Καλλιόπη Λεμού: Εικαστικό ταξίδι στο σκοτάδι

του Γιάννη Ασδραχά

Τις διαδρομές ανάμεσα σε δύο άκρα που οδηγούν είτε οικιοθελώς είτε καταναγκαστικά σε νέες συνθήκες πρωτοπόρους ή κατατρεγμένους, το άτομο ή την κοινωνία και εντέλει την ίδια την ζωή μεταφράζει με την εικαστική της γλώσσα η Καλλιόπη Λεμού. Αυτή η ανάγνωση γίνεται με συνεργούς τους χώρους- σηματοδότες των «ενεργειακών» σημείων της ιστορίας, όπως η γλυπτική της εγκατάσταση «Στο σταυροδρόμι» που στήθηκε απέναντι από το μνημείο σύμβολο της Γερμανικής διαίρεσης και ένωσης: την πύλη του Βρανδεμβούργου.

Στην Ελευσίνα, πλησίον του χώρου που οι μύστες πρόσμεναν την άφιξη και την αναχώρηση της Περσεφόνης παρουσίασε τα «Πορθμεία». Και στην Κωνσταντινούπολη, την πόλη γέφυρα ανάμεσα στο φυσικό και γεωγραφικό όριο ηπείρων και πολιτισμών, στην κορυφή του Κεράτιου Κόλπου, όπου έγινε ο πρώτος οικισμός του Βυζαντίου έστησε το «Κύκλιο Ταξίδι». Έργα που συνομίλησαν με την ιδέα του ταξιδιού και με υλικά βάρκες που χρησιμοποίησαν ως εφήμερα μέσα διαφυγής άνθρωποι οι οποίοι θέλησαν να αλλάξουν προς το καλύτερο το μέλλον τους.

Σήμερα για πρώτη φορά η Καλλιόπη Λεμού καταθέτει το έργο της στην Αθήνα. Συμβολικά στο μέσο της κεντρικού οδού που ενώνει την πόλη και την θάλασσα: την οδό Πειραιώς. Τα γλυπτά της από μέταλλο που αποτελούν την νέα της ενότητα με τίτλο “Navigating in the Dark” (Πλοήγηση στο σκοτάδι) βρίσκονται στο αίθριο του Μουσείου Μπενάκη.

«H λέξη «navigating» για μένα έχει την έννοια της αναζήτησης και της πορείας. Έχει σχέση με την κίνηση, την πλεύση, την εξερεύνηση» εξηγεί η καλλιτέχνης και προσθέτει για το χώρο του μουσείου πώς «είναι μια αυλή μέσα στην τύρβη της Μητρόπολης που μας προστατεύει στο κέντρο αυτής της ωμής πραγματικότητας».

Πρόκειται για την πρώτη εικόνα μίας αυτόνομης τριλογίας που θα συνεχιστεί στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης και το Τζαμί Ibrahim Khan στο Ρέθυμνο (Μάιος-Αύγουστος). Για να καταλήξει στη κρύπτη της εκκλησίας του Αγίου Παγκράτιου στο Λονδίνο (Οκτώβριος-Νοέμβριος). Αυτόνομες εκθέσεις που ωστόσο διατηρούν τα στοιχεία της συνέχειας και της μεταξύ τους σύνδεσης και συντελούνται σε συμπαραγωγή του Μουσείου Μπενάκη και του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης και σε επιμέλεια της κριτικού τέχνης και Διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, Μαρία Μαραγκού.

Τέσσερα γλυπτά από ατσάλι ευπαθές στην οξείδωση και καλυμμένα με κερί τονίζουν σύμφωνα με την Καλλιόπη Λεμού την ενέργεια και τη δράση που πηγάζουν από μέσα μας. Αυτά περικλείουν μία κυψελωτή δομή. Τα κελία της κατασκευής είναι γεμάτα με νερό με νερό, μέσα στο οποίο βρίσκονται άτακτα μισοβυθισμένα δώδεκα συρμάτινα κεφάλια και πέτρες από λάβα στο χρώμα της γης. Εικόνα που παραπέμπει στον αγώνα ενάντια στο σκοτάδι και φέρνει στην επιφάνεια σύμφωνα με την εικαστικό «ιδέες, συναισθήματα, σκέψεις, σχήματα, σημεία που μας συντροφεύουν και μας δείχνουν το δρόμο όσο διαρκεί το ταξίδι.»

Περιμετρικά στην βάση είναι εγκατεστημένο το γλυπτό «Το μεγάλο αυγό», ενώ μέσα από μία σχηματική ωοειδής επιφάνεια εκτινάσσονται δώδεκα μπλε άνθη. Απέναντι ένας σπόρος που η εκτινασσόμενη φύτρα του προσπαθεί να κατακτήσει τον χώρο του. Δίπλα του μία ελικοειδής εγκατάσταση με ραβδώσεις που θυμίζει γιγάντιο σκουλήκι, με διατομή, μέσα από την οποία φαίνεται η οξειδωμένη μεταλλική επιφάνεια. Και ένας φαλλός ενωμένος με μήτρα που προσκαλεί τον θεατή να εισχωρήσει στο εσωτερικό και «προστατευμένος από το περίβλημα να κάνει ενδοσκόπηση» όπως εξηγεί η εικαστικός.

Αναλυτικά για την έκθεση υπογραμμίζει η Καλλιόπη Λεμού «Στις μέρες μας φαίνεται ότι στον κόσμο επικρατεί σκοτάδι και σύγχυση, σύγχυση αξιών, αντιπαλότητα και απώλεια της ανοχής μεταξύ των ανθρώπων. Συγχρόνως νιώθουμε την ανάγκη να ανακαλύψουμε μια στερεή βάση, μια αλήθεια αδιαμφισβήτητη πάνω στην οποία στηρίζεσαι. Το ταξίδι στο σκοτάδι μας δίνει τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με τον εαυτό μας και να αισθανθούμε τα κοινά μας σημεία με τους άλλους. Να γεννηθεί η κατανόηση και η «συν-πάθεια» μέσα από την ταύτιση». Όσο για τα υλικά που χρησιμοποίησε είναι φθαρτά, με «ημερομηνία λήξης». Το μέταλλο με την διαδικασία της οξείδωσης επιστρέφει στην γη.

Ειδικότερα για τους υπόλοιπους δύο προορισμούς της έκθεσης αναφέρει «τo τζαμί Ibahim Khan στο Ρέθυμνο βρίσκεται στην Ενετικό κάστρο Φορτέτζα, δίνει τη δυνατότητα να εξερευνήσει το πνευματικό κομμάτι του ταξιδιού». Για τα έργα της στην Κρήτη θα χρησιμοποιήσει κυρίως κορμούς δένδρων, οι οποίοι δίνουν την εντύπωση της πρωτόγονης φόρμας της βάρκας, και υλικά όπως το αλάτι, το ατσάλι και το κρύσταλλο.

Στον τελευταίο σταθμό της τριλογίας, την κρύπτη της εκκλησίας του Αγίου Παγκρατίου στο Λονδίνο- που κατασκευάσθηκε και χρησιμοποιήθηκε ως χώρος ταφής από το 1822 έως το 1854 και μετατράπηκε σε εκθεσιακό χώρο για να εκθέτουν τα έργα τους σύγχρονοι καλλιτέχνες από ολόκληρο τον κόσμο- η καλλιτέχνης εστιάζει στη σχέση με το ασυνείδητο και τη μετάβαση από την «άγνοια» στην εσωτερική αυτογνωσία.

Στην εγκατάσταση που θα τοποθετήσει η Καλλιόπη Λεμού οι τάφοι, σύμβολα και υλικά συνομιλούν σε μια αφήγηση της εξερεύνησης του δικαιώματος στην αυτονομία, της αυτογνωσίας και τελικά της εσωτερικής ελευθερίας. Εκεί θα χρησιμοποιήσει σε απόλυτη συνύπαρξη- ανθρώπινες φιγούρες, φίδια, κοράκια, ξύλινες βάρκες και μέλισσες. "Σύμβολα που για εμένα δηλώνουν την οριακή σχέση μεταξύ του φωτός και του σκότους. Τα κοράκια και οι μέλισσες είναι οι συνομιλητές αυτής της σχέσης".
 
Την έκθεση συνοδεύει η έκθεση Kalliopi Lemos: Crossings…A trilogy about Migration (Akademie der Kunste/ Steidl 2011).

Στις σελίδες της παρουσιάζεται η τριλογία των γλυπτικών εγκαταστάσεων στον δημόσιο χώρο της Καλλιόπης Λεμού, με θέμα την μετανάστευση. Η πορεία εξέλιξης και ολοκλήρωσης της εικαστικής αυτής τριλογίας καταγράφεται μέσα από φωτογραφικό υλικό και κείμενα διεπιστημονικού χαρακτήρα.

Στόχος της επιλογής των κειμένων είναι να εξερευνηθεί η πολύπλευρη διάσταση του θέματος της μετανάστευσης μέσα από την τέχνη και την συγκεκριμένη τριλογία. Θίγονται θέματα αισθητικής θεωρίας της τριλογίας, ηθικά διλήμματα των δικαιωμάτων των παράνομων μεταναστών, στατιστικά στοιχεία φτώχειας και πολιτικής αναδιάρθρωσης, καθώς και ο ρόλος της τέχνης στην αφύπνιση κοινωνικών και πολιτικών θεμάτων.
 
Κείμενα συνεισφέρουν οι εξής: Arthur C. Danto (Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας, Columbia University, New York). Παύλος Ελευθεριάδης (Καθηγητής Νομικής, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης). Thomas Pogge (Καθηγητής Φιλοσοφίας και Διεθνών Σπουδών, Yale University) Johannes Odenthal, (Διευθυντής Προγραμμάτων της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου Klaus Staeck, Πρόεδρος της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου) και Αλεξάνδρα Κοροξενίδη (ιστορικός τέχνης-δημοσιογράφος).

Η Καλλιόπη Λεμού γεννήθηκε το 1951 στις Οινούσσες της Χίου και τα τελευταία 35 χρόνια ζει και εργάζεται στο Λονδίνο. Σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική στο Bryam Shaw School of Art στο Λονδίνο, όπου και συνέχισε τις μεταπτυχιακές της σπουδές στη ζωγραφική. Από το 1998 ασχολείται συστηματικά με τη γλυπτική. Είναι η δεύτερη ατομική παρουσίαση έργου της στην Ελλάδα μετά την έκθεση «Μεταβάσεις» στην Πινακοθήκη Κυκλάδων στη Σύρο (Ιούνιος 2006).

ΙΝFO
Που: Μουσείο Μπενάκη: Κτήριο Οδού Πειραιώς
Διάρκεια: εώς τις 26 Μαρτίου
Ωράριο Λειτουργίας: Τετάρτη, Πέμπτη, Κυριακή: 10:00-18:00 Παρ, Σάββατο:10:00-22:00 Δευτέρα, Τρίτη: Κλειστά

* Τζαμί Ιμπραΐμ Χαν και Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης, Ρέθυμνο
6 Μαΐου - 31 Αυγούστου 2011

* Κρύπτη της εκκλησίας του Αγ. Παγκρατίου, Λονδίνο
1 Οκτωβρίου - 30 Νοεμβρίου 2011