματική χρησιμότητα του κάθε σχεδίου, και ακόμα πιο τεράστια χρηματικά ποσά, τα οποία, απορία πολλών είναι, από πού θα εξοικονομηθούν.

Χωρίς καμία πρόθεση να θίξουμε τις καλές προθέσεις της υπουργού, αλλά με πραγματικό ενδιαφέρον για αυτήν την καταταλαιπωρημένη από συγκοινωνιακά προβλήματα, καυσαέριο και έλλειψη πρασίνου πόλη, εξετάζουμε σε τρεις άξονες (περιβαλλοντικό, συγκοινωνιακό και πολεοδομικό) το φιλόδοξο Πρόγραμμα Αθήνα 2014, ζητώντας την άποψη των αντίστοιχων -προβληματισμένων, ομολογουμένως- εγκεκριμένων επιστημόνων. Και δεν έχουμε παρά να ελπίζουμε.

Συγκοινωνιακά – Κυκλοφοριακά ζητήματα

Βασίλης Χαλκιάς, Πρόεδρος Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων: «Πριν προχωρήσουμε σε οποιεσδήποτε μελέτες πρέπει να δούμε τι θα γίνει με την κυκλοφορία»
Ως προς τα θέματα κυκλοφορίας, το Πρόγραμμα του ΥΠΕΚΑ αναφέρει, μεταξύ άλλων, την πεζοδρόμηση της οδού Πανεπιστημίου ώστε σ’αυτήν να κινούνται μόνο μέσα δημόσιας συγκοινωνίας, ποδήλατα και πεζοί, η κατασκευή ποδηλατοδρόμου από την Κηφισιά έως τον Φαληρικό Όρμο, μήκους 25χλμ., η προτεραιότητα στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς σταθερής τροχιάς και η πιθανή επέκταση της γραμμής του Τραμ ώστε να φτάνει αρχικά ως την Ομόνοια και στην συνέχεια ως την Λ. Πατησίων. Για το πόσο εφικτές είναι οι παραπάνω αλλαγές και κατά πόσο θα βοηθήσουν πραγματικά τον πολίτη, απευθυνθήκαμε στον Πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων κ. Β. Χαλκιά.

Με το παράπονο ότι ο Σύλλογος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων δεν έχει δεχθεί καμία επίσημη και σε βάθος ενημέρωση, ο κ. Β. Χαλκιάς, υποδέχεται με θετική, αρχικά, διάθεση το νέο πλάνο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, εκφράζοντας την πρόθεση να είναι ο Σύλλογος αρωγός στην προσπάθεια αυτή. Ωστόσο, τονίζει ο κ. Χαλκιάς, καθώς όλα είναι ακόμα εξαγγελίες, πριν προχωρήσει το κράτος σε οποιεσδήποτε ενέργειες, θα πρέπει να μελετήσει το θέμα της κυκλοφορίας. Όπως χαρακτηριστικά αναρωτιέται «Τι θα γίνει όταν πεζοδρομηθεί η Πανεπιστημίου; Προφανώς μπορεί να πεζοδρομηθεί, αλλά αν την πεζοδρομήσουμε αύριο θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα. Πριν προχωρήσουμε σε οποιεσδήποτε μελέτες πρέπει να δούμε τι θα γίνει με την κυκλοφορία». Προσθέτει δε ότι υπάρχουν και πολεοδομικοί καθώς και εμπορικοί προβληματισμοί –για παράδειγμα, τι θα γίνουν τα καταστήματα στην Πανεπιστημίου και πώς θα τροφοδοτούνται;. Ωστόσο, καταλήγει, «παρεμβάσεις στο κέντρο χρειάζονται, επιβάλλονται. Σαν Σύλλογος που δεν έχει ακόμα επίσημη ενημέρωση, δεν είμαστε αντίθετοι σε αυτές τις πρωτοβουλίες αλλά είμαστε τυπικοί και αν μας ζητηθεί θα μπορούμε να βοηθήσουμε».

Ο Σύλλογος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, άλλωστε, έχει χρόνια τώρα προτείνει λύσεις για την ενίσχυση του κυκλοφοριακού προβλήματος της Αθήνας (δείτε τις αναλυτικά εδώ), ορισμένες εκ των οποίων έχουν ήδη υιοθετηθεί, όπως ο περιορισμός κυκλοφορίας ΙΧ κατά τις ώρες αιχμής με την δημιουργία παρκόμετρων στο κέντρο της Αθήνας. Με αφορμή το επικείμενο πρόγραμμα του υπουργείου, όμως, ο Σύλλογος δημοσίευσε τις θέσεις του σχετικά με τις προτεινόμενες παρεμβάσεις (δείτε όλο το κείμενο στα Σχετικά Documents - δεξιά στην σελίδα). Από αυτές επισημαίνονται αποσπασματικά τα εξής: "Οι Έλληνες Συγκοινωνιολόγοι έχουν πολλές φορές αναφερθεί στην ανεπάρκεια της σημερινής λειτουργίας του συστήματος των μετακινήσεων, σε όλο το λεκανοπέδιο Αττικής αλλά και ειδικά στην περιοχή του μείζονος μητροπολιτικού κέντρου. Τo συγκοινωνιακό δίκτυο της πρωτεύουσας δεν καλύπτει τις απαιτήσεις και τις ανάγκες ούτε των χρηστών του αλλά ούτε και συνολικά των πολιτών του. [...] Ως εκ τούτου θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη η ανάληψη πρωτοβουλιών και σχεδιασμού πολιτικών και επεμβάσεων και μάλιστα επεμβάσεων που να έχουν χαρακτηριστικά ανατροπής της σημερινής κατάστασης.

Αυτή όμως η πρόδηλη ανάγκη παρεμβάσεων, θα πρέπει να καταλήγει σε πολιτικές αποφάσεις και μέτρα τα οποία να έχουν την εκ των προτέρων τεχνοκρατική τεκμηρίωση, αξιολόγηση και υποστήριξη, ώστε να εξασφαλιστεί ότι πράγματι καλύπτουν προκαθορισμένα ή/και προσυμφωνημένα κριτήρια και προδιαγραφές ώστε να αποτελέσουν και τις βέλτιστες επιλογές. [...] Στοιχεία (είτε ποσοτικά είτε ποιοτικά) ή άλλου είδους εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση των προτεινόμενων μέτρων δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ ως σήμερα, δίνοντας την εντύπωση ότι αν και οι προθέσεις του ΥΠΕΚΑ είναι ασφαλώς προς τη σωστή κατεύθυνση, δεν έχουν μελετηθεί και αξιολογηθεί στο σύνολό τους και σε όλο τους το εύρος ως προς τις συνέπειες που αυτές θα προκαλέσουν, γεγονός που δημιουργεί σκεπτικισμό και επιφυλακτικότητα."

Αυτό που τονίζει, τέλος, ο κ. Χαλκιάς ως άμεση και δραστική λύση για το κυκλοφοριακό πρόβλημα της Αθήνας έχει να κάνει με την καλύτερη εξυπηρέτηση των Μ.Μ.Μ.: «Τώρα που οι πολίτες έχουν αισθητά μειώσει την χρήση του Ι.Χ. λόγω της ακριβής βενζίνης είναι ιδανική ευκαιρία να συνηθίσουν να χρησιμοποιούν περισσότερο τα μέσα. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει και τα μέσα να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του κοινού: να είναι καθαρά και να έχουν τακτικά δρομολόγια», συστήνει.

Πολεοδομικά ζητήματα

Παύλος Λουκάκης, Ομότιμος καθηγητής Πολεοδομίας του Παντείου Πανεπιστημίου: «Οι διαμορφώσεις αυτές βοηθούν μόνο στην βελτίωση του ‘κελύφους’»
Στα πλαίσια της γενικότερης αστικής ανάπλασης περιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, η διαμόρφωση της Λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας, η αντιμετώπιση υποβαθμισμένων περιοχών της Αθήνας (πλατεία Θεάτρου, Άγιος Παντελεήμονας, Αττική, Αγ. Νικόλαος Αχαρνών, Κολωνός, Καμίνια, Άνω Λιόσια), ο περιορισμός της αστικής διάχυσης στις εκτός σχεδίου περιοχές. Ρωτάμε τον ομότιμο καθηγητή Πολεοδομίας κ. Λουκάκη, πόσο πιθανό είναι να γίνουν όλα αυτά και πόσο σύντομα: «Αυτό έχει να κάνει με το πόσα χρήματα έχουν -κι αν έχουν- για να ξοδέψουν», απαντά χαρακτηριστικά. «Εγώ διαφωνώ για ορισμένα από αυτά τα προγράμματα, τα οποία άλλωστε δεν είναι καινούργια. Η διαμόρφωση της Λ. Βασιλίσσης Όλγας, για παράδειγμα, είχε προταθεί και το 1998, όταν γίνονταν οι μελέτες για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων. Δεν είναι, όμως, απλά όλα αυτά. Από τους δρόμους που θέλουν να πεζοδρομήσουν, π.χ. από την Πανεπιστημίου, περνούν αυτοκίνητα. Συνεπώς χρειάζονται ευρύτερες ρυθμίσεις, για τις οποίες δεν έχει γίνει ακόμα κανένας λόγος».

Ο προβληματισμός του κ. Λουκάκη περιλαμβάνει και συγκοινωνιακά θέματα: «Δεν καταλαβαίνω γιατί το Τραμ πρέπει να επεκταθεί από το Σύνταγμα για να πάει στην Ομόνοια; Γιατί να έχουμε υπόγειο μέσο και άλλο σταθερής τροχιάς από πάνω, το οποίο μάλιστα θα κινείται πιο αργά; Επίσης, γιατί να πεζοδρομηθεί η Λ. Πανεπιστημίου; Ποιοι θα περπατούν σε αυτήν; Εκεί υπάρχουν κεντρικές τράπεζες, το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, η Ακαδημία. Δεν είναι ένας χώρος περιπάτου η Πανεπιστημίου». Όσο για την ανάπλαση και αναμόρφωση πλατειών σε υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας, ο καθηγητής αναρωτιέται «πώς θα αναβαθμιστούν οι περιοχές αυτές μέσω των πλατειών; Στην πλατεία θα λύσει ο μετανάστης το κοινωνικό του πρόβλημα;»

«Τι πρέπει, λοιπόν, να γίνει;» ρωτάμε τον κ. Λουκάκη. «Ασφαλώς απαιτούνται ορισμένες αλλαγές στις μετακινήσεις. Αλλά πρώτα πρέπει να προσδιοριστεί ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του κέντρου της Αθήνας. Οι αναπλάσεις έχουν πάντα σκοπό να προσελκύσουν κάποιες δραστηριότητες. Θα είναι, λοιπόν, οι δραστηριότητες αυτές εμπορικές; πολιτιστικές; επιχειρησιακές; Τι δραστηριότητες θέλει το κράτος να προσεγγίζει το κέντρο;», απαντά και εκφράζει την άποψη ότι, καθώς το εμπορικό κέντρο σβήνει, αφού ο πολίτης καλύπτεται καταναλωτικά από άλλες περιοχές που τον βολεύουν περισσότερο, η Αθήνα πρέπει να γίνει κέντρο πολιτισμού. Επίσης δεν πρέπει να επεκταθεί άλλο, αλλά να συνδεθεί καλύτερα με τους «δορυφόρους» της, όπως είναι το Κιάτο και η Χαλκίδα, περιοχές που, όπως λέει, πλέον προτιμούνται από πολλούς πρώην Αθηναίους ως περιοχές μόνιμης κατοικίας.

Περιβαλλοντικά ζητήματα

Αγγελική Παρασκευοπούλου, λέκτορας στο Τμήμα Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών: «Νομικά προβλήματα και αλληλοκάλυψη εμπλεκόμενων φορέων αναμένεται να προκαλέσουν καθυστερήσεις»
Αναμφίβολα οι προθέσεις του υπουργείου, σχετικά με το Αθήνα 2014, έχουν ως επίκεντρο την περιβαλλοντική βελτίωση της πόλης. Στο νέο αυτό πρόγραμμα διαβάζουμε για μελέτες προστασίας ορεινών όγκων, κατάρτιση δασικών χαρτών για δάση και δασικές εκτάσεις, αλλά και για την προστασία του τοπίου, την βιώσιμη διαχείριση υπαίθρου και φυσικών πόρων Αττικής και την προστασία βιοποικιλότητας. Θεωρητικά, όλα αυτά ακούγονται απαραίτητα και αποτελεσματικά, είναι όμως; Κατάλληλη για να μας απαντήσει είναι η κ. Παρασκευοπούλου, λέκτορας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

«Οι παραπάνω δράσεις μπορούν να υλοποιηθούν μέχρι το 2014 αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις», λέει η κ. Παρασκευοπούλου. «Η σημαντικότερη εξ αυτών είναι η συμμετοχή και αγαστή συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων και ειδικοτήτων με ταχείς ρυθμούς και με δεδομένη την ύπαρξη των απαραίτητων κονδυλίων». Και εξηγεί πως ακόμα και σε μία τριετία θα μπορούσαν να υλοποιηθούν τα παραπάνω εγχειρήματα χάρη στον σημερινό σύγχρονο εξοπλισμό, τις τεχνικές και τις μεθοδολογίες για την σύνταξη χαρτών. Ωστόσο, λέει, «σημαντικές καθυστερήσεις αναμένονται από νομικά προβλήματα -διεκδικήσεις, καταπατήσεις- καθώς και από την αλληλοκάλυψη αρμοδιοτήτων των εμπλεκομένων φορέων».

Τονίζει και εκείνη την ανάγκη για συμπληρωματικές στις υφιστάμενες μελέτες, όσον αφορά το θέμα της προστασίας της βιοποικιλότητας, οι οποίες «θα αφορούν τον προσδιορισμό, τη σήμανση και τη μεθοδολογία προστασίας της επαπειλούμενης και υπό εξαφάνιση χλωρίδας και πανίδας με ιδιαίτερη μέριμνα για τα αυτοφυή και ενδημικά φυτά». Μελέτες, τις οποίες, όπως υποστηρίζει, έχει ήδη διεξάγει σε μεγάλο βαθμό το εργαστήριο Ανθοκομίας και Αρχιτεκτονικής Τοπίου και με τις οποίες, φυσικά, μπορεί να βοηθήσει το έργο του Υπουργείου.

Είναι, όμως, αρκετά τα παραπάνω πλάνα για να βελτιωθεί πραγματικά η ατμόσφαιρα της Αττικής; «Κανείς δε θα μπορούσε να προβλέψει με ακρίβεια κατά πόσο θα βελτιωθεί η ατμόσφαιρα της Αττικής με τις μελετούμενες παρεμβάσεις», λέει η κ. Παρασκευοπούλου και συνεχίζει «Το μόνο βέβαιο είναι ότι σημαντική επίδραση αναμένεται μόνο εάν ο προγραμματισμός είναι ορθολογικός και περιλαμβάνει ρηξικέλευθες προτάσεις και σχεδιασμούς του τοπίου. Ως τέτοιες θεωρούνται η ενοποίηση των χώρων πρασίνου εντός του αστικού ιστού, καθώς και η ενοποίηση του αστικού πρασίνου με το περιαστικό και τις δασώδεις εκτάσεις των γειτνιαζόντων ορεινών όγκων. Επιπλέον σημαντική αναμένεται να είναι και η συνδρομή σύγχρονων μεθοδολογιών και τεχνικών όπως για παράδειγμα τα φυτοκαλυμμένα δώματα, όταν εφαρμοστούν σε ικανές εκτάσεις».

Καταλήγοντας, η κ. Παρασκευοπούλου συστήνει ορισμένες αλλαγές που θα μπορούσαν πραγματικά να βελτιώσουν το περιβαλλοντικό πρόβλημα της Αττικής, με κυρίαρχες την δημιουργία ενός και μόνο φορέα για τον έλεγχο και τη διαχείριση του αστικού και περιαστικού πρασίνου, την επαναχρησιμοποίηση του νερού που προέρχεται από μονάδες βιολογικού καθαρισμού (στην Ψυτάλλεια και την Μεταμόρφωση) για την άρδευση του καλλωπιστικού πρασίνου και την αναδάσωση των απογυμνωμένων ορεινών όγκων και την σύνδεση των δασών με τους χώρους πρασίνου εντός του Λεκανοπεδίου. Και αυτές, βέβαια, οι λύσεις απαιτούν χρόνο και χρήμα που είναι και τα ζητούμενα των περισσότερων προβληματισμών.