Γεράνι: Αλλάζοντας το γκέτο της Αθήνας

Κείμενο - φωτογραφίες: Ηρώ Κουνάδη

Σάββατο μεσημέρι, Μενάνδρου και Σοφοκλέους. Ένα μικρό Κινεζάκι, μαζί με την μαμά του, ταΐζουν τα περιστέρια που έχουν μαζευτεί κατά δεκάδες γύρω τους. Συμπατριώτες τους πηγαινοέρχονται μεταφέροντας τεράστια κιβώτια με αυτοσχέδια καρότσια. Μια παρέα Ινδών καπνίζει στον δρόμο κάτω από την ταμπέλα που γράφει «ινδική ταβέρνα», μερικά τετράγωνα πιο πάνω. Γυρίζουν καθώς περνάμε. Περισσότερο απορία είναι αυτό που διακρίνω στο βλέμμα τους, καθώς πέφτει στη φωτογραφική μηχανή. Σ’ ένα πεζούλι της πλατείας πάνω από την Σωκράτους, δύο χρήστες ηρωίνης καθορίζουν με κουτάλια την δόση τους. Έξω από το Μπαχάρ στην Ευριπίδου η ουρά κάνει τον κύκλο του τετραγώνου. Οι κοπέλες με τις κατακόκκινες ποδιές του Μιράν κερνούν τους περαστικούς φρεσκοψημένα λουκάνικα. Πόσοι κόσμοι χωρούν σε εικοσιένα οικοδομικά τετράγωνα;

Τα αθηναϊκά πηγάδια και η ιστορία τους

Η οδός Γερανίου, όπως και ολόκληρη η περιοχή γύρω της, αυτή που περικλείεται από τις οδούς Επικούρου, Ευριπίδου, Αθηνάς και Πειραιώς –με την Ομόνοια στην κορυφή του ανισοσκελούς τριγώνου της– πήρε το όνομά της από τα πηγάδια που υπήρχαν εδώ, και τους μικρούς γερανούς που χρησιμοποιούνταν για να αντλούν το νερό. Κέντρο του κόσμου για τους Έλληνες που κατέφταναν κατά χιλιάδες από την επαρχία στην Αθήνα αναζητώντας δουλειά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, στέγασε μικρές και μεγαλύτερες βιοτεχνίες, εμπορικά καταστήματα, τυπογραφεία, γραφεία εφημερίδων και περιοδικών.



Ξανάγινε το κέντρο του κόσμου, για τους μετανάστες που κατέφταναν κι αυτοί κατά χιλιάδες στην Αθήνα αναζητώντας δουλειά τη δεκαετία του ’90. Στέγασε νεόκοπες gallery, έθνικ εστιατόρια και new age μπαράκια. Μόνο που η εξωτική της αύρα τρεμόπαιζε καθώς οι προβολείς των Ολυμπιακών Αγώνων έσβηναν. Λίγα χρόνια μετά, το κέντρο του κόσμου ήταν η περιοχή με την υψηλότερη εγκληματικότητα στην Αθήνα, παραδομένη στο εμπόριο ναρκωτικών, το οργανωμένο έγκλημα και τις παράνομες δραστηριότητες. Αυτά, βέβαια, όταν πέφτει το σκοτάδι –με το φως του ήλιου είναι απλώς μια Βαβέλ: αρκετά βρώμικη, πολύ φασαριόζικη και ίσως λίγο χαριτωμένη, ανάλογα με την άποψή σας για τις βρώμικες και φασαριόζικες Βαβέλ.

Μετρώντας πληγές

«Τα προβλήματα της περιοχής δεν είναι άλυτα» μου λέει η Μαρία Θεοδώρου, αρχιτέκτονας, ιδρυτικό μέλος και διευθύντρια της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης Sarcha (School of Architecture for All) που ολοκλήρωσε πριν από δύο χρόνια την μελέτη της περιοχής για λογαριασμό του ΥΠΕΚΑ. «Απλώς, αυτή τη στιγμή αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις δεν είναι τα κατάλληλα άτομα».

Αναλύει τις ιδιαιτερότητες της περιοχής, λέγοντάς μου ότι υπάρχουν οικοδομικά τετράγωνα με περισσότερους από πεντακόσιους ιδιοκτήτες, και ότι οι μεσαίοι όροφοι πολλών κτιρίων που φαίνονται εγκαταλελειμμένα στεγάζουν στην πραγματικότητα τις αποθήκες των Κινέζων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. «Όταν βλέπεις φορτηγά της COSCO να ξεφορτώνουν μέρα μεσημέρι, δεν μιλάμε πια για μικρής κλίμακας παραεμπόριο χωρίς νόμιμα έγγραφα και διμερείς συμβάσεις. Οι Νιγηριανοί που πουλούν τα CD και τις τσάντες, παίζοντας όλη μέρα κυνηγητό με την Αστυνομία, αγοράζουν από τους Κινέζους, δεν είναι τα βαποράκια τους».

Οι κινεζικές αποθήκες, και η τεράστια ζήτησή τους, δημιουργούν και το παράδοξο των αστρονομικών ενοικίων σε μια υποβαθμισμένη περιοχή. Οι Έλληνες –κατά κύριο λόγο ιδιοκτήτες μικρών εμπορικών καταστημάτων– παραμένουν η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα στην περιοχή, ακολουθούμενοι από τους Κινέζους και τους Πακιστανούς.

Το συσσίτιο του Δήμου Αθηναίων, που στεγάζεται επίσης στην περιοχή (συγκεκριμένα στη γωνία των οδών Πειραιώς και Σοφοκλέους) εντείνει τα προβλήματά της, προσελκύοντας ακόμα περισσότερους άστεγους, χρήστες ναρκωτικών και μετανάστες από άλλες περιοχές –δεν είναι τυχαίο ότι η μεγαλύτερη συγκέντρωση των εμπόρων ναρκωτικών, σύμφωνα πάντα με τη μελέτη της Sarcha (την οποία μπορείτε να δείτε ολόκληρη εδώ) παρατηρείται στα τετράγωνα γύρω από το συσσίτιο.

Το Ρομάντζο μιας σύγχρονης Βαβέλ

Φωτό © Bios

Στην οδό Αναξαγόρα, απέναντι από την Α’ ΔΟΥ Αθηνών, τα γράμματα που έλειπαν από την πρόσοψη του τεράστιου κτιρίου στο οποίο στεγάζονταν από την δεκαετία του ’50 μέχρι τα μέσα των ‘80s τα γραφεία των περιοδικών Ρομάντσο, Πάνθεον και Βεντέτα, μπήκαν στη θέση τους. Πίσω από τις τεράστιες τζαμαρίες στην πρόσοψη, διακρίνονται τα βιομηχανικά πατώματα, η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική με τα εσωτερικά αίθρια και τις τσιμεντένιες σκάλες, και τα τραπεζάκια που ήδη φιλοξενούν τους πρώτους επισκέπτες στο νέο εγχείρημα του Bios, το οποίο γιορτάζει τα δέκατα γενέθλιά του, κάνοντας ένα δώρο στην πόλη. Και το όνομα αυτού; Ρομάντσο, φυσικά.

«Είδαμε στη μελέτη της Sarcha για το ΥΠΕΚΑ ότι εδώ είναι το χειρότερο σημείο της περιοχής. Γι’ αυτό επιλέξαμε να έρθουμε εδώ», μου λέει ο Βασίλης Χαραλαμπίδης, προσθέτοντας αυτό που περίμενα να ακούσω: «για να το αλλάξουμε». Είναι, λοιπόν, το Ρομάντσο ένα νέο Bios; Όχι ακριβώς. Καθώς μας ξεναγεί στους υπό διαμόρφωση ορόφους του κτιρίου, εξηγεί ότι, ενώ στο ισόγειο και τους πρώτους ορόφους θα φιλοξενούνται παραστάσεις, εκθέσεις, συναυλίες και dj sets, στα υπόγεια και από τον δεύτερο όροφο και πάνω θα στεγαστούν νέες επιχειρήσεις, καλλιτεχνικού κατά βάση προσανατολισμού: φωτογράφοι, αρχιτέκτονες, web designers, εκδόσεις, μουσικοί.

Θα είναι μια καλλιτεχνική «θερμοκοιτίδα», όπως την αποκαλεί, η οποία θα περιλαμβάνει από γραφεία και εκθεσιακούς χώρους –όπου θα φιλοξενείται η δουλειά των επαγγελματιών που θα στεγάζονται εδώ– μέχρι στούντιο ηχογραφήσεων στο υπόγειο. Εδώ θα είναι, επίσης, η μόνιμη στέγη των γραφείων του περιοδικού Ough που εκδίδει το Bios.

Το κόστος ενοικίασης των γραφείων, τα μεγέθη των οποίων κυμαίνονται από 20 έως 40 τετραγωνικά, θα είναι εξαιρετικά χαμηλό: από 100€ τον μήνα, με όλους τους λογαριασμούς, τις υποδομές και τη γραμματειακή υποστήριξη. «Το ενδιαφέρον μέχρι στιγμής είναι τεράστιο» λέει ο κ. Χαραλμπίδης. «Δεν έχουμε νοικιάσει ακόμα τα γραφεία, γιατί θέλουμε να βρούμε την κατάλληλη “φόρμουλα”, το σωστό μείγμα αν θέλετε, για να αποφύγουμε την ομογενοποίηση της θερμοκοιτίδας. Είναι σημαντικό να έχουμε επαγγελματίες από διαφορετικούς χώρους, γιατί το αποτέλεσμα που θα προκύπτει από την αλληλεπίδραση θα είναι όσο το δυνατόν πιο ενδιαφέρον».



Στο ισόγειο, τα πρώτα τραπεζάκια του café της θερμοκοιτίδας –το οποίο βέβαια θα είναι ανοιχτό και για όλο τον κόσμο– έχουν ήδη λάβει τις θέσεις τους. Άλλωστε, η αρχή του «Ρομάντσου» έγινε προ ολίγων ημερών, με το πάρτι του ραδιοφωνικού σταθμού Εν Λευκώ, που συγκέντρωσε πλήθη κόσμου, ενώ το Σάββατο 2 Μαρτίου θα φιλοξενηθεί εδώ το live της Olga Kouklaki. Στα μελλοντικά σχέδια, περιλαμβάνονται ένα εστιατόριο στην ταράτσα του κτιρίου, και... ένα άλλο Γεράνι. «Τις περιοχές δεν τις αλλάζουν οι δήμοι ή το κράτος. Τις αλλάζουν οι άνθρωποι» μου λέει ο κ. Χαραλαμπίδης, αισιοδοξώντας ότι μέχρι του χρόνου τα σημερινά προβλήματα της περιοχής θα έχουν τελειώσει.

Τον ρωτάω αν φοβούνται μήπως το Ρομάντσο ακολουθήσει την μοίρα του Guru Bar της Πλατείας Θεάτρου, και μου απαντά με σιγουριά «όχι, γιατί δεν έχουμε καμία μα καμία σχέση. Δεν το λέω υποτιμητικά, κι εγώ ήμουν θαμώνας του Guru. Απλώς, το Ρομάντσο δεν θα είναι μπαρ, δεν θα έχει αυτήν την αποκλειστική σχέση με τη νύχτα. Το θέμα δεν είναι να φέρουμε δέκα, είκοσι, εκατό ανθρώπους εδώ τα βράδια, οι οποίοι μετά θα κλειδωθούν στα αυτοκίνητά τους και θα φύγουν. Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια ζωντανή κοινότητα, η οποία θα έχει ενεργή παρουσία στην περιοχή, και θα φέρνει εδώ κόσμο όλη την ημέρα, κάθε μέρα».

Οι προτάσεις της Sarcha για το Γεράνι

Σε αυτήν την κατεύθυνση κινούνται και οι προτάσεις της Sarcha για την αναβάθμιση της περιοχής, τις οποίες το ΥΠΕΚΑ δεν θέλησε να συμπεριλάβει στην τελική μελέτη (εσείς όμως μπορείτε να τις δείτε αναλυτικά στην αγγλική έκδοσή της, κάνοντας κλικ εδώ). «Η πρόταση η δική μας είναι να γίνει ένας πυρήνας παραγωγικών δραστηριοτήτων μικρής κλίμακας» μου λέει η κ. Θεοδώρου. «Το κτιριακό απόθεμα είναι κατάλληλο, από τη στιγμή που για τέτοιου είδους επιχειρήσεις κατασκευάστηκε αρχικά. Και η περιοχή είναι τόσο πλεονεκτική, τόσο κοντά στο κέντρο, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και τουριστικά κάτι τέτοιο.

»Υπάρχουν τόσοι ταλαντούχοι νέοι, στον χώρο της μόδας για παράδειγμα, σχεδιαστές οι οποίοι ράβουν τα ρούχα που σχεδιάζουν ακόμα στη μοδίστρα της γειτονιάς. Θα μπορούσαν να έχουν τα εργαστήριά τους στους μεσαίους ορόφους των κτιρίων, και την πώληση στο ισόγειο. Υπάρχει, επίσης, η παράδοση της τεχνικής σχολής στην περιοχή, από τη Διπλάρειο Σχολή που βρίσκεται στην πλατεία Θεάτρου, η οποία θα μπορούσε να ζωντανέψει μέσα από τέτοιου είδους εργαστήρια, να έχεις και μαθητεία. Να γίνει, εν τέλει, μεικτή χρήση, προσαρμοσμένη στο κτιριακό απόθεμα». Στις προτάσεις της ομάδας μελέτης περιλαμβάνεται, επίσης, η αξιοποίηση των ισογείων των πολλών δημόσιων κτιρίων της περιοχής, ως ανοιχτών χώρων συνάντησης και ανταλλαγής απόψεων.

Τα μεγαλόπνοα σχέδια της πολιτείας που (ευτυχώς) ναυάγησαν

«Η επίσημη προσέγγιση του Υπουργείου την εποχή που κάναμε τη μελέτη ήταν να γίνει η περιοχή κατοικία για νεαρά ζευγάρια, κάτι που τότε τους φαινόταν απόλυτα λογικό» λέει χαμογελώντας η κ. Θεοδώρου. «Δεν ξέρω τι σκέφτονταν. Τον Κεραμεικό ίσως; Μα, καμία σχέση δεν έχει το Γεράνι με τον Κεραμεικό. Κατ’ αρχάς, δεν το επιτρέπει το μικροκλίμα της περιοχής, δεν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες αερισμού και ηλιασμού.

»Οι μεσαίοι όροφοι των κτιρίων έχουν φτιαχτεί για παραγωγική δραστηριότητα, δεν έχουν καν μπαλκόνια. Οι δρόμοι είναι τόσο στενοί που δεν είναι ιδανικοί για να μετατρέψεις σε κατοικία, και η πυκνότητα δόμησης είναι πάρα πολύ μεγάλη. Άσε που δεν υπάρχει σχολείο σε ακτίνα χιλιομέτρων. Ακόμα και το Μεταξουργείο, το οποίο έχει και επενδυτή (πράγμα που δεν ισχύει στο Γεράνι) αλλά και μια ποιότητα, με χαμηλότερη δόμηση και καλύτερη ρυμοτομία, ακόμα παλεύει να αναβαθμιστεί προς αυτήν την κατεύθυνση».

Δύο ακόμα φαεινές ιδέες είχαν οι ιθύνοντες για την αναβάθμιση της περιοχής: η πρώτη ήταν να στεγάσει φοιτητικές εστίες –προκαλώντας απανωτά εγκεφαλικά σε κάθε Έλληνα γονιό 17χρονου φοιτητή που έρχεται για πρώτη φορά από την επαρχία στην Αθήνα– και η δεύτερη να πεζοδρομηθεί, μήπως καταφέρει και μοιάσει λίγο στο Μεταξουργείο. «Τι προβλήματα θα λύσει η πεζοδρόμηση, ποτέ δεν κατάλαβα» λέει η κ. Θεοδώρου. «Ειδικά σε μια περιοχή όπου οι κάτοικοι μένουν γιατί ξέρουν ότι μπορούν το βράδυ να αφήσουν το αυτοκίνητο έξω από την πόρτα τους, και να ανέβουν τρέχοντας να κλειδωθούν στο σπίτι. Το μόνο που θα καταφέρεις πεζοδρομώντας τη γειτονιά τους είναι να διώξεις κι αυτούς».

Ένα παιχνίδι για μια… ΠολύΠολη

«Η δική μας η προσέγγιση ήταν να πάμε σε βάθος και να δούμε ποια είναι η δυνατότητα αυτής της περιοχής» εξηγεί, κλείνοντας, η κ. Θεοδώρου. «Προφανώς, εστιάζοντας σε μια μικρή περιοχή δε λύνεις τα προβλήματα της Αθήνας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως, έχει προγράμματα για παρεμβάσεις σε μικρές περιοχές μέσα στην πόλη. Εικοσιένα οικοδομικά τετράγωνα είναι όλο κι όλο το Γεράνι, δεν είναι τίποτα σπουδαίο να τα βάλεις σε ένα πρόγραμμα».

Για να «γεννηθούν» περισσότερες ιδέες και προτάσεις για την περιοχή, η μελετητική ομάδα σκέφτηκε και ανέπτυξε ένα ιδιαίτερο παιχνίδι, το Πολύπολις –που είναι, κατά μία έννοια, το αντίθετο της Μονόπολη. Εδώ, οι παίκτες είναι χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες: τους επενδυτές, τους ιδιοκτήτες γης και ακινήτων, τους μαγαζάτορες και τους ανέργους. Σε κάθε ομάδα, υπάρχουν ρόλοι όπως ο άνεργος μετανάστης, ο άστεγος χρήστης ναρκωτικών, ο πρόσφατα απολυμένος νέος, ο Κινέζος ιδιοκτήτης καταστήματος, ο Έλληνας ιδιοκτήτης μικρής βιοτεχνίας, οι επενδυτές, οι κατασκευαστικές εταιρείες, οι ιδιοκτήτες ακινήτων και το ελληνικό δημόσιο. Όλοι τους ζουν ή δραστηριοποιούνται στο Γεράνι, και όλοι ξεκινούν με διαφορετικό νόμισμα (για παράδειγμα, οι άνεργοι έχουν χρόνο και δεξιότητες, οι επενδυτές έχουν χρήματα) και, προφανώς, διαφορετικά συμφέροντα. Στόχος του παιχνιδιού είναι να καταλήξουν, μέσα από διάλογο και «παζάρια» σε συμβιβαστικές λύσεις που θα ικανοποιήσουν τους πάντες.

Το Πολύπολις ήταν η επίσημη ελληνική συμμετοχή στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα του Λονδίνου, ενώ τον Μάιο φιλοξενήθηκε με μεγάλη επιτυχία και συμμετοχή στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι, παρουσία του Δημάρχου Αθηναίων –ο οποίος έπαιζε και τον ρόλο του δημάρχου στο παιχνίδι. Ρίξτε μια ματιά στο επίσημο site του Πολύπολις, μαζέψτε τις ιδέες και τις προτάσεις σας για το Γεράνι και… ραντεβού στην επόμενη διοργάνωση, που δεν θα αργήσει. Γιατί, είπαμε, τις (πολυ)πόλεις τις αλλάζουμε εμείς.