Ένα εξαντλημένο εκδοτικό αριστούργημα και πάλι στα ράφια

Ένα πραγματικό κόσμημα της λογοτεχνίας και ταυτόχρονα βιβλίο- σταθμός για την αριστερή οπτική της μεταπολεμικής Ευρώπης κυκλοφόρησαν σε επανέκδοση οι εκδόσεις Θεμέλιο αυτό τον Μάρτιο. Πρόκειται για τον Δεύτερο Θάνατο του Ραμόν Μερκανέρ, το λογοτέχνημα μιας εμβληματικής φιγούρας της ισπανικής αριστεράς και μεταφρανκικού υπουργού Πολιτισμού της Ισπανίας, του Χόρχε Σεμπρούν.

Παρά το ότι η πολιτική ταυτότητα του συγγραφέα είναι αδιαμφισβήτητη, το ταλέντο του τον οδήγησε πολύ μακρύτερα από το να φτιάξει απλώς ένα πολιτικό βιβλίο.

Στον Δεύτερο θάνατο του Ραμόν Μερκαντέρ, υφαίνεται ένα σύνθετο αφηγηματικό αραβούργημα. Μια ψυχροπολεμική περιπέτεια διεθνούς κατασκοπείας εξιστορείται με φόντο μια ανεπαίσθητη πολιτική αλλαγή με μεγάλη σημασία. Στην αναρώτηση του πρωταγωνιστή για την ποιότητα και την στόχευση του μετασταλινικού σοσιαλιστικού κόσμου κρύβεται η διορατική ματιά του συγγραφέα που παρατηρεί τις αντοχές του σοβιετικού μπλοκ να μειώνονται. Στη βάση της διαφαινόμενης αποδόμησης είναι οι προβληματισμοί που στήριξαν ιδεολογικά το δημιούργημα της Ευρωπαϊκής αριστεράς στη δεκαετία του 1970. 

Όλη η πλοκή λαμβάνει χώρα πάνω σε μια φλούδα ιστορίας. Σε εκείνη ακριβώς την καμπή- μοιάζει αχρονική- κατά την οποία ο παρατηρητικός στοχαστής δεν μπορεί να αγνοήσει τα σημάδια μιας επερχόμενης κατάρρευσης: αυτήν της ΕΣΣΔ και του ίδιου του κόσμου του. Στoν Δεύτερο Θάνατο ο στοχαστής δεν είναι αδιάφορος για τα όσα συμβαίνουν. Δεν παρατηρεί από μακριά ατάραχος χωρίς μείζονα συναισθηματική εμπλοκή. Είναι ο ίδιος που πονάει. Είναι ο στοχαστής που πίστεψε σε αυτό «το όνειρο που τρίζει». Η πένα του Σεμπρούν είναι φορτωμένη συναισθηματισμό.

Έτσι, η ιδιότητα του συγγραφέα ως ιστορικού στελέχους της αριστεράς συνθέτει ένα τρίτο επίπεδο ανάγνωσης. Είναι η συναισθηματική φόρτιση που υπάρχει χτισμένη πίσω από τις πόρτες της περιπετειώδους αφήγησης και των πολιτικών εξελίξεων του φόντου. Απούσα μα και τόσο παρούσα, αυτή η αίσθηση της εικαζόμενης ματαίωσης των προσδοκιών διατρέχει όλο το έργο. Αυτό το επιπλέον στοιχείο είναι από τα βασικά σημεία που διαφοροποιούν τον «Δεύτερο Θάνατο» από αντίστοιχα συγγραφικά επιτεύγματα, όπως το εξαιρετικό Βάλτεμπεργκ του Ενκί Καντούρ ή το σαφώς κατώτερο αλλά ευκολοδιάβαστο Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά του Λεονάρντο Παδούρα.

Σε μια υποδειγματική πλοκή και με όπλο μια διεισδυτική εξιστόρηση ο Σεμπρούν φύτεψε τα πολιτικά αδιέξοδα και τα διλήμματα της αριστεράς μιας ολόκληρης εποχής και τα άφησε να φυτρώσουν στο μυαλό του αναγνώστη. Ένα θαυμάσιο ανάγνωσμα που θα ικανοποιήσει τον απαιτητικό αναγνώστη.              

Ο Δεύτερος Θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ πρωτοκυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1969 και στην Ελλάδα το 1983. Εδώ και χρόνια το βιβλίο ήταν εξαντλημένο από τα ράφια των ελληνικών βιβλιοπωλείων και επανεκδίδεται επ’ αφορμή των 55ων γενεθλίων των Εκδόσεων Θεμέλιο. Η ανυπέρβλητη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου- εγγύηση υψηλής λογοτεχνικής αξίας του ελληνικού κειμένου- διατηρείται και στη νέα έκδοση, όπως και το πανέμορφο εξώφυλλο του Αλέξανδρου Ίσαρη. Εκείνο που αλλάζει είναι το σύστημα τονισμού, πλέον είναι σε μονοτονικό, και η τυπογραφική επιμέλεια.

Πολλοί από αυτούς που διαβάζουν αρκετά, ίσως δυσκολεύονται να απαντήσουν στην εφηβικής αφέλειας ερώτηση «ποιο είναι το καλύτερο βιβλίο που έχεις διαβάσει;». Θεωρώ πολύ πιθανό αυτοί να μην έχουν διαβάσει τον «Δεύτερο Θάνατο».

Δημήτρης Γλύστρας