Βάλτενμπεργκ: Ένα θαυμάσιο και απαιτητικό μυθιστόρημα

Όταν γράφω για ένα λογοτεχνικό βιβλίο, πολύ σπάνια νιώθω την ανάγκη να περιγράψω την ιστορία που αφηγείται, αφού μού φαίνεται περίεργο να διαλέγει κανείς ένα βιβλίο από το «τι υπόθεση έχει». Είναι σαν να σου λένε «πάμε να γνωρίσεις ένα πολύ ενδιαφέροντα τύπο» και εσύ να ρωτάς «ναι, αλλά γιατί πράγμα θα μιλήσουμε;».

Ούτως ή άλλως, το Βάλτενμπεργκ, που κυκλοφόρησε το 2005 (στα ελληνικά το 2008 από τις εκδόσεις Πατάκη), είναι ένα βιβλίο για την πλοκή του οποίου είναι ριψοκίνδυνο να δοκιμάσει κανείς να δώσει πληροφορίες, καθώς φαίνεται να εμπίπτει στην κατηγορία των μυθιστορημάτων που οι της λογοτεχνικής κριτικής αναγνωρίζουν ως «ολιστικά». Πρόκειται για έναν χαρακτηρισμό τον οποίο αναπαράγω αν και δεν οικειοποιούμαι, καθώς με παραπέμπει σε μασάζ.

Γραμμένο στα γαλλικά από τον γαλλοτυνήσιο Εντί Καντούρ, έχει ως φόντο των διασταυρούμενων ιστοριών την μακρά χρονική περίοδο που εκτείνεται από τις μάχες του πρώτου παγκοσμίου πολέμου έως τις αρχές της δεκαετίας του 1990, και σαν ενδιάμεσους χωρικούς σταθμούς την Ουγγαρία του 1956, τις γαλλικές αποικίες του 1965 (ίσως το σημείο του βιβλίου που ο Έλληνας αναγνώστης θα ευχαριστηθεί λιγότερο), τη Μόσχα και το Παρίσι του 1978, την γαλλική πρωτεύουσα του 1928 και τη Δυτική Γερμανία του 1969.

Σε όλες αυτές τις τοποθεσίες παρεμβάλλεται επαναλαμβανόμενα στον χρόνο και τον χώρο το ελβετικό θέρετρο του Βάλτενμπεργκ- σημείο εμπιστευτικών κατασκοπικών συναντήσεων, κόμβος στη ζωή όλων των πρωταγωνιστών, αλλά και τόπος διεξαγωγής επιστημονικών συνεδρίων που γίνονται αφορμή για να ξεστρατίσει το κείμενο προς τον χώρο των ιδεών και εκτός της βασικής πλοκής.

Στον θεματικό πυρήνα του Βάλτενμπεργκ βρίσκεται μια χαμηλών τόνων κατασκοπική περιπέτεια από αυτές που θυμίζουν Τζον Λε Καρέ. Το Βάλτενμπεργκ όμως έχει λογοτεχνικά μεγαλύτερη αξία. Το κάδρο του περιλαμβάνει τις ψυχροπολεμικές αγωνίες της Ευρώπης, ρίχνει ξεκάθαρες «εκ των έσω» βολές στον Σταλινισμό και στην σταδιακή παρακμή του σοσιαλιστικού κόσμου, ενώ τα μεγάλα διαστήματα στα οποία δεν υπάρχει εξωτερική δράση εμπλουτίζονται με πληροφορίες που αφορούν το ιστορικό πλαίσιο, τους ίδιους τους χαρακτήρες, τα πολιτικά ζητήματα της εποχής.

Το ύφος της γραφής δεν είναι ενιαίο. Η πολυφωνική αφήγηση αλλάζει πρόσωπα και, όπως σημειώνει η μεταφράστρια Μήνα Πατεράκη- Γαρέφη, εναλλάσσει την χειμαρρώδη «”ασυνταξία” του προφορικού λόγου με την συντακτική πειθαρχία του γραπτού». Πρόκειται για ένα πραγματικά όμορφο κείμενο που εκτείνεται σε περισσότερες από επτακόσιες σελίδες. Ίσως να μην είναι τυχαίο ότι ο Καντούρ είναι ποιητής και ότι το Βάλτενμπεργκ είναι το πρώτο του μυθιστόρημα.

Ένας συγγραφέας, ένα υψηλόβαθμο στέλεχος μυστικής υπηρεσίας, ένας διανοούμενος, ένας δημοσιογράφος και ένας διπλωμάτης καριέρας είναι τα πέντε βασικά πρόσωπα του Βάλτενμπεργκ. Τα χαρακτηριστικά των πρωταγωνιστών δεν αναμιγνύονται, όπως συμβαίνει συχνά σε ογκώδη μυθιστορήματα, αλλά μένουν διακριτά χωρίς καν να είναι πάντα αντιθετικά.

Το Βάλτενμπεργκ είναι η χαρά του πολιτικοποιημένου και απαιτητικού αναγνώστη: Γεμάτο από αυτά λογοτεχνικά παιχνίδια ανακάλυψης και ελαφρώς κρυμμένων νοημάτων, εφοδιασμένο με μικρά δώρα επιστημονικής σκέψης (φυσικής, Ιστορίας) και με αρκετά ιδεολογικά ζητήματα για (αριστερόστροφες) αναρωτήσεις. Η οπτική του βιβλίου είναι αυτή του Γάλλου αναγνώστη, χωρίς αυτό να ξενίζει ή να δεσμεύει σε κάτι εμάς τους υπόλοιπους- πλην ίσως του κομματιού με τους πολέμους της αποαποικιοποίησης, τα περιστατικά των οποίων δεν μας είναι οικεία.

Το Βάλτενμπεργκ ένα εξαιρετικό βιβλίο που συνδυάζει το καταπληκτικό κείμενο με την ενδιαφέρουσα ιστορία και τις άπειρες μικρές αναγνωστικές προκλήσεις που δωρίζονται από έναν ευαίσθητο και ευφυέστατο λάτρη του παρελθόντος.

Ως τελευταίο έπαινο θα τολμήσω να συγκρίνω το έργο του Καντούρ με το θαυμάσιο «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ» του Ισπανού Χόρχε Σέμπρουν (Θεμέλιο 1983, μτφ. Άρη Αλεξάνδρου) – όσοι το έχουν διαβάσει καταλαβαίνουν την αξία της παραβολής. Οι υπόλοιποι έχουν δύο αντί για μία εξαίρετες βιβλιοεπιλογές.
 
Δημήτρης Γλύστρας