The Teacher: Μια απολαυστική ηθογραφία

του Λουκά Τσουκνίδα

Αν δεν κάνω λάθος, είχαμε να δούμε ταινία του τσέχου Γιαν Χρέμπεκ στις ελληνικές αίθουσες απ' το υπέροχο “Kawasaki's Rose” του 2009 και να που επιστρέφει με μια απολαυστική ηθογραφία, βασισμένη σ' ένα αληθινό περιστατικό, ξεσηκωμένο απευθείας απ' την παιδική ηλικία του συνήθη σεναριογράφου του, Πετρ Γιαρχόβσκι. Το “The Teacher” είναι μία καλοφτιαγμένη και καλοπαιγμένη σάτιρα που καταφέρνει να ρίξει φως σε συγκεκριμένες ανθρώπινες αδυναμίες χωρίς να υποτιμά το ρόλο του κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος, αλλά και χωρίς να απαλλάσσει τους χαρακτήρες του απ' τις αποκλειστικές τους διαχρονικές ευθύνες.

Η υπόθεση

Σ' ένα σχολείο, στην Μπρατισλάβα του 1983, η διευθύντρια έχει καλέσει τους γονείς σε σύσκεψη. Αιτία, η καταγγελία δύο εξ αυτών ότι η καινούργια δασκάλα εκμεταλλεύεται την θέση της, ως βαθμολογήτρια των παιδιών τους, αλλά και ως χήρα ανώτατου κομμουνιστή στρατιωτικού, εκβιάζοντας γονείς και παιδιά για να τις κάνουν χάρες και θελήματα. Αν και απούσα, η δασκάλα καταφέρνει να χωρίσει την ομήγυρη σ' εκείνους που την καταγγέλλουν, εκείνους που τη στηρίζουν κι εκείνους που φοβούνται να εκφράσουν οποιαδήποτε γνώμη. Αυτοί είναι και οι περισσότεροι...

Η κριτική

Το έχουμε δει με πολλούς και γλαφυρούς τρόπους στη δουλειά των σύγχρονων ρουμάνων σκηνοθετών, πως η καθημερινή μικρής κλίμακας διαφθορά σταδιακά κυρίευσε, όχι μόνο τη δημόσια, αλλά και την ιδιωτική ζωή των πολιτών στην πάλαι πότε κομουνιστική Ευρώπη, χωρίς να σημαίνει ότι αυτό άλλαξε με την πτώση και την μετάβαση στον καπιταλισμό. Ο Χρέμπεκ και ο Γιαρχόβσκι, με διαφορετικό ύφος απ' τους βαλκάνιους συναδέλφους τους, με την ίδια όμως περιπαικτική και σατιρική διάθεση, αναπαράγουν ένα αληθινό περιστατικό που έχει να πει πάρα πολλά για τη φύση των ανθρώπων, τη σχέση τους με την εξουσία και τα αντανακλαστικά τους απέναντι σε συνήθη ηθικά διλήμματα με προφανείς απαντήσεις.

Η κυρία Ντραζντεχόβα καταφτάνει στο μικρό σχολείο όχι μόνο ως δασκάλα, αλλά και ως μέλος του Κόμματος και άγρυπνο “μάτι” του καθεστώτος στην περιοχή. Με το που μπαίνει στην τάξη ανακοινώνει το “στάτους” της και ζητά να μάθει τα ονόματα των μαθητών της, αλλά και το τι επαγγέλλονται οι γονείς τους. Η συνηθισμένη αυτή σκηνή, βγαλμένη απ' την σχολική καθημερινότητα, λαμβάνει χώρα το 1983 και οι δημιουργοί μας τη δείχνουν παράλληλα με μία μάζωξη ενηλίκων, που σύντομα καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για τους γονείς των παιδιών οι οποίοι συγκεντρώνονται απ' την διευθύντρια το σχολείου 1 χρόνο αργότερα. Απ' ότι φαίνεται, κάποιοι από αυτούς έχουν καταγγείλει κάτι που είναι αρκετά σοβαρό, ώστε η διοίκηση να παίξει το κεφάλι της κορώνα-γράμματα, υπονομεύοντας την “δασκάλα του Κόμματος” πίσω απ' την πλάτη της.

Βέβαια, σ' όλη αυτή την υπόθεση, το Κόμμα είναι άφαντο, η σκιά του και μόνο, όμως, αρκεί για να χωρίσει τους γονείς σε στρατόπεδα και να τους στρέψει εναντίον των υπολοίπων στο άτυπο παιχνίδι της επιβίωσης στις παρυφές ενός καθεστώτος που παρακμάζει ραγδαία. Προφανώς, σε μία κατάσταση όπου “όλοι είναι ίσοι”, ο καθένας ξεχωρίζει για εκείνο που έχει να προσφέρει και η δασκάλα φροντίζει να το κάνει ξεκάθαρο ότι είναι ανοικτή σε προσφορές και έτοιμη να ανταμείψει όσους τις κάνουν με χαρά. Έτσι, κάποιοι γονείς εξασφαλίζουν μία καλή βαθμολογία για τα παιδιά τους κι εκείνη μία άνετη ζωή, αυτή που θεωρεί ότι της έχει στερήσει ο θάνατος του επιφανούς συζύγου της. Μοιραία, άλλοι από αυτούς καταπίνουν τις τύψεις τους και άλλοι δε νιώθουν καν τέτοιες.

Στο επίκεντρο της σύσκεψης κι ενώ ενδιάμεσα παρακολουθούμε τα έργα και τις ημέρες της “απροστάτευτης” δασκάλας καθώς “βασανίζει” δύο συγκεκριμένα παιδιά της τάξης της, βρίσκεται ένα ζευγάρι που έχει αποφασίσει να καταγγείλει τη δασκάλα και δύο πατεράδες, ένας αυστηρός, αλλά δίκαιος πρώην πρωταθλητής κι ένας ζωντοχήρος διανοούμενος, που έχει “εκπέσει” με εντολή του Κόμματος σε στάτους εργάτη. Ανάμεσα σε ευνοημένους φωνακλάδες υπέρμαχους της διεφθαρμένης γυναίκας και σιωπηλούς συμπολίτες τους που φοβούνται για τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει μία “στάση” τους στο μέλλον των παιδιών τους, οι καταγγέλλοντες προσπαθούν να πείσουν τους δεύτερους για το αυτονόητο χωρίς πολλή επιτυχία.

Ο Χρέμπεκ, γνωρίζοντας ότι εμείς δε χρειάζεται να πειστούμε για τίποτα, πηγαινοέρχεται με χιούμορ και αφηγηματική μαεστρία μεταξύ της τρέχουσας σύσκεψης και των κομβικών σημείων της δράσης της δασκάλας, υπογραμμίζοντας χωρίς ηθικολογικές κορώνες και χωρίς να ρίχνει το φταίξιμο στο αόρατο καθεστώς, το πόσο έτοιμοι είναι οι άνθρωποι, όχι μόνο να διαφθαρούν, αλλά και να δικαιολογήσουν με κάθε τρόπο τις αντικοινωνικές επιλογές τους. Σύμμαχός του στην προσπάθεια να μας ψυχαγωγήσει το εξαιρετικό καστ, με προεξάρχοντες τα δύο παιδιά και την υπέροχη Σουζάνα Μαουρέρι στον βασικό ρόλο.

Το “The Teacher” είναι μία απολαυστική ταινία.

Βγαίνουν ακόμη:

Το αδιάφορο βιογραφικό δράμα “Lion”, το θρίλερ “Shut In”, η ταινία φαντασίας “Underworld: Blood Wars”, το “The Bachelor” του Αντώνη Σωτηρόπουλου και το ντοκιμαντέρ “Citizenfour” για τον Έντουαρντ Σνόουντεν.