Είδαμε το «1984» στο Νέο Θέατρο Κατερίνα Βασιλάκου

της Ιωάννας Μπλάτσου

Ο Ουίνστον Σμιθ κάθεται σε ένα μικρό γραφείο. Γράφει ένα ημερολόγιο. Αρχικά με τη σημερινή ημερομηνία. Τη διαγράφει. Την ξαναγράφει. Διορθώνει το έτος: 1984. Βρισκόμαστε μέσα στο δυστοπικό, εμβληματικό μυθιστόρημα του Τζορτζ Οργουελ «1984» ή μάλλον στη θεατρική του διασκευή από τους Ρόμπερτ Άικι και Ντάνκαν Μακμίλαν. Οθόνες παντού. Πολλές μικρότερες, μία τεράστια. Καταγράφουν τα πάντα. Πάνω τους αναβοσβήνουν τα μότο του καθεστώτος: «Ο Μεγάλος Αδερφός σε παρακολουθεί». «Ο πόλεμος είναι ειρήνη». «Η ελευθερία είναι σκλαβιά». «Η άγνοια είναι δύναμη».

Η έντονη παρουσία της τεχνολογίας συρρικνώνει τον άνθρωπο. Όταν, δε, τίθεται στην υπηρεσία ενός απολυταρχικού καθεστώτος, τον εκμηδενίζει. Ο Ουίνστον ζαρώνει στο γραφείο του, στο Υπουργείο της Αλήθειας. Πρέπει να υπηρετήσει τους σκοπούς της Υπηρεσίας του: την Προπαγάνδα και την Ιστορική Αναθεώρηση. Ξαναγράφει επιμελώς τα δημοσιογραφικά άρθρα του παρελθόντος, ώστε τα ιστορικά ντοκουμέντα πάντα να υποστηρίζουν την κεντρική γραμμή του Κόμματος. «Όποιος ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον και όποιος ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν», υποστηρίζει το Κόμμα και ο Μεγάλος Αδελφός. Ο Ουίνστον, όμως, δυσανασχετεί μέσα σε αυτό το καταπιεστικό, ανελεύθερο περιβάλλον, καθώς κρυφά μισεί το Κόμμα και ονειρεύεται κάποια στιγμή να επαναστατήσει ενάντια στον Μεγάλο Αδελφό. Έτσι, «διαπράττει το θεμελιώδες έγκλημα: το Έγκλημα της Σκέψης». Το τέλος είναι προδιαγεγραμμένο. Η Αστυνομία Σκέψης θα τον συλλάβει και θα τον οδηγήσει στον Θάλαμο 101. Εκεί ο Ο’ Μπράιεν θα «θεραπεύσει» και θα «αναμορφώσει» τον Ουίνστον, φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με «το χειρότερο πράγμα στον κόσμο».

Η σκηνοθεσία
Η παράσταση της Κατερίνας Ευαγγελάτου έχει σημειώσει μεγάλη εμπορική επιτυχία από την πρώτη κιόλας μέρα παρουσίασής της. Παίζει με καθημερινά sold-out και κοινό εντελώς νεανικό. Άραγε αυτή η γενιά της εικόνας έχει διαβάσει το κείμενο του Όργουελ; Σίγουρα, έχει ακούσει πολλά για αυτό, καθώς πρόκειται για ένα μυθιστόρημα-σταθμό της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα, το οποίο, αν και γράφτηκε το 1948 (εξ ου και ο τίτλος «1984») -κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και του Κομμουνιστικού πειράματος στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά στο τέλος του κλέους της πάλαι ποτέ Βρετανικής Αυτοκρατορίας- περιέγραφε με ακρίβεια το μέλλον (1984) μέσα από μια συνθήκη παρελθόντος (1948), σηματοδοτούσε με πρωτόγνωρη διαύγεια και αναλυτική εμβρίθεια τη φρίκη και τα αδιέξοδα των μελλοντικών κοινωνιών, δηλαδή πια των παροντικών, που προτάσσουν την ομοιομορφία και την αγελοποίηση έναντι της ανεξάρτητης σκέψης και βούλησης, μέσα από τη μεθοδική κατακρήμνιση των εκπαιδευτικών συστημάτων και τη σωρεία προώθησης τηλεοπτικών και λοιπών «πολιτιστικών» σκουπιδιών στις μάζες ανθρώπων χωρίς καμία κρίση.

Αν, λοιπόν, έχει διαβάσει κανείς το βιβλίο του Όργουελ, η παράσταση θα του φανεί κατά πολύ υποδεέστερη, καθώς δεν έχει αποτυπωθεί σκηνοθετικά η πολυεπίπεδη σημειολογία (υπαρξιακή, πολιτική, κοινωνιολογική) του κειμένου. Η εντυπωσιοθηρική παράσταση της Κατερίνας Ευαγγελάτου έχει στηθεί ώστε να αποθεωθεί σκηνικά ο βασανισμός του Ουίνστον, απαλείφοντας έτσι τις συνιστώσες του ακόμα πιο αποτελεσματικού και μεθοδικού υποδόριου ψυχολογικού βασανισμού και πνευματικού καταναγκασμού των ανθρώπων στα απολυταρχικά καθεστώτα.

Το μαρτύριο του βασανισμού
Έτσι, από τα συνολικά 100 λεπτά διάρκειας της παράστασης, ο βασανισμός του Ουίνστον καταλαμβάνει 20 λεπτά (!) και γίνεται η κολυμπήθρα του splatter. Αίμα, πολύ αίμα, παντού. Κομμένα δάχτυλα, του δεξιού χεριού, αυτού που βολικά φαίνεται από τους θεατές, ξεριζωμένα δόντια, μάσκα με πεινασμένους αρουραίους που υποτίθεται ότι «καλύπτει όλο το πρόσωπο, τα μάτια και τα μάγουλα» σύμφωνα με το κείμενο, αλλά εδώ καλύπτει μόνο το στόμα και τη μύτη, για να μη χάσει ο θεατής το μαρτύριο των εκφράσεων του προσώπου του Ουίνστον καθώς οι αρουραίοι του κατατρώγουν το πρόσωπο. Α, και ολίγον από Χάνιμπαλ Λέκτερ έχουμε στην εν λόγω μακροσκελή σκηνή, όταν ένας μηχανισμός σηκώνει όρθιο τον Ουίνστον δεμένο στο κρεβάτι των βασανιστηρίων –ποιος δεν θυμάται τη σκηνή που ο Χάνιμπαλ Λέκτερ συναντά την πράκτορα του FBI, Κλαρίς Στάρλινγκ, φασκιωμένος και δεμένος κάθετα πάνω στο κρεβάτι του; Ειλικρινά, παρακολουθώντας αυτά τα σκηνοθετικά «ευρήματα», σκεφτόμουν πολύ έντονα το σαιξπηρικό «more matter with less art».

Οι ερμηνείες
Σε επίπεδο ερμηνειών, πολύ καλοί, όπως πάντα, ο Αργύρης Πανταζάρας (Ουίνστον Σμιθ), ο Νίκος Κουρής (Ο’ Μπράιεν) και ο Σωτήρης Τσακομίδης (Τσάρινγκτον). Ενδεχομένως, ο Ουίνστον του Αργύρη Πανταζάρα προς το τέλος, μετά από 3-4 ηλεκτροσόκ και το ξερίζωμα πολλών δοντιών, θα πρέπει να αρθρώνει με εμφανή δυσκολία τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Επαρκής η Λένα Δροσάκη (Τζούλια), καθώς και η υπόλοιπη διανομή στο πλαίσιο της οργουελικής ανωνυμίας του όχλου.

Το αισθητικό πλαίσιο της παράστασης
Η εντυπωσιακή σκηνογραφία της Εύας Μανιδάκη, που καθορίζει και επιβάλλει σε μεγάλο βαθμό τη σκηνοθετική καθοδήγηση, θυμίζει έντονα το σκηνικό της παράστασης του «1984» που παίχτηκε στο Λονδίνο, στο Playhouse Theatre, από το 2014 έως το καλοκαίρι 2016. Ο σχεδιασμός φωτισμών του Νίκου Βλασόπουλου, το ηχητικό περιβάλλον του Νικόλα Καζάζη και φυσικά τα βίντεο του Στάθη Αθανασίου αποδίδουν την ατμόσφαιρα του οργουελικού δυστοπικού συνθλιπτικού σύμπαντος. Συνολικά, σε επίπεδο παραγωγής, μια πολύ προσεγμένη επαγγελματική πρόταση.