Νορβηγικό δάσος: Γνήσια, καθαρή λογοτεχνία

Μετά από καιρό, επιτέλους ένα βιβλίο να βουλιάξεις μέσα  του και να μην βγαίνεις. Ο τρόπος που γράφει ο Ιάπωνας συγγραφέας, αυτό το μαγικό χαλί που απλώνει κάτω από τα πόδια  μας, αυτό το βελούδινο άγγιγμα που βοηθάει το πέλμα να περπατήσει, προσελκύει τον αναγνώστη σε μια σταθερή πορεία στις ζωές των χαρακτήρων. Ο Μουρακάμι επιβεβαιώνει τη φήμη  του και καταφέρνει να απλώσει μπροστά στα μάτια  μας το σαγηνευτικό σεντόνι της αφήγησης. 

Μπήκα πολύ ποιητικά στο κείμενό  μου, γιατί θέλω να μείνω όσο πιο πολύ γίνεται, όχι σε μια ανάλογη ατμόσφαιρα (το μυθιστόρημα δεν διακρίνεται από μελό ποιητικότητα) αλλά σε ένα κλίμα που κάνει την ανάγνωση μια απολαυστική εμπειρία.

Η υπόθεση

Ο Τόρου Βατανάμπε είναι φοιτητής, ένας φυσιολογικός φοιτητής, λίγο απόκοσμος, λίγο ευαίσθητος, λίγο παράξενος, πολύ ειλικρινής και ντόμπρος, εν μέρει σαρκικός, εν μέρει πνευματικός, αρκετά ηθικός. Μένει στην εστία, όπου ακολουθεί μια τυπική καθημερινότητα. Ωστόσο, γύρω από αυτόν κινούνται άτομα με ιδιαιτερότητες που σε συνδυασμό μαζί  του λειτουργούν παράδοξα και συχνά άκρως αντισυμβατικά. 

Ο φίλος  του Κιζούκι αυτοκτόνησε και το κορίτσι του τελευταίου (και φίλη του Τόρου), η Ναόκο, περνά ψυχολογικές διαταραχές και κλείνεται σε ένα σανατόριο στο βουνό, όπου όλα χαρακτηρίζονται από μια ήρεμη αλλά δημιουργική μακαριότητα. Εκεί ο Τόρου, σε επίσκεψή  του, γνωρίζει τη μεγαλύτερη σε ηλικία μουσικό Ρέικο και οι τρεις τους αλληλεπιδρούν σε μια προσπάθεια αυτοβελτίωσης όλων. 

Πίσω στο Τόκιο, ο Τόρου κάνει παρέα με έναν ευφυή, κυνικό γυναικά, τον Ναγκασάβα, και την κοπέλα  του τη Χατσούμι, ενώ γνωρίζει μια ιδιαίτερη συμφοιτήτριά  του, τη Μιντόρι, η οποία διακρίνεται για την ακόρεστη σεξουαλικότητά  της και την αχόρταγη τάση για ζωή.

Η υπόθεση απλώνεται σταδιακά και από σκηνή σε σκηνή, από διάλογο σε διάλογο, γνωρίζουμε καλύτερα τα πρόσωπα και ακολουθούμε τον ιστό που επεκτείνεται προς διάφορες κατευθύνσεις δημιουργώντας ένα ευρύ σκηνικό. Η καθημερινότητα παρουσιάζεται απολαυστικά ρεαλιστικά, χωρίς να κουράζει αλλά με τρόπο που να δημιουργεί πολλαπλά ερείσματα για την κατανόηση του συνολικού πλάνου της ζωής του Τόρου. Ο πρωταγωνιστής είναι πολύ διαφανής, πολύ διαυγής, καθώς όλα όσα κάνει έχουν την καθαρότητα του γυαλιού, χωρίς αυτό να σημαίνει αλάνθαστη συμπεριφορά ή ηθική τελειότητα. Είναι ένας απλός νέος που δεν παρεκκλίνει από την υποσυνείδητη αθωότητά  του μέσα στην οποία χωράνε και μικρά ανθρώπινα λάθη.

Βελούδινη, «οικουμενική» γραφή

Μίλησα και πριν για τη βελούδινη γραφή, με δόσεις ποιητικότητας, κι αυτό που λένε στον κινηματογράφο «φωτογραφία»: Φροντισμένα τοπία, ειδικά όσον αφορά τις σκηνές στο βουνό, αλλά και προσεκτικά, ρεαλιστικά αποδοσμένα τα μέρη και οι διαδρομές στην πόλη. Όλα είναι τοποθετημένα στην απόλυτη φυσικότητά  τους κι ο αναγνώστης τα εκλαμβάνει ως κομμάτια μιας καθαρόαιμης αφήγησης που δεν κάνει τρικ, έστω και αν οι καμπές που συμβαίνουν σταδιακά, απόλυτα φυσιολογικές και προετοιμασμένες κι αυτές, δεν αφήνουν το μυαλό να βαρεθεί.

Ο Ιάπωνας μυθιστοριογράφος έχει επιλέξει συνειδητά να αφαιρέσει από το κείμενό  του στοιχεία της ιαπωνικής κουλτούρας, αφήνοντας όσα είναι κοινά σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Έτσι, το έργο  του θα μπορούσε να εξελίσσεται οπουδήποτε. Με αυτόν τον τρόπο, καθαίρονται τα τείχη της ηθογραφίας ή του γραφικού παραδοσιακού και το μυθιστόρημα γίνεται άπατρι αλλά μαζί και διεθνές. Από την άλλη, οι δόσεις σεξουαλικότητας με τις οποίες βρίθει το έργο, χωρίς να φτάνουν στο πορνό, το φλερτάρουν αναδεικνύοντας τη σαρκικότητα ως διαχρονικό στοιχείο του ανθρώπου αλλά και ως σύγχρονο σύμπτωμα μιας ελεύθερης (ασύδοτης;) κοινωνίας.

Γνήσια, καθαρή λογοτεχνία…

Επιχειρώ να δώσω τη δική μου ερμηνεία στο όλο εγχείρημα, προτού διαβάσω απόψεις Ελλήνων και ξένων που έχω συγκεντρώσει. Κι αυτό το έκανα, γιατί τόσο πολύ βυθίστηκα μέσα στη μαγεία του μυθιστορήματος, που είπα «αυτό είναι λογοτεχνία, γνήσια, καθαρή, παγκόσμια…». Έτσι, ακόμα κι όταν έκλεινα το βιβλίο, η σκέψη των σελίδων του στριφογύριζε στον νου μου.

Θεωρώ ότι το “Νορβηγικό δάσος” (από τραγούδι των Beatles) αφορά την ενηλικίωση και τον έρωτα, ως στοιχεία αλληλένδετα, από τα οποία το δεύτερο επηρεάζει με πλείστους τρόπους τη ζωή και το θάνατο των ανθρώπων. Ο Τόρου είναι ο απλός μέσος άνθρωπος, όχι κάτι ακραίο, όχι κάτι ιδιαίτερο, εκτός βέβαια από τις ιδιαιτερότητες που έχουμε όλοι  μας και μας κάνουν ξεχωριστούς. Συναντά ανθρώπους γύρω  του, καθώς βγαίνει από την εφηβεία, φίλους που αυτοκτονούν στη δίνη των συναισθηματικών τους μεταπτώσεων, κι άλλους που κυνικά χρησιμοποιούν το σώμα ως πηγή φευγαλέων ηδονών.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, οι δύο κοπέλες συμβολίζουν δύο κόσμους σεξουαλικότητας, τον κόσμο της αθωότητας και τον κόσμο της ηδονής. Από τη μία η Ναόκο, που λειτουργεί με τη συστολή της νιότης, αγαπά χωρίς να ζητά, δίνεται χωρίς να προκαλεί, κάνει έρωτα όπως θα έκανε μια συζήτηση και βέβαια μόνο με ανθρώπους με τους οποίους συνδέεται στενά, ούτε καν με το πρώτο της αγόρι. Η απώλειά  του την κλονίζει και ο ψυχισμός  της διασαλεύεται, ακριβώς επειδή διασαλεύτηκαν τα θεμέλια των σχέσεών  της με τους άλλους. 

Από την άλλη, η Μιντόρι είναι πιο δραστήρια, σκόπιμα προκλητική, ηδονοθήρας, δίνεται βουλιμικά, επιζητεί την ανδρική επιβεβαίωση, ορμά και κυνηγά σαν θηρευτής, είναι αθυρόστομη, εκφράζει τις φαντασιώσεις της και επινοεί καινούργιες. Η σεξουαλικότητα είναι μια διαφυγή, την οποία χρησιμοποιεί για να εξισορροπήσει την πεζότητα της ζωής αλλά και βασικό ένστικτο που την κάνει διεκδικητική και αδηφάγα. 

Ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πόλους κινείται ο άνθρωπος. Έχει ένα ένστικτο φιλήδονο, σαρκικό, ενστικτώδες, αλλά και μια ψυχή αθώα που θα ήθελε τα πράγματα να είναι πιο απλά και πιο φυσικά. Ο πρώτος γίνεται κατά καιρούς πηγή ελευθερίας αλλά και ανισορροπίας, ενώ ο δεύτερος εγκλωβίζεται μερικές φορές στα «πρέπει» και πλακώνεται από το βάρος  τους.

Το έργο έχει πλείστους χειμάρρους και λιμνούλες, και για να εξαγάγουμε μια κεντρική ερμηνεία θα πρέπει να φέρουμε τα πολλά ρυάκια του σε ένα κεντρικό ποτάμι. Αυτό δεν είναι εύκολο, αλλά είναι ίσως και η πηγή του προβληματισμού, η βάση της προσπάθειας να εκτιμήσουμε τα μέρη μέσα στο σύνολο και να δούμε τις καθημερινές σχέσεις μέσα σε ένα συνολικό φωτογραφικό άλμπουμ με κοινό άξονα.

Πολλοί Έλληνες μπλόγκερς μίλησαν και παλιότερα για το βιβλίο και είδαν πόσο δυτικός είναι ο Μουρακάμι, πόσο λίγο Ιάπωνας, πράγμα που δεν είναι καλό ή κακό από μόνο του, αλλά είναι δείγμα μιας παγκοσμιοποίησης που βρίσκει κοινά μονοπάτια να περάσει.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος

Χαρούκι Μουρακάμι, “Νορβηγικό δάσος”, μετ. Α. Μαντόγλου, εκδόσεις Ψυχογιός 2012, 453 σελ., Τιμή € 18,80